عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
YAŞAM

Nobel Ödülleri'ne zam geldi

Para ödülü, bu yıl 10 milyon krona (yaklaşık 8 milyon 400 bin TL) ulaşacak

Nobel Vakfı, dinamitin mucidi Alfred Nobel'in vasiyeti üzerine kuruldu (AFP)
Nobel Vakfı, dinamitin mucidi Alfred Nobel'in vasiyeti üzerine kuruldu (AFP)
    İstanbul/Şarku'l Avsat
TT
TT

Nobel Ödülleri'ne zam geldi

Nobel Vakfı, dinamitin mucidi Alfred Nobel'in vasiyeti üzerine kuruldu (AFP)
Nobel Vakfı, dinamitin mucidi Alfred Nobel'in vasiyeti üzerine kuruldu (AFP)

Nobel Ödülleri’nden sorumlu vakfın başkanı Perşembe günü yaptığı açıklamada, bu yıl ödül kazananların fazladan 1 milyon İsveç kronu (yaklaşık 850 bin TL) alacağını duyurdu.
Reuters’ın haberine göre bu artışla birlikte para ödülü, bu yıl 10 milyon krona (yaklaşık 8 milyon 400 bin TL) ulaşacak.
Nobel Vakfı başkanı Lars Heikensten, “Maliyetlerimiz ve sermayemiz, öncekinden tamamen farklı olarak, istikrarlı bir ilişki içinde. Karar bu nedenle alındı” diye konuştu.
Dinamitin mucidi Alfred Nobel, 1901'den bu yana verilen ödülleri finanse etmek için yaklaşık 31 milyon kron (vakfa göre bugünün parasıyla yaklaşık 1,8 milyar kron) bırakmıştı.
Zaman içinde değişiklik gösteren ödül parası, 150 bin kronla başlamış ve 1981’de 1 milyon krona ulaşmıştı.
Miktar 1980'lerde ve 1990'larda keskin bir sıçrama göstermiş ve 2000'de 9 milyon krona, bir yıl sonra da 10 milyona çıkmıştı.
Ancak 2008-2009 ekonomik krizi vakfın yatırımlarını da vurmuştu ve merkez bankasının eski başkanı Heikensten, vakfın finansmanını düzenlemesi için işe alınmıştı.
Bunun ardından para ödülü 2012'de 8 milyon krona düşürülmüş, ancak 2017'de tekrar 9 milyona çıkarılmıştı.
Nobel Vakfı’ndaki görevini yıl sonunda, Norveç’in eski dışişleri bakanı Vidar Helgesen'in yerini almak üzere bırakacak olan Heikensten, vakfın ödül miktarını zaman zaman artırmaya devam edeceğini belirtiyor.

Daha fazlasını oku

 
 
YAŞAM

Gökbilimciler uydu takımlarından şikayetçi

26 Aralık 2019'da çekilen Cygnus'taki çift yıldız Albireo. 2,5 dakikalık pozlamalarda, alanda hareket eden Starlink uyduları kaydedildi (Rafael Schmall/Wikimedia Commons)
26 Aralık 2019'da çekilen Cygnus'taki çift yıldız Albireo. 2,5 dakikalık pozlamalarda, alanda hareket eden Starlink uyduları kaydedildi (Rafael Schmall/Wikimedia Commons)
TT
TT

Gökbilimciler uydu takımlarından şikayetçi

26 Aralık 2019'da çekilen Cygnus'taki çift yıldız Albireo. 2,5 dakikalık pozlamalarda, alanda hareket eden Starlink uyduları kaydedildi (Rafael Schmall/Wikimedia Commons)
26 Aralık 2019'da çekilen Cygnus'taki çift yıldız Albireo. 2,5 dakikalık pozlamalarda, alanda hareket eden Starlink uyduları kaydedildi (Rafael Schmall/Wikimedia Commons)

Bilim insanları, muazzam sayıda uydudan oluşan "mega takımyıldızların" uzay tabanlı astronomiyi tehdit edebileceği uyarısını yapıyor.

Son yıllarda, Elon Musk'ın SpaceX'i gibi şirketler, aksi takdirde internete bağlanamayacak kişilere internet bağlantısı sunmak için binlerce yeni uydu fırlatıyor. Şirketler gelecek yıllarda çok daha fazlasını göndermeyi umuyor: ABD Federal İletişim Kurulu'na yapılan başvurular, şirketlerin 2040'a kadar yarım milyon uydu fırlatmak istediğini gösteriyor.

Bu uydular genellikle çıplak gözle bile fark edilebiliyor; gökbilimciler içinse çok daha belirgin. Gökbilimciler, evrenimizi daha iyi anlamak için uzak uzayın ayrıntılı ve hassas görüntülerine bel bağlıyor.

Hem yer hem de uzay tabanlı uydulardan gelen bu görüntülerin çoğu, uydular ekipman üzerinden geçerken ışık izleriyle bozuluyor. Ancak uydu sayısı önemli ölçüde arttıkça bu durum çok daha belirgin bir sorun haline gelebilir.

Yeni araştırmaya göre bu devasa takımyıldızlar tamamlandığında NASA'nın Hubble Uzay Teleskobu'ndan alınan görüntülerin üçte birini kirletebilir. Bazıları daha da dramatik bir şekilde etkilenecek: Bilim insanları, SPHEREx (Evren Tarihi Spektrofotometresi, Yeniden İyonlaşma Dönemi ve Buzlanma Kafişi), ARRAKIHS (Hale Araştırmaları için Temel Bir Araç Olarak Birikmiş Galaksilerin Çözünmüş Kalıntılarının Analizi) ve Xuntian uzay teleskoplarının görüntülerinin yaklaşık yüzde 96'sının mega uydu takımyıldızlarından gelen ışıkla kirleneceği konusunda uyarıyor.

Geçen yıl, Uluslararası Astronomi Birliği Karanlık ve Sessiz Gökyüzünü Koruma Merkezi, uzay görüşümüzü korumak amacıyla bu tür uyduların işletmecileri için bir dizi öneri yayımlamıştı. Bu öneriler arasında, üreticilerden uyduların yansıtma oranını sınırlamaları ve yönlerini değiştirdiklerinde ortaya çıkan parlamalardan kaçınmaları istenmesi de dahil bir dizi değişiklik yer alıyordu.

Yeni çalışmanın arkasındaki bilim insanları, uzay teleskoplarının üzerlerinden uçup parazitten kaçınabilmeleri için mega takımyıldızların yörüngesi için bir üst sınır belirlenmesi ve teleskopların bunlardan uzak durabilmeleri adına hem aktif hem de ömrünü doldurmuş uzay araçlarının uzayda nerede olduklarına dair daha iyi veriler elde edilmesi gibi bir dizi yeni öneri de sunuyor.

Çalışma, Nature adlı akademik dergide yayımlanan "Satellite megaconstellations will threaten space-based astronomy" (Mega uydu takımyıldızları uzay tabanlı astronomiyi tehdit edecek) başlıklı yeni bir makalede yer alıyor.

Independent Türkçe

YAŞAM

Pantone'un 2026 için belirlediği renk beğenilmedi

Pantone'un 2026 için belirlediği renk beğenilmedi
TT
TT

Pantone'un 2026 için belirlediği renk beğenilmedi

Pantone'un 2026 için belirlediği renk beğenilmedi

Pantone 2026 Yılın Rengi, şirketin yıllık seçiminde ilk kez "dalgalı ve dengeli" bir beyaz tonu tercih etmesinin ardından tuhaf bir şekilde fikir ayrılığı yarattı.

"Bulut Dansçısı" diye adlandırılan rengin (süt, bir çift AirPods veya boş bir kağıtla aynı ton) toplumun "dinlenmeye, daha az gürültüye, daha az eğlenceye, daha fazla sadeliğe" ve "yeni bir başlangıç" fırsatına özlem duyduğuna dair kolektif duyguyu temsil ettiği söyleniyor.

Ancak renk perşembe günü açıklandığında, görenler bu "sıkıcı" ve "cansız renk"ten hayal kırıklığına uğradı. Bir kişi Instagram'da "Renk bizimle aynı odada mı?" diye tepki verdi.

Bir başkası, "Hadi kızım, bize hiçbir şey verme" dedi.

Bunu baştan yapıp gerçek bir renk seçebilirsiniz. Lütfen ve teşekkür ederim.

Bir başkası, "Yani... Beyaz. Sanırım bu günlerde hiçbirimiz en ufak bir yaratıcılık hissetmiyoruz" diye ekledi.

dfgt
Pantone, 2026'nın rengini "Bulut Dansçısı" olarak duyurdu (Pantone)

Renk seçimini daha distopik açıdan yorumlayan bazıları, bunu "öfke tuzağı" diye nitelendirdi ve hatta bu rengin radikal sağcı beyaz milliyetçilik bağlamında politik bir anlam taşıdığını öne sürdü.

Binden fazla beğeni alan bir yorumda, renk seçiminin "ulusal liderlik ve politikada beyaz üstünlüğünün gürültülü bir şekilde yeniden ortaya çıktığı" bir dönemde "acı verici derecede duyarsız" olduğu iddia edildi.

Diğerleriyse kavramın aşırı analiz edildiğini savundu ve bir kişi şöyle tepki verdi:

Bazen bir renk, çevrimiçi ortamda ne kadar tehditkar görünürse görünsün, sadece bir renktir.

The Independent, cevap hakkı için Pantone'la iletişime geçti ancak yanıt alamadı.

Pantone, gelecek yılın ruhunu öngörmek için 1999'dan beri her sene yeni bir renk seçiyor.

dfgth
Pantone'un ikonik kupası 2026 Yılın Rengi'yle böyle görünecek (Pantone)

Pantone Renk Enstitüsü Başkan Yardımcısı Laurie Pressman, renk seçimini açıklarken, bu tercihin 2026'nın "geçiş dönemi" olacağını yansıttığını söyledi.

İnsanlar her şeyi sorguluyor: Neye inandığını, nasıl yaşamak istediğini, nerede yaşamak istediğini.

Pantone Renk Enstitüsü İcra Direktörü Leatrice Eiseman, Bulut Dansçısı'nın "huzur dolu olduğunu, telaşlı bir toplumda sakinleştirici bir etki" yarattığını söyledi.

Pantone'un yılın rengi, kıyafetleri, hisleri ve ev dekorasyonunu temsil etmeyi amaçlıyor. Geçen yılki seçim, bu sene modada popüler bir renk haline gelen açık kahverengi "Mocha Mousse"du. 2024'te ise, "kendimizi ve başkalarını besleme arzumuzu" temsil etmesi için açık şeftali rengi seçilmişti.

Independent Türkçe

YAŞAM

Her yıl 250 gram plastik yiyoruz: Beyindeki 5 tehlikeli etki ortaya çıktı

Fotoğraf: Unsplash
Fotoğraf: Unsplash
TT
TT

Her yıl 250 gram plastik yiyoruz: Beyindeki 5 tehlikeli etki ortaya çıktı

Fotoğraf: Unsplash
Fotoğraf: Unsplash

Yeni bir çalışma, mikroplastiklerin beyinde iltihaplanmaya yol açarak Alzheimer ve Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıkları nasıl körüklediğini ortaya koydu.

Sidney Teknoloji Üniversitesi ve ABD'deki Auburn Üniversitesi'ndeki bilim insanları tarafından yürütülen çalışma, insanların her yıl yaklaşık 250 gram, yani bir yemek tabağı ağırlığına denk mikroplastik tükettiğini gösteriyor.

Molecular and Cellular Biochemistry adlı hakemli dergide yayımlanan çalışma, işlenmiş yiyecek ve içeceklerde, kontamine deniz ürünlerinde, çay poşetlerinde, tuzda, tozda, toprakta ve sentetik liflerde bulunan bu küçük parçacıkların iltihaplanmayı tetiklediği ve beyinde çeşitli hasarlara yol açtığı 5 mekanizmayı özetledi.

Kan-beyin bariyerinin bozulması

Sidney Teknoloji Üniversitesi doçenti ve çalışmanın ortak yazarı Kamal Dua şunları söyledi:

Mikroplastikler aslında kan-beyin bariyerini zayıflatarak geçirgen hale getiriyor. Bu gerçekleştiğinde, bağışıklık hücreleri ve iltihaplı moleküller aktive oluyor ve bu da bariyer hücrelerine daha da fazla zarar veriyor.

Bağışıklık hücresi aktivitesini tetikleme

Bariyer bozulduğunda, vücudun bağışıklık sistemi harekete geçiyor.

Prof. Dua, "Vücut mikroplastikleri yabancı birer madde olarak algılıyor ve bu da beynin bağışıklık hücrelerinin onlara saldırmasına yol açıyor" diye açıkladı.

Oksidatif stres oluşturma

Beyin, toksinlerden veya çevresel kirleticilerden etkilendiğinde de oksidatif stres yaşayabiliyor ve bu da hücre ve doku hasarına yol açabiliyor.

Mikroplastikler bunu, kararsız moleküllerin veya "reaktif oksijen türlerinin" miktarını artırarak yapıyor. Bu türler, hücrelere zarar verebiliyor ve genellikle bu parçacıkları kontrol altında tutan vücudun antioksidan sistemlerini zayıflatabiliyor.

Mitokondriye zarar verme

Prof. Dua, "Mikroplastikler ayrıca mitokondrinin enerji üretme biçimini de etkileyerek, yakıt hücrelerinin çalışması için ihtiyaç duyduğu ATP, yani adenozin trifosfat tedarikini azaltıyor" diye devam etti.

Hücrenin "enerji merkezi" diye de bilinen mitokondri, vücudun çalışması için ihtiyaç duyduğu enerjinin yaklaşık yüzde 90'ını üretiyor.

Nöronlara zarar verme

Mitokondrilerdeki bozulma, beyin hücresi hasarına ve dolayısıyla nöronların zayıflamasına yol açabiliyor.

Prof. Dua, "Bu enerji açığı nöron işlevini zayıflatıyor ve nihayetinde beyin hücrelerine zarar verebiliyor" diye açıkladı.

Tüm bu yollar birbirleriyle etkileşime girip beyindeki hasarı artırıyor. 

Çalışma ayrıca, mikroplastiklerin Alzheimer'ın başlangıcına nasıl katkıda bulunabileceğini, beta-amiloid ve tau proteini birikimini ve Parkinson'u tetiklemeyi de içeren belirli yollarını da araştırdı.

Araştırmacılar, doğrudan bir bağlantı kurmak için daha fazla araştırma yapılması gerektiğini vurgulasa da kanıtlar mikroplastiklerin hastalıkları kötüleştirebileceğini gösteriyor ve çalışma, genel olarak plastiklere daha az maruz kalmayı öneriyor.

Çalışmanın ortak yazarı Dr. Keshav Raj Paudel, "Alışkanlıklarımızı değiştirmeli ve daha az plastik kullanmalıyız" dedi.

Plastik kaplardan ve plastik kesme tahtalarından uzak durun, çamaşır kurutma makinesi kullanmayın, sentetik olanlar yerine doğal lifler tercih edin ve daha az işlenmiş ve paketlenmiş gıda tüketin.

Bu yıl yapılan araştırmalar, mikroplastiklerin vücudun diğer bölgelerine kıyasla beyinde bulunma olasılığının daha yüksek olduğunu ortaya koymuştu.

Aylık hakemli tıp dergisi Nature Medicine'de yayımlanan araştırmaya göre, beyin dokusundaki ortalama mikroplastik miktarının (gram başına 4 bin 800 mikrogram), standart bir plastik kaşıkta bulunan miktarla aynı olduğu bulunmuştu.

Independent Türkçe