Bankacılık ve Düzenleme Kurumu’ndan sabah saatlerinde yapılan açıklamayla son iki yılda altıncı kez swap (TL değiş-tokuşu) düzenlemesine gitti.
Karara göre Türk Lirası almak isteyen yabancı bankaların öz kaynaklarının 12 Nisan’da yüzde 10’dan yüzde 1’e çekilen swap limiti, yeniden yüzde 10 olarak belirlendi.
BDDK, “Vadede TL alım yönünde gerçekleştirecekleri para swapı, forward, opsiyon ve diğer türev işlemlere ilişkin olarak, söz konusu işlem tutarları toplamının, bankaların en son hesapladıkları yasal özkaynaklara oranı şeklinde belirlenmiş yüzde 1 olan sınırlamanın, yüzde 10 olarak yeniden belirlenmesine karar verildi” açıklamasını yaptı.
Önceki kararın Kovid-19 salgınının küresel piyasalardaki belirsizlikleri ve risklerin artırması nedeniyle alındığını hatırlatan BDDK, bu kararın “normalleşme adımları” çerçevesinde yeniden değerlendirildiğini duyurdu.
Vadeli TL satım yönünde de karar alan BDDK, bankaların yurt dışındaki kredi kuruluşu ve finansal kuruluş niteliğini haiz ortaklıklarıyla gerçekleştirdiği işlemler hariç, yurt dışı yerleşiklerle Türk Lirası satımı için yapılan para swapı, forward, opsiyon ve diğer türev işlemlerde swap limiti:
- Vadesine 7 gün kalan işlemler için yüzde 1 yerine yüzde 2,
- Vadesine 30 gün kalan işlemler için yüzde 2 yerine yüzde 5,
- Vadesine 1 yıl kalan işlemler için yüzde 10 yerine yüzde 20 olarak yeniden belirlendi.
Merkez Bankası'nın iki yıl sonra ilk kez faiz artırımına gitmesinin ardından 7,70'lerden 7 lira 54 kuruş seviyesine kadar çekilen Dolar/TL, BDDK kararı sonrası da 7 lira 51 kuruş seviyesini gördü.
Swap nedir?
Londralı bir yatırımcı ya da bir banka düşünelim.
Bu yatırımcının Türk Lirası’nın değeri düştüğünde Türk Lirası’nı elden çıkarmak istemesi (ya da tam tersi) doğal bir reaksiyon olacaktır. Bunun için de TL satıp, dolar alma yolunu tercih edecektir. Ancak elinde TL yoksa, önce bu para birimini piyasadan “ödünç alması” gerekiyor.
Geri ödeme sözü vererek ödünç aldığını varsayalım. Yatırımcı aslında kendisinde olmayan ancak ödünç aldığı TL’yi 100 liradan piyasaya satmış karşılığında dolar almış olsun.
Sattığı miktar 80 liraya gerileyince yeniden piyasadan alır. Elde ettiği 20 liralık kârdan TL’yi bulmanın, taşımanın maliyeti ve diğer masraflar düşülür ve net kâra ulaşılır.
Yani, TL satıp dolar almak isteyen, satacağı TL’yi de piyasadan bulmaya çalışan yatırımcının katlandığı maliyete swap (değiş-tokuş) faizi deniyor.
2019 sonu itibariyle, Türkiye’de bankaların Türk Lirası karşılığı döviz işlemlerinin yaklaşık yüzde 45’i swap işlemleriyle gerçekleşiyordu. Limitin yüzde 1’e inmesiyle bu oran neredeyse sıfırlanmıştı.
Ne olmuştu?
BDDK’nın gerekçelerini “Kovid-19 salgınının yol açtığı finansal risk artışının azaltılması ve TL kaynakların verimli şekilde, ağırlıklı olarak kamu ve özel kesimin finansman ihtiyacının giderilmesinde kullanılmasına öncelik verilmesi” diyerek açıkladığı kararlarından ilki 12 Nisan’da duyuruldu.
Buna göre Türk Lirası almak isteyen yabancı bankaların öz kaynaklarının yüzde 10’u oranında belirenmiş swap (TL değiş-tokuşu) limiti yüzde 1’e çekilmişti. Bu oran, geçtiğimiz sene yüzde 50’ydi.
BDDK, 7 Mayıs’ta yaptığı açıklamada ise yükümlülüklerini ödeyemeyen BNP Paribas, Citibank ve UBS ile bir bacağı Türk Lirası olan döviz işleminin yapılmayacağını duyurmuştu. Ancak bu karardan dört gün sonra BDDK’dan yeni bir açıklama gelmiş, “Bir bacağı Türk Lirası olan yeni bir döviz işlemleri” yasağı üç banka için kaldırılmıştı
Bahse konu “yükümlülükler”, yabancı bankaların swap işlemlerine limit getirilmeden önce ellerinde TL yokken yurt içi bankalardan borç aldıkları TL’ler. Yıllardır olduğu gibi bu TL’leri satıp döviz alan bankaların borçlarını TL cinsinden ödeme zamanı geldiğinde getirilen limit nedeniyle piyasada TL’ye ulaşamamış, dolayısıyla temerrüde düşmüşlerdi.
Yurt içinde Merkez, yurt dışında Katar ve Çin
Swap limitinin yüzde 1'e kadar inmesini birçok ekonomist “swap hattının kapanması” diyerek açıklasa da BDDK Başkanı Mehmet Ali Akben, o dönem yaptığı açıklamada “Türk Lirası’na yurt içinde daha çok ihtiyaç var” diyerek yurt içinde yapılacak swaplara yönelik herhangi bir kısıtlamanın olmadığını söylemişti.
Akben’in kastettiği “yurt içi swapları” ise Merkez Bankası üzerinden olanlar. Zira, swap işlemlerinde doları iki kaynak veriyor: Merkez Bankası ve yurt dışı.
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın swap için G-20 ülkeleri ile görüşüldüğünü söyleyip “Sonuçlandırılması konusunda iyimserim” demesinin ardından 20 Mayıs'ta TCMB ile Katar Merkez Bankası arasındaki swap anlaşması tutarı 5 milyar dolardan 15 milyar dolara çıkarıldı.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile Çin Halk Cumhuriyeti Merkez Bankası arasında 2019 yılında yenilenen swap anlaşması çerçevesinde Çin Yuanı (CNY) fonlamasının ilk kullandırımları 18 Haziran 2020 tarihinde gerçekleşti.
"Swap" 2 yılda hayatımızda nasıl yer etti?
Döviz şokunun yaşandığı Ağustos 2018’de Türk Lirası faizi Merkez Bankası’nda yüzde 17,75 seviyelerinde ilke, yurt dışında yüzde 25’lere kadar ulaşmıştı. Bu nedenle işlemler yurt dışına kaymıştı. Bunun önüne geçmek isteyen BDDK, 13 Ağustos’ta Türk Lirası’nın yurt dışında alım ve satımıyla ilgili swap işlemini yüzde 50’yle sınırlandırmıştı.
Bu karardan iki gün sonra yeni bir açıklama geldi ve çıkan yasal düzenlemeyle Türkiye’de yerleşik bankaların yurt dışı piyasalara sağlayacakları toplam Türk Lirası miktarı öz sermayelerinin yüzde 25’i ile sınırlandırılmıştı. 
Bunun yanı sıra, “Global finansal piyasalardaki en aktif pazarlardan swap pazarının başta Türk bankaları olmak üzere tüm finans sektörü katılımcılarına hizmet edecek şekilde” Borsa istanbul nezdinde kurulan Swap Piyasası, 1 Ekim 2018’de faaliyete geçti.
O dönem yapılan açıklamada söz konusu yenilik ile “Borsamızda faaliyete geçmesi ile birlikte çoğunlukla tezgâhüstü piyasalarda gerçekleştirilen bu tür işlemlerin, ülkemizde organize bir piyasa güvencesinde de yapılabilmesinin önü açılmış olacaktır” denilmişti.
2019’un son swap düzenlemesi ise 19 Aralık’ta geldi. Hem alım hem satım için yüzde 25 olarak belirlenen swap limitleri, satışlarda yüzde 10’a indirildi. TL alım limiti ise yüzde 25’te sabit kaldı.
9 Şubat 2020’deki son açıklama ile de BDDK, Türk Lirası’nın hem alış hem de satıştaki swap limitini yüzde 10’a çekmişti.
Independent Türkçe
