Libyalılar, ‘Terhune toplu mezarları’ kurbanlarının eşyaları arasında yakınlarını arıyor

Libyalılar, Kaniyat milislerinden intikam alınmasını istiyorlar

Terhune toplu mezarları kurbanlarının sergilenen eşyaları. (Burkan al-Gadab Operasyon Odası)
Terhune toplu mezarları kurbanlarının sergilenen eşyaları. (Burkan al-Gadab Operasyon Odası)
TT

Libyalılar, ‘Terhune toplu mezarları’ kurbanlarının eşyaları arasında yakınlarını arıyor

Terhune toplu mezarları kurbanlarının sergilenen eşyaları. (Burkan al-Gadab Operasyon Odası)
Terhune toplu mezarları kurbanlarının sergilenen eşyaları. (Burkan al-Gadab Operasyon Odası)

Libya’nın başkenti Trablus’taki yetkililer tarafından son iki gün içinde kurulan ve Terhune'deki ‘toplu mezarlardan’ çıkarılan cesetlerin kıyafetlerinin ve kişisel eşyalarının sergilendiği salonun her bir köşesinde ağlama sesleri yükseliyor. Kaniyat milisleri tarafından öldürüldükleri bilinen onlarca ceset arasında yıllardır kayıp olan yakınlarının kimliğinin tespit edilebileceği kanıtlar bulma umuduyla gelenler büyük bir üzüntü içerisindeydiler.
Terhune kentinde (başkentten 80 kilometre uzaklıkta) ‘toplu mezarların’ ortaya çıkmasının ardından uluslararası ve yerel kuruluşların ‘bu suçlarla ilgili acil ve şeffaf bir soruşturma’ başlatılması ve Kaniyat milislerinin elindeki kayıp bölge sakinlerinin akıbetinin belirlenmesi için çağrıda bulunmasıyla öfke dolu sesler yükseldi.
Kayıp Kişilerin Aranması ve Tespiti Genel Müdürlüğü daha önce yaptığı bir açıklamada, şu ana kadar Terhune’de 29 ‘toplu mezar’ bulunduğunu duyurdu.
Fayiz es-Serrac başkanlığındaki Ulusal Mutabakat Hükümeti'nin (UMH) Adalet Bakanlığı’na bağlı Kanıt Dairesi, kurbanların kişisel eşyalarını sergilemeye başladı. UMH'ye bağlı güçler tarafından yürütülen Burkan al-Gadab (Öfke Volkanı) Operasyon Odası’na göre kurbanların birden fazla silah ve birden fazla mermiyle infaz edildiğine’ işaret eden, mermi ve şarapnel parçalarından oluşan kanıtlar bulundu. Sergilenen eşyalar, yıllardır siyasi gerekçelerle saklanan ailelerden, kayıp yakınlarından hiç bir iz bulamayan diğer vatandaşlara kadar farklı farklı trajik hikayeleri ortaya çıkardı.
Burkan al-Gadab Operasyon Odası, kurbanların üzerinden çıkan eşyalar sayesinde aynı aileden üç kayıp kişinin kimliklerinin resmi olarak tespit edildiğini duyurdu. Kimliği tespit edilen cesetlerin, ‘geçtiğimiz yıl 5 Nisan’da Kaniyat çetesi tarafından alıkonulan’ kişiler olduğu bilgisini aktaran Operasyon Odası, kurbanlardan birinin adının, en küçük çocuğunun kaçırılmasının ardından dünyaya gelen altı çocuk babası Nureddin olduğunu açıkladı. Operasyon Odası ayrıca bir kadının kocasının eşyalarını tanıdığını ve 2019 yılı sonlarında kaybolan Mesud Ali Endiş’in kimliğinin tespit edildiğini bildirdi.
Kayıp aileleri eşyaların sergilenmeye başlamasının ardından, iki gün içinde ‘toplu mezarlarda’ bulunan cesetler arasında altı kurbanın kimliğini teşhis edebildi. Ancak kayıplardan birinin kızı, gösterilen eşyalardan yıllardır kayıp olan babasının kimliğini tespit edemeyince çığlık atmaya ve feryat etmeye başladı. “Bana baban öldü deyin, cenazesini görmek istiyorum” diye bağırdı.
Burkan al-Gadab Operasyon Odası tarafından yayınlanan videolar, yakınlarından geriye kalan kanıtları bulanların yaşadığı üzüntü ile yakınlarına dair hiçbir iz bulamayanların hayal kırıklıklarını yansıtıyordu. Eşyaların sergilenmesinden sorumlu yetkililerden birine göre bu görüntüler, kurbanlar arasında yakınlarını bulanlar ile kalplerini teselli edecek hiçbir şey bulamayanların yaşadıklarını gözler önüne seriyordu. Eşyaların sergilendiği panolardan birinde Fethi Said Abdulkadir isimli bir vatandaşın eşi, kaybolmasının üzerinden yıllar geçen kocasının kişisel eşyalarını tanır tanımaz ağlamaya başladı.
Eşyası tespit edilenler arasında, kaybolduğu sırada yaşları 32 ile 46 arasında değişen Abdulkadir ailesine mensup 6 erkek de vardı. Kayıp Kişilerin Aranması ve Tespiti Genel Müdürlüğü’ne göre ‘Kaniyat’ adıyla bilinen yerel ‘el-Kani’ milislerinin 2015 yılında şehrinin kontrolünü ele geçirmelerinin ardından bölgede en az 338 kişi kayboldu. Terhune'den kaçan Kaniyat milisleri, siyasi gerekçelerle vatandaşları kaçırmak, gözaltına almak, işkence etmek ve öldürmekle suçlanıyorlar.
Birleşmiş Milletler Libya Destek Misyonu (UNSMIL) çoğunluğu Trablus’un güneydoğusundaki Terhune kentinde olmak üzere toplu mezarların ortaya çıkarılmasıyla ilgili acil ve şeffaf bir soruşturma yapılması çağrısında bulundu. UNSMIL’den yapılan açıklamada, “Uluslararası hukuka göre Libyalı yetkililer yargısız infazlara ilişkin raporlarla ilgili acil, şeffaf ve etkili bir soruşturma yürütmelidir”  ifadeleri yer aldı.
Libya'nın Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Tahir es-Sunni, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) söz konusu toplu mezarlar bulunur bulunmaz davayı soruşturmamış olması karşısındaki şaşkınlığını dile getirdi. Sunni, “UCM’nin halen Kaniyat milislerinin suçlu olduğuna dair kanıtlara mı ihtiyacı var?” diye sordu.
Hollanda’nın Libya Büyükelçisi Lars Tomers de başkent Trablus'un güneydoğusundaki Terhune kentindeki toplu mezarlara ait fotoğrafları ve haberleri ‘korkunç ve kabul edilemez bir sahne’ olarak nitelendirdi.
Kurbanların eşyalarının sergilendiği salona gelen birçok aile, güvenlik yetkililerinden, tüm Kaniyat üyelerinin bir an önce tutuklanması ve kurbanların intikamının alınması için yargılanmalarını talep ettiler. Aileler ayrıca kimliği belirlenemeyen cesetlere DNA testi yapılması gerektiğini vurguladılar.



Irak'ta seçimlerin boykotu iktidar koalisyonunu karıştırdı

Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
TT

Irak'ta seçimlerin boykotu iktidar koalisyonunu karıştırdı

Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)

Eski Başbakan Haydar el-İbadi Irak'ta ‘seçim sisteminin reforme edilmesi’ çağrısında bulunurken, Koordinasyon Çerçevesi’nin Mukteda es-Sadr'ın Kasım 2025'te yapılması planlanan seçimleri boykot etme kararına karşı tavır alması bekleniyor.

El-İbadi liderliğindeki Zafer Koalisyonu, seçim sisteminin ‘yolsuzluk’ suçu işleyen kişilerin seçime katılmasını engellemesi gerektiğini bildirdi. Koalisyon tarafından bugün yapılan basın açıklamasında, “Ülkenin karşı karşıya olduğu zorluklar, özellikle de bu tarihi anda, sistemin siyasi tabanını genişletmeyi, herkesi dahil etmeyi ve seçim sürecini yolsuzluğa bulaşmış kişilerden ve manipülatörlerden korumayı gerektiriyor” denildi.

Koalisyon, ‘herhangi bir devletin çöküşünün üstesinden gelmenin, halkın çıkarlarını ve devletin varlığını koruyarak iç siyasi ve sosyal birlikle başarılabileceğini’ vurguladı. Açıklamada, “Ulusal bir reform vizyonu temelinde aday olmamak, çıkarlar nedeniyle başkalarının seçimlere katılmasına izin vermemekten temelde farklıdır” ifadesi yer aldı.

Koordinasyon Çerçevesi’nin ana bileşenlerinden biri olan el-İbadi'nin koalisyonu, Sadr'ın benzer bir açıklama yapmasından bir gün sonra seçimleri boykot ettiğini duyurdu.

 Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi (X)Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi (X)

Koordinasyon Çerçevesi'nin pozisyonu

Koordinasyon Çerçevesi, Sadr ve el-İbadi'nin kararları ve bunların bir sonraki parlamentoda Şii temsiliyeti üzerindeki etkileri konusunda hemen bir görüş bildirmedi. Bilgi sahibi kaynaklar, “Sadr ve el-İbadi'nin kararlarını ele alma konusunda Şii meclisi içinde anlaşmazlıklar var” dedi.

Şarku’l Avsat'a konuşan kaynaklar şu ifadeleri kullandı: “Bedir Örgütü lideri Hadi el-Amiri ve Hikmet Hareketi lideri Ammar el-Hekim'in başını çektiği bazı Şii liderlerin durumu kontrol altına alma çabaları var. Yaşananlara uyum sağlamak için uzlaşmacı bir çözüm arayışının yanı sıra Sadr'a seçimlere katılması ve boykotu tersine çevirmesi için davette bulunma ve Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu'nu birkaç günlüğüne adaylık kapısını yeniden açmaya davet etme olasılığı da var… Koordinasyon Çerçevesi içinde farklı görüşler var, ancak Kanun Devleti Koalisyonu lideri Nuri el-Maliki'nin tutumunun Sadr'ı boykotu kırmaya ve seçimlere katılacağını açıklamaya davet etme eğiliminde olduğu dikkat çekiyor.”

Sadr, Kasım ayında yapılması planlanan parlamento seçimlerini boykot etme kararından dönmek için zorlu koşullar öne sürdü.

Sadr X platformundaki hesabı üzerinden yaptığı paylaşımda, “Yolsuzluk var olduğu sürece hiçbir seçime katılmayacağım. Doğruluk ancak kontrolsüz silahların teslim edilmesi, milislerin dağıtılması ve ordunun güçlendirilmesiyle tesis edilecektir” ifadelerini kullandı.

Yerel platformlarda, Sadr Hareketi liderleri ile aralarında Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani'nin de bulunduğu Şii liderler arasında seçimlere katılma amacıyla temaslar kurulduğuna dair sızıntılar dolaşıyor.

Şarku’l Avsat'a konuşan siyasi bir kaynak, ‘Sadr Hareketi ile geri dönme olasılıkları konusunda şu ana kadar görüşmelerin durmadığını’ söyledi.

Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr (Sadr Hareketi medyası)Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr (Sadr Hareketi medyası)

Seçimlerin meşruiyeti

Son dönemde izlenen çeşitli göstergelere göre seçimlerin meşruiyetine ilişkin endişeler bulunuyor. Boykotun kırılgan bir bölgesel ve uluslararası ortamda diğer kesimler tarafından da tekrarlanması, özellikle silah taşıyan ya da geçmişte silah taşımış olanlar başta olmak üzere pek çok Şii gücün, İran'ın hedef alınmasının ardından ABD ve İsrail tarafından hedef alınabilecekleri korkusunu taşımaya devam ettikleri bir dönemde, siyasi sistemin meşruiyetini etkileyebilir.

Aynı bağlamda araştırmacı Seyf es-Saadi Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte şu ifadeleri kullandı: “Irak'taki siyasi sınıf, boykot eden çoğunluğun seçimlere katılma güvenini yeniden tesis edecek olgun bir seçim sistemi sunamadı. Bunun nedeni, seçim yasasının her seçim döneminde, oy veren halkın gerekçeleri dikkate alınmaksızın, büyük geleneksel partilerin ölçülerine uyacak şekilde değiştirilmesidir… Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr ve iki eski başbakan Haydar el-İbadi ve Mustafa el-Kazımi'nin boykotu, seçimlere giden sürecin ciddiyetinin bir göstergesidir.”

Ancak es-Saadi, ‘seçim bölgesi sistemi, Sainte Lague sistemi ve benimsenen yüzde ile her seçimde sorunlara neden olan sonuç hızlandırma cihazlarına ilişkin doğru istatistiklere dayanan olgun bir yasanın çıkarılması yoluyla Irak'taki seçim sisteminde reform yapılabileceğini’ düşünüyor.