Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) görevlendirdiği araştırma ekibinin önceki gün (Salı) Çin’deki görevini tamamlamasına rağmen Kovid-19’un kaynağıyla ilgili hala cevaplanmamış 5 soru var. Dünya çapında 2,3 milyondan fazla kişinin hayatını kaybetmesine neden olan Kovid-19’un kaynağı ile ilgili net sonuçlara ulaşılamadı. Ancak Fransız haber ajansına (AFP) göre, virüsün insanlara bulaşmadan önce büyük olasılıkla yarasalardan bilinmeyen başka bir hayvana geçtiği yönündeki fikir üzerinde anlaşıldı.
Heyet ayrıca, görünüşe göre Wuhan Wiroloji Enstitüsü ile ilgili bir dizi hipotezi çürütmek amacıyla, virüsün Çin'in Wuhan kentinde en katı biyolojik güvenlik standartlarına tabi bir laboratuvardan çıkmış olabileceğinin olası olmadığı sonucuna vardı.
Ekibin Çin'deki görevine büyük bir uluslararası baskı eşlik etti ve ekip mercek altına alındı. Ekibin uzmanlarından biri olan Peter Daszak, ekibin görevini "siyasi olarak son derece odak noktası olan bir ortamda zorlu bir görev" olarak nitelendirdi.
Yaklaşık bir ay süren bir görevin ardından virüsün kaynağı hakkında hala bilinmeyen 5 konu var.
Kovid-19’un kaynağı hayvanlar mı?
Uzmanlar, Çin'in her yerinden on binlerce vahşi, evcil ve kümes hayvanları örneğinin test edildiğini, ancak hiçbirinin Kovid 19’a neden olan "SARS Cove 2" virüsüne sahip olmadığını bildirdi.
Ancak WHO ekibinden Hollandalı Virolog Marion Koopmans, Bambu fareleri, kemirgenler ve tavşanlar gibi bazı türlerin virüsün bulaşmasına karşı daha savunmasız olduğunu belirterek, bunların virüsün ilk odaklarının kaydedildiği Wuhan'daki Huanan Pazarı'nda satıldıklarına dikkati çekti. Koopmans, bunların virüsün kaynağıyla ilgili araştırmalar açısından bir başlangıç noktası oluşturabileceğini ifade etti.
Zooloji Uzmanı Daszak, basına yaptığı açıklamada, “Tayland ve Kamboçya'da keşfedilen yeni yarasa virüsleri odağımızı Güneydoğu Asya'ya kaydırdı. Sanırım bir gün onu (virüs kaynağını) bulacağız. Biraz zaman alabilir, ancak hiç şüphesiz bu gerçekleşecek" diye konuştu.
Virüse ilişkin orjinal veriler
Çin yönetiminin 2019'un sonunda Wuhan'daki vaka riskini başlangıçta önemsemediği yönündeki suçlamalar çerçevesinde, uzmanların Çin'deki orjinal verilere erişme olasılığı hakkında sorular gündeme geldi.
Ekibin üyelerinden Danimarkalı Epidemiyolog Thea Kolsen Fischer, basın toplantısının ardından yaptığı açıklamada, ekibin verileri orijinal hallerini elde etmediğini, ancak Çinli bilim insanlarının önceki analizlerine dayandığını belirtti.
Fischer açıklamasında, çoğu durumda dışarıdan gelen kişilerin "birikmiş verilere" erişmesinin doğal olacağını ifade etti. Ayrıca WHO ekibi üyeleri, ziyaret etmek istedikleri alanlara ve kişilere tam erişim verildiğini bildirdi.
Virüs soğuk zincir ürünlerinden mi bulaştı?
Pekin, virüsün Çin'e dondurulmuş deniz ürünleri gibi soğuk zincir ürünlerin paketlenmesi yoluyla ulaştığı yönündeki iddiasını sık sık gündeme getirerek Çin'deki salgın durumunu buna bağladı.
WHO Acil Durumlar Programı Direktörü Mike Ryan ise, daha önce "gıda maddelerinin veya besin zincirinin virüsün bulaşmasına katkıda bulunduğuna dair hiçbir kanıt olmadığını" açıklamıştı.
Ancak WHO ekibi Çin'de bu hipoteze ağırlık veriyor gibi görünüyordu.
Çin ekibinin lideri Liang Wannian, “virüsün soğuk gıda zincirlerinin yüzeylerinde çok uzun mesafeler kat edebileceğini ve dondurulmuş deniz ürünleri ve vahşi hayvanlar satan Huanan pazarından çevre örneklerinin virüsün geniş çapta yayıldığını gösterdiğini” ifade etti.
Ancak WHO ekibine öncülük eden Peter Ben Embarek, virüsün soğuk zincirlerin yüzeylerinden insanlara bulaşıp bulaşamayacağı konusunun net olmadığı konusunda uyardı.
Virüsün kaynağı Çin’in dışından mı?
Çin hükümeti WHO’ya sürekli olarak virüsün kaynağını ABD’de araştırması çağrısında bulundu. Çin Dışişleri Bakanlığı yetkilileri, virüsün ABD’de mikroplar üzerine çalışmalar yürüten bir askeri araştırma laboratuvarından sızdığı yönündeki komplo teorilerine odaklandı.
Çin, salgına başlangıçta kayıtsız kalması nedeniyle yöneltilen uluslararası eleştirileri savuşturmak amacıyla, 2019'un sonlarında İtalya'da ve diğer ülkelerde bazı Kovid-19 vakalarının ortaya çıktığını gösteren çalışmaları gündeme getirdi.
Ancak rapordaki sonuçların yayınlanması üzerine WHO ekibi üyesi Koopmans, bu çalışmaların virüsün Aralık 2019'dan önce Çin dışında yayıldığına dair tam kanıt sağlamadığını belirtti. Ancak uzmanların erken yayılmanın kanıtlarını araştırmak için bölgeye gitmeleri gerektiğini ifade etti.
Sıradaki adım ne?
Koopmans, Wuhan'daki Huanan Pazarı'nda vahşi hayvan tedarik eden çiftliklerde daha fazla araştırma yapılması ve Çin’den ve yurtdışından özellikle yarasalar olmak üzere vahşi hayvan virüs rezervuarlarından daha fazla örnek alınması gerektiğini vurguladı. Embarek ise, kan testleriyle ilgili "yeni yaklaşımlar" benimsenerek örneklerin yeniden incelenmesini ve Wuhan'da Aralık 2019 boyunca tespit edilmeyen erken vakalar hakkında daha fazla araştırma yapılmasını önerdi.
Buna karşılık Çin ise, virüsün kökenine yönelik araştırmaların bir sonraki aşamasının başka bir ülkede gerçekleştirilmesi konusunda kararlı.