Aşılamanın çoğalması, 'sürü bağışıklığına' ulaşmayı hızlandırıyor

Aşılar koronavirüs ile mücadelede en iyi fırsatı sunuyor (AFP)
Aşılar koronavirüs ile mücadelede en iyi fırsatı sunuyor (AFP)
TT

Aşılamanın çoğalması, 'sürü bağışıklığına' ulaşmayı hızlandırıyor

Aşılar koronavirüs ile mücadelede en iyi fırsatı sunuyor (AFP)
Aşılar koronavirüs ile mücadelede en iyi fırsatı sunuyor (AFP)

Dünya ülkeleri, bir yandan yeni tip koronavirüse (Kovid-19) karşı aşıların tedariki ve toplumsa bağışıklığı artırarak hayat kurtarmak için yarışıyor diğer yandan da ekonomik ve siyasi sistemlerdeki değişikliklerle mücadele etmeye çalışıyor.
Aşının bulunmasıyla birlikte yeni ve hassas bir karar aşamanın başlangıcına şahit olunuyordu. Aşının dağıtımı nasıl yapılacak, ilk olarak kimler aşılanacak, üretilen aşı çeşitliliği dikkate alındığında, hangi aşının yapılması gerektiği tartışmalarıyla birlikte başlayan aşı kampanyaları hassas bir aşamanın işaret ediyordu.
The Economist İstihbarat Birimi (EIU) tarafından yapılan araştırmalara göre, Birleşik Arap Emirlikleri’nde (BAE) koronavirüs aşısının üçüncü faz denemelerini gerçekleştirilmesinin ve BAE Sağlık Bakanlığı’nın, önceliğin virüse karşı en savunmasız kişilere verilmesi ile, Sinopharm aşısının kullanımına karar vermesinin ardından, BAE Mart ayına kadar nüfusunun yüzde 50’sini aşılamaya çalışıyor. Bu, aşılama yüzdesinin daha sonrasında yüzde 75’e ulaşacağı ve tüm nüfusunun aşılanmasının 2021 sonuna kadar bitirilmesi anlamına geliyor. Aynı kaynağın tahminlerine göre Kuveyt, Bahreyn, Umman Sultanlığı ve Katar’ın 2022 ortalarına kadar aşılama kampanyalarını sürdürmeleri planlandı.
Suudi Arabistan Sağlık Bakanlığı 2020 yılının sonunda, 2021 yılının sonuna kadar ülke nüfusunun yüzde 70’ine -vatandaşlar ve ülke sakinleri- koronavirüs aşılarının uygulanmasını yönelik planını duyurdu. Ülke, tarihindeki en büyük aşılama kampanyasını tanık oldu. Suudi Arabistan geçtiğimiz günlerde ABD’li “Pfizer” aşısının ardından İngiliz “AstraZeneca” aşısını onaylayarak, onaylanan aşı sayısını üçe çıkardı.
The Economist İstihbarat Birimi’nin bu yıl Kovid-19’a karşı aşılama çalışmalarının geniş kapsamlı yayılımına ilişkin tahminleri doğrultusunda yayınladığı rapora göre, Suudi Arabistan 2022 ortalarında nüfusunun çoğunu aşılamış ülkelerden biri olacak.
ABD’de ise sağlık çalışanları Pfizer aşısı olmaya başladı, onları virüs ile enfekte riski yüksek olan tıbbi rahatsızlıklara sahip 65 yaş ve üstü diğer gruplar takip etti. İngiltere’de bugüne kadar 20 milyondan fazla kişiye aşısı yapıldı, bu her üç yetişkinden birinin aşılandığı anlamına geliyor. İngiltere’deki Avrupa’daki en hızlı aşılama kampanyası gerçekleştiren ülke. İngiltere ayrıca “AstraZeneca - Oxford” aşısını üretti. Oxford Üniversitesi’ne bağlı Our World In Data web sitesinin resmi kaynaklardan aldığı verilere göre, dünya çapında 234,1 milyondan fazla aşı dozu uygulandı, bu, her 100 bin kişide 3,1 doza denk geliyor.
Aşının ilk dozunun önceliklendirilmesi fikri, virüsün yayılması ve aşı kıtlığı ile mücadele eden ülkelerde nüfusa kısmi korunma sağlayarak bir miktar ivme kazandırmıştır. Ancak bazı ülkelerde ikinci bir korona dalgasının ortaya çıkması ve yeniden kapanmalar sonucu normal hayata dönüşün ne zaman gerçekleşeceği hala bilinmiyor.Aşılar uygulanmaya devam ederken, bazı bilim adamları, bir kısmı aşılanmış ülkelerde bile vaka sayılarındaki düşüşün tek sebebinin aşılama olamayacağını, vaka sayılarındaki keskin düşüşe büyük katkı yapanın “davranışların değişikliği” olduğunu belirtiyorlar.
Diğer yandan, Küresel Aşı İttifakı (GAVI), Salgına Hazırlık Yenilikleri Koalisyonu (CEPI) ortaklığında, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yönetilen COVAX mekanizması, zengin ülkeler ile aşı alma imkânı olmayan fakir ülkeler arasındaki farkı azaltmayı hedefliyor. WHO, koronavirüsü durdurmak için, dünya nüfusunun en az yüzde 70’inin aşılanması gerektiğini, bunun için yılda 2 milyar doz aşı yapılması gerektiği ve bu yüzdeye ulaşılmasının yıllar sürebileceğini belirtti. Ancak program bu yıl sonuna kadar dünya çapında 190 ülkede yaklaşık iki milyar doz aşı sağlamaya çalışıyor, COVAX programı aşı alacak ilk ülke olarak Gana’yı seçti. Dünya nüfusunun yaklaşık 7,8 milyar olduğu tahmin ediliyor. Bununla birlikte, WHO raporları, iki milyar dozun sağlık çalışanları, yaşlılar ve savunmasız olanlar gibi aşı önceliğinde ilk sıralarda olan kişiler için bir miktar koruma sağlayacağını bildiriyor.



Orkalar, Portekiz kıyılarında turist yatını batırdı

Fotoğraf: Temsili/AP
Fotoğraf: Temsili/AP
TT

Orkalar, Portekiz kıyılarında turist yatını batırdı

Fotoğraf: Temsili/AP
Fotoğraf: Temsili/AP

Portekiz açıklarında bir turist yatı, bir grup orkanın (katil balina) çarpması sonucu battı.

5 kişiyi taşıyan tekne, cumartesi günü gerçekleşen saldırının ardından Fonte da Telha plajı yakınlarında sulara gömüldü.

Yelkencilik şirketi Mercedes-Benz Oceanic Lounge'ın paylaştığı görüntülerde, bir orka yatın yan tarafına defalarca vurduktan sonra yatın sallanıp batmaya başladığı görülürken, bir tanığın "Aman Tanrım" dediği duyuluyor.

Nautic Squad kulübüne ait gemideki 5 mürettebat üyesi de yat batmadan kısa süre önce botlarla kurtarıldı.

Aynı günün ilerleyen saatlerinde Cascais Körfezi açıklarında bu sürüyle ikinci bir karşılaşma yaşandı ve 4 kişi yaralanmadan tekneden çıkarıldı.

Portekiz Ulusal Denizcilik Otoritesi, "orkalarla yaşanan bir etkileşim nedeniyle" 12.30'da bir uyarı aldığını açıkladı.

Kurum "Cascais cankurtaran istasyonu ve Lizbon Limanı Kaptanlığı ekipleri hemen harekete geçti" diye ekledi.

Olay yerine vardıklarında mürettebatın fiziksel açıdan iyi olduğu ve tıbbi yardıma ihtiyaç duymadığı, yakındaki bir deniz turizmi teknesinin yardımıyla kurtarıldığı tespit edildi.  

The Telegraph'a göre bazı tanıklar 4 orka gördüklerini söylerken bir kaptan, sadece bir balinanın teknenin dümenine çarptığını bildirdi.

Araştırmacılar, Mayıs 2020'den bu yana İber Yarımadası yakınlarında orkaların teknelere çarptığı yüzlerce olayı belgelerken, bu davranış eğiliminin artmasına dair çeşitli teoriler ve araştırmalar ortaya çıktı.  

Bu olay, önceki haftalarda İspanya açıklarında iki teknenin bir çift katil balina tarafından saldırıya uğramasının ardından yeni bir uyarı yayımlanmasından sonra meydana geldi.

Orkaların, Galiçya sularındaki teknelere sadece birkaç dakika arayla çarpmasının ardından bir İspanyol deniz kurtarma gemisi çağrılmıştı. 

Kurtarma ekipleri, orkaların hasar verdiği gemiyi limana çektikten sonra başka bir saldırı uyarısı almıştı.

Bir mürettebat üyesi, "Gerçek şu ki çok korktuk; katil balinaların tekneye vurduğunu fark ettiğimizde gerçekten çok 'korktuk'" demişti.

Independent Türkçe


Ryugu'dan gelen bulgular Güneş Sistemi'nin su tarihini baştan yazıyor

Yaklaşık 900 metre çapa sahip Ryugu, Dünya'ya yakın nesne ve tehlikeli olabilecek cisim sınıfında yer alıyor (JAXA)
Yaklaşık 900 metre çapa sahip Ryugu, Dünya'ya yakın nesne ve tehlikeli olabilecek cisim sınıfında yer alıyor (JAXA)
TT

Ryugu'dan gelen bulgular Güneş Sistemi'nin su tarihini baştan yazıyor

Yaklaşık 900 metre çapa sahip Ryugu, Dünya'ya yakın nesne ve tehlikeli olabilecek cisim sınıfında yer alıyor (JAXA)
Yaklaşık 900 metre çapa sahip Ryugu, Dünya'ya yakın nesne ve tehlikeli olabilecek cisim sınıfında yer alıyor (JAXA)

Asteroit Ryugu'nun koptuğu göktaşının, sanılandan çok daha uzun süre sıvı suya ev sahipliği yaptığı bulundu. Yeni çalışma, Dünya'daki suyun kökenine ışık tutuyor.

Ryugu gibi karbon zengini asteroitlerin, yaklaşık 4,6 milyar yıl önce Güneş ve çevresindeki gezegenler oluşurken, dış Güneş Sistemi'ndeki buz ve tozdan meydana geldiği uzun zamandır biliniyor. 

Diğer yandan bilim insanları, bu gökcisimlerindeki su aktivitesinin Güneş Sistemi'nin ilk dönemleriyle sınırlı olduğunu düşünüyordu.

Ancak Japonya Uzay Araştırma Ajansı'nın (JAXA) Hayabusa 2 aracının Ryugu'dan toplayarak 2020'de Dünya'ya getirdiği örnekler bu düşünceye meydan okudu. 

Tokyo Üniversitesi'nden Tsuyoshi Iizuka ve ekibi, Ryugu kaya örneklerindeki lutesyum (Lu) ve hafniyum (Hf) elementlerinin radyoaktif izotoplarını inceledi. Bu sayede radyoaktif bozunmaya bakarak örneklerin geçirdiği jeolojik süreçlere ışık tutabiliyorlar.

Bulguları hakemli dergi Nature'da 10 Eylül Çarşamba günü yayımlanan çalışmada incelenen örnekler, lutesyuma kıyasla çok daha yüksek oranda hafniyum içeriyordu. 

Araştırmacılar bu duruma, bazı sıvıların asteroitteki kayalardan lutesyumu alıp götürmesinin yol açtığını düşünüyor.

Iizuka, "Ryugu'nun kimyasal kayıtlarının, Dünya'da daha önce incelenen bazı meteoritlere benzeyeceğini düşünmüştük. Ancak sonuçlar tamamen farklıydı" ifadelerini kullanıyor. 

Dikkatli analizlerle diğer ihtimalleri eleyen ekip, gökcisminin oluşumundan 1 milyar yıl sonraya kadar sıvı su barındırdığını öne sürüyor.

Iizuka "En olası tetikleyici, Ryugu'nun ana asteroidine başka bir cismin çarpması. Bu çarpışma, kayayı kırarak içeride gömülü olan buzu eritti, böylece sıvı su yüzeye sızdı" diyerek ekliyor: 

Bu gerçekten sürpriz oldu! Bu çarpışma, ana cismin parçalanmasına ve ardından Ryugu'nun oluşmasına yol açmış olabilir.

Ryugu'nun bir zamanlar parçası olduğu asteroidin 1 milyar yıl boyunca sıvı su içermesi, karbon zengini diğer göktaşlarının da uzun süre sıvı suya ev sahipliği yapmış olma ihtimalini gündeme getiriyor.

 Dolayısıyla genç Dünya'ya çarpan asteroitler, sanılandan çok daha fazla su getirmiş olabilir. Araştırmacılar bunun, Dünya'nın ilk okyanusları ve atmosferi üzerinde önemli bir etki yaratmış olabileceğini söylüyor.

Dünya'daki suyun kökenine dair kesin bir fikir birliği sağlanmasa da genellikle göktaşları ve kuyrukluyıldızların gezegene çarpması sonucu geldiği tahmin ediliyor.

Iizuka, "Ryugu benzeri cisimlerin bu kadar uzun süre buz tuttuğu fikri dikkate değer" diyerek ekliyor: 

Bu, Dünya'nın yapıtaşlarının hayal ettiğimizden çok daha ıslak olduğunu gösteriyor. Bu da gezegenimizdeki suyun kökenine dair başlangıç koşullarını yeniden değerlendirmemiz gerektiğini gösteriyor.

Araştırmacılar Ryugu örneklerini detaylıca inceleyerek ana cisimde akan suyun geçmişini daha iyi anlamayı umuyor. Ayrıca son verileri, NASA'nın OSIRIS-REx göreviyle Bennu asteroidinden alınan örneklerle kıyaslamayı planlıyorlar.

Independent Türkçe, Space.com, Cosmos Magazine, Nature


Bilim insanları yanıtladı: Egzersiz kanserin nüksetmesini önleyebilir mi?

Bilim insanları egzersizin kanser hücrelerinin biyolojisini etkilediğini gözlemledi (Unsplash)
Bilim insanları egzersizin kanser hücrelerinin biyolojisini etkilediğini gözlemledi (Unsplash)
TT

Bilim insanları yanıtladı: Egzersiz kanserin nüksetmesini önleyebilir mi?

Bilim insanları egzersizin kanser hücrelerinin biyolojisini etkilediğini gözlemledi (Unsplash)
Bilim insanları egzersizin kanser hücrelerinin biyolojisini etkilediğini gözlemledi (Unsplash)

Bilim insanları egzersizle kanser hücrelerinin büyümesinin yavaşlatılabileceğini tespit etti.

Avustralya'daki Edith Cowan Üniversitesi'nden araştırmacıların çalışmasına meme kanserinden kurtulan 32 kadın katıldı.

Bilim insanları egzersiz sonrasında kasların miyokin adı verilen çok sayıda hormon ve biyokimyasal madde salgıladığına, bunun kanser hücrelerine karşı etkili olduğuna dikkat çekiyor.

Deneye katılan kadınların yarısı 45 dakikalık yüksek yoğunluklu interval antrenman yaptı. Egzersiz 30 saniyelik yüksek tempo, 30 saniyelik dinlenme ve toplamda 7 tekrardan oluşuyordu.

Diğer yarısıysa 45 dakika boyunca ağırlık kaldırdı. Tüm seanslar yüksek yoğunlukta geçti; katılımcılar bu antrenmanların zorluk seviyesini 10 üzerinden en az 7–8 olarak değerlendirdi.

Araştırmacılar, egzersizin hemen ardından ve 30 dakika sonra olmak üzere iki kez katılımcılardan kan aldı. Bunlar laboratuvarda meme kanseri hücrelerine eklendi. Moleküllerin, meme kanseri hücrelerinin büyümesini yavaşlattığı gözlemlendi.

Araştırmanın yazarlarından Robert Newton, "Çalışmamız, egzersizin kanser biyolojisini doğrudan etkileyerek güçlü moleküler sinyaller yoluyla tümörlerin büyümesini baskılayabildiğini gösteriyor" diyor.

Çalışma, egzersizin sadece kansere yakalanma riskini azaltmakla kalmadığını, kanserden kurtulma ihtimalini de artırdığını gösteren araştırmalara bir yenisini ekledi.

Geçmişteki araştırmalarda egzersizin bazı kanserlerin nüksetmesini engellemekte rol oynadığı belirlenmişti. Yeni çalışma egzersizin kas ve hücrelerin iç işleyişini nasıl değiştirdiğini gösteriyor.

Newton, egzersizin sadece kondisyonu artırmakla kalmadığını, aynı zamanda "antikanser sinyallerini" çoğalttığını belirtiyor. Araştırmacılar, hafif yürüyüş gibi düşük tempolu aktivitelerin de önemli olabileceğini ancak yoğun antrenmanların çok daha etkili sonuç verdiğini söylüyor.

Bilim insanı, egzersizin artık kemoterapi veya radyoterapiye "ek bir unsur" olmanın ötesine geçtiğini belirtiyor:

Egzersiz kolay, ucuz ve ulaşılabilir bir yöntem. Kanserin tekrarlama riskini azaltmak için önemli. Bu sadece yardımcı bir unsur değil; giderek kendi başına bir tedavi olarak tanınıyor.

Independent Türkçe, Washington Post, Prevention