Bazı ülkeler AstraZeneca aşısının kullanımını neden askıya aldı?

AstraZeneca aşıları (Reuters)
AstraZeneca aşıları (Reuters)
TT

Bazı ülkeler AstraZeneca aşısının kullanımını neden askıya aldı?

AstraZeneca aşıları (Reuters)
AstraZeneca aşıları (Reuters)

Norveç, Danimarka, Hollanda ve İrlanda gibi bazı Avrupa ülkeleri, ‘pulmoner emboli veya derin ven trombozu’ riskinde artışa neden olabileceği endişesiyle AstraZeneca’nın yeni tip koronavirüse karşı ürettiği aşının kullanımı geçici olarak askıya aldı.
Avusturya’da aşı olduktan sonra kan pıhtılaşması nedeniyle bir sağlık görevlisinin yaşamını kaybetmesinin ardından İtalya, Avusturya, Norveç, Danimarka, Estonya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg ve İzlanda da AstraZeneca aşılarının kullanımını askıya almaya karar verdi.
AstraZeneca şirketi tarafından 17 Avrupa ülkesine gönderilen ve 1 milyon doz aşının kan pıhtılaşmasına neden olduğundan endişe ediliyor.
Buna rağmen, İngiltere ve Fransa da dahil olmak üzere diğer ülkelerde aynı aşı ile aşılama programları devam ediyor.
Avustralya Başbakanı ve Sağlık Bakanı aşının kullanımını durdurma planları olmadığını söyledi.
The Guardian gazetesi, ‘AstraZenaca aşısını kullanmaya devam eden bu ülkelerin vatandaşları tedirgin olmalı mı?’ sorusuna yanıt bulmaya çalıştı.

Pulmoner emboli veya derin ven trombozu nedir?
Derin ven trombozu olarak bilinen kan dolaşımı sorunları nedeniyle bazen alt bacak, uyluk, pelvis veya koldaki kan damarlarında bazı pıhtılar oluşabilir.
Bazı durumlarda, bu kan pıhtıları vücudun diğer bölgelerine gider ve başka bir kan damarına yerleşerek kanın bir organa ulaşmasını engeller ve bu durum ‘emboli (tıkanma)’ olarak bilinir.
Bir kan pıhtısı, kanı kalpten akciğerlere taşıyan bir arteri tıkadığında pulmoner emboli oluşur.
Bu problem tehlikeli ve hayati tehlike arz ediyor çünkü akciğerlerdeki oksijen seviyelerini etkileyebilir ve akciğerde hasara neden olabilir.
Belirtiler arasında baş dönmesi, göğüs ağrısı, nefes darlığı ve öksürük yer alabilir.

AstraZeneca aşısı bu sorunlara neden olur mu?
AstraZeneca tarafından yapılan açıklamaya göre, aşılanan milyonlarca insanda derin ven trombozu ve pulmoner emboli oranı, bu büyüklükteki genel bir popülasyonda doğal olarak beklenenden çok daha düşük.
AstraZeneca’nın baş sağlık görevlisi Ann Taylor, “Kalite açısından, Avrupa veya dünyanın geri kalanında kullanılan herhangi bir aşı serisinde kanıtlanmış bir sorun yok. Şirket konuyu doğrulamak için ek testler yapıyor” dedi.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) aşı yaptırmakla kan pıhtılaşması arasında nedensel bir ilişki olduğunun doğrulanmadığını vurguladı.
Avrupa İlaç Ajansı (EMA), aşının faydalarının risklerinden daha ağır bastığını vurgulayarak, kan pıhtılaşması ve pulmoner emboli vakalarının aşı ile ilişkili olduğuna dair hiçbir kanıt olmadığını vurguladı.

Bilim adamları ve uzmanlar aşı hakkında ne düşünüyor?
Queensland Teknoloji Üniversitesi’nde halk sağlığı uzmanı olan Profesör Gerard Fitzgerald, AstraZeneca aşı uygulamasını askıya alan ülkelerin aşırı dikkatli davrandıklarını söyledi. 
Ancak kan pıhtılaşmasının son derece yaygın olduğunu dile getiren Fitzgerald, “Örneğin, ABD’deki Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri, pulmoner trombozdan yılda 60 bin ila 100 bin arasında ölüm bildirmektedir” diye konuştu.

Aşı güvenlik verileri ne kadar şeffaf?
Dünyanın dört bir yanındaki birçok sağlık kuruluşu, AstraZeneca aşısının güvenliğiyle ilgili verilerin şeffaf olduğunu doğruladı.



İlk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfedildi

HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
TT

İlk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfedildi

HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)

Bilim insanları ilk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfetti. İlk kez bir gezegenin, yıldızını bu şekilde etkilediği gözlemlendi. 

Dünya'dan yaklaşık 400 ışık yılı uzaktaki HIP 67522 adlı yıldız ve yörüngesindeki iki gezegen uzun zamandır takip ediliyor. Sadece 17 milyon yaşındaki yıldız, 4,5 milyar yaşındaki Güneş'e kıyasla daha büyük ancak daha soğuk. 

Yıldızın HIP 67522 b adlı gezegeni, şaşırtıcı derecede yakın bir yörüngede dönüyor. Ötegezegen yıldızın etrafındaki bir turunu sadece 7 günde tamamlıyor; yani gezegende bir yıl, Dünya zamanıyla sadece bir hafta sürüyor.

Hollanda Radyo Astronomi Enstitüsü'nden Ekaterina Ilin, "Daha önce HIP 67522 gibi bir sistem görmemiştik; gezegen bulunduğunda, yıldızının yörüngesinde 10 günden daha kısa bir sürede döndüğü bilinen en genç gezegendi" diyor.

Ilin ve ekip arkadaşları bu nedenle NASA'nın Geçiş Halindeki Ötegezegen Araştırma Uydusu (Transiting Exoplanet Survey Satellite / TESS) ve Avrupa Uzay Ajansı'nın ötegezegen uydusu CHEOPS'u kullanarak sistemi daha yakından incelemeye karar verdi. 

Araştırmacılar HIP 67522 b'nin yıldızıyla  kurduğu sıkı etkileşim nedeniyle kendi sonunu hazırladığını tespit etti. 

Devasa plazma topları olan yıldızların yüklü parçacıkları, yüzeydeki hareketleriyle güçlü manyetik alanlar yaratıyor. Manyetik alan çizgileri birbirini kesemediğinden, bazen bunlar düğümlenip aniden koparak güneş patlamaları adı verilen radyasyon patlamalarına yol açıyor.

Bilim insanları, Dünya gibi pek çok gezegenin de manyetik alanı olduğu için yıldızına yakın gezegenlerin, yıldızlardaki manyetik alan patlamalarını tetikleyip tetiklemediğini merak ediyordu. 

HIP 67522 sistemini inceleyen ekip, yıldızdaki patlamaların gezegen onun önünden geçerken sıklaştığını saptadı. Araştırmacılar bu nedenle patlamaları gezegenin tetiklediği sonucuna vardı. 

Normalde yıldızların, yörüngelerindeki gezegenlerden etkilenmediği düşünülüyordu. Ancak araştırmacılar HIP 67522'nin yaşı nedeniyle ve güçlü bir manyetik alanı olması durumunda bunun mümkün olduğunu söylüyor.

Bulguları hakemli dergi Nature'da dün (2 Temmuz) yayımlanan çalışmaya göre gezegen yakın yörünge dönüşü sırasında enerji biriktiriyor ve bunun bir kısmını, yıldızın manyetik alan çizgileri boyunca bir kırbaç misali, dalgalar halinde geri gönderiyor. Bu şok dalgası, manyetik alandan yıldızın yüzeyine geçtiğinde muazzam bir patlama yaşanıyor.

Ancak bu güçlü kozmik ışınların büyük bir kısmı uzaya savrulmak yerine gezegene geri dönüyor. Bilim insanları HIP 67522 b'nin bugüne kadar bulunan ilk "eceline susamış gezegen" olduğunu söylüyor. 

Ilin "Gezegen özellikle enerji yüklü patlamaları tetikliyor gibi görünüyor" diyerek ekliyor: 

Gezegenin, yıldızın manyetik alan çizgileri boyunca gönderdiği dalgalar belirli anlarda patlamaları başlatıyor. Ancak patlamaların enerjisi dalgaların enerjisinden çok daha yüksek. Dalgaların oluşmaya hazır patlamaları tetiklediğini düşünüyoruz.

Araştırmacılar halihazırda yaklaşık Jüpiter büyüklüğündeki HIP 67522 b'nin, 100 milyon yıl içinde Neptün'e yakın bir boyuta geleceğini tahmin ediyor.

Bilim insanları sistemi incelemeye devam ederek patlamalarda ne tür enerji salındığını anlamayı umuyor. Ayrıca bu türden benzer sistemlerin var olup olmadığını araştırmak için çalışmalarını genişletmeyi planlıyorlar.

Ilin, "Aklımda milyonlarca soru var çünkü bu tamamen yeni bir fenomen, dolayısıyla ayrıntılar hâlâ net değil" diyor.

Independent Türkçe, Popular Science, Live Science, NASA, Nature