Washington’ın Şam ile normalleşme ve yaptırımları kaldırma koşulları arasındaki fark

Ekim 2019’da görüntülenen Fırat’ın doğusundaki bir ABD askeri devriyesi. (AFP)
Ekim 2019’da görüntülenen Fırat’ın doğusundaki bir ABD askeri devriyesi. (AFP)
TT

Washington’ın Şam ile normalleşme ve yaptırımları kaldırma koşulları arasındaki fark

Ekim 2019’da görüntülenen Fırat’ın doğusundaki bir ABD askeri devriyesi. (AFP)
Ekim 2019’da görüntülenen Fırat’ın doğusundaki bir ABD askeri devriyesi. (AFP)

Washington’ın Caesar (Sezar) Yasası yaptırımlarının kaldırılması için 7, Şam ile ‘normalleşme’ için de 6 şartı var. Bunların 4’ü 2011 öncesine dayanıyor. ABD’nin Suriye’de 9 baskı aracını kullanarak ve nüfuz ederek ulaşmak istediği 5 hedef bulunuyor. Yaklaşık 3 ay önce iktidara gelen ABD Başkanı Joe Biden’ın yönetimi için Suriye meselesinin bir öncelik olmadığı doğrulandı. Zira Ulusal Güvenlik Konseyi’ndeki Ortadoğu yetkilisi Brett McGurk’un özel temsilci olarak atanmadan önce Suriye’ye yönelik politikanın ‘yüzeysel bir incelemesini’ yaptığı bir dönemde, Biden’ın henüz Suriye ekibi de kurulamadı.
Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Kongre’deki bazı temsilciler tarafından Suriye’ye özel bir temsilci atanmasını talep eden yazılı mektuba henüz yanıt vermedi. Ancak ilki Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde (BMGK) insani yardımla, ikincisi de DEAŞ ile mücadeleyle ilgili olmak üzere iki toplantıya başkanlık etti. Toplantılar, şu an bu iki meselenin öncelik olduğunu gösteriyor.

Yaptırımların kaldırılması
ABD kaynaklarına göre en yenisi geçen haziran ayında uygulanmaya başlayan ve 114 Suriyeli isim ve 2 kuruluşun yer aldığı Caesar Yasası olmak üzere farklı yönleri içeren ABD yaptırım listesinde 600’den fazla Suriyeli isim ve çok sayıda kuruluş mevcut. Yaptırımlara dahil edilen 600 kişi arasında, Avrupa yaptırım listelerinde bulunan 350 isim ve kuruluş da var. Aynı şekilde geçen ayın ortalarında İngiltere, Avrupa Birliği’nden (AB) ayrıldıktan sonra kendi listesini yayınladı ve listeye altı isim ve kuruluş dahil edildi.
Biden yönetimi, iktidara geldiğinden beri insani yardım akışını etkilememek ve koronavirüs ile mücadele etmek için Suriye ve dünyadaki yaptırımları gözden geçirmeye başladı. Hazine Bakanlığı, iki gün önce yaptırımların ilaç, gıda ve insani yardımı olumsuz etkilememesi gerektiğini duyurdu. Bu açıklamayla hükümet bölgelerine insani yardım sağlayan Arap partilerine ve devletlerine katkıda sağlarken, Washington da Suriyelilere insani yardımı finanse etmek için sağlanan yaklaşık 50 milyar dolar da dahil 10 yıl içinde 13 milyar dolar sağladığı bildirildi.

Yaptırımların kaldırılmasına yönelik yorumlar
Yaptırımların kaldırılması, 2019 ve 2020 yıllarında Viyana’da kamuya açık olmayan ABD-Rusya müzakerelerinin ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un 2019 sonunda Washington’a ziyaretinin ana odak noktasıydı. Müzakerelere yakın Batılı bir yetkilinin Şarku’l Avsat’a aktardığına göre Rus tarafı, yaptırımlardan son derece rahatsız ve birçok vesileyle ‘yaptırımların Suriye’yi boğacağı ve devletin çökmesine yol açacağı’ görüşünde.
Rus tarafına göre ABD’nin yanıtı, Caesar Yasası yaptırımlarının kaldırılmasının Şam, Moskova ve Tahran’da ‘yasanın yedi şartını uygulama’ kararı olduğu yönündeydi. Öyle ki ABD Başkanı, 180 günü geçmeyen yenilenebilir süreler için bu yasada öngörülen cezaların tamamını, bir kısmını veya bu unvanı taşıyan herhangi bir değişiklikte öngörülen cezaların uygulanmasını askıya alma hakkına sahip. Yine de bu durum ancak Başkan’ın bir dizi kriterlerin karşılandığına karar vermesiyle olası. Kriterler ise şu şekilde:
- Suriye üzerindeki hava sahası artık Şam hükümeti veya Rusya Federasyonu tarafından sivil nüfusu hedef almak için kullanılmayacak.
- Suriye, Rusya Federasyonu ve İran hükümetleri tarafından kuşatılan bölgeler artık uluslararası yardımdan mahrum bırakılmayacak. Bu bölgelere düzenli insani yardım ulaştırılması sağlanacak.
- Suriye hükümeti, Beşşar Esed rejimine bağlı hapishanelerde zorla tutulan tüm siyasi tutukluları serbest bırakacak. Ayrıca uygun uluslararası insan hakları örgütleri tarafından soruşturmalar yürütülmesi amacıyla hapishanelere tam erişim izni verilecek.
-Suriye, Rusya Federasyonu ve İran güçleri artık sağlık tesislerini ve okulları kasıtlı olarak hedef almayacak.
-Şam, kimyasal silahların geliştirilmesini yasaklayan ve nükleer silahların yayılmasını sınırlayan anlaşmaların yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmek için adımlar atacak.
- Şam yönetimi, Suriyelilerin güvenli, gönüllü ve onurlu bir şekilde geri dönmesine izin verecek.
- Suriye hükümeti, Esed rejimi tarafından işlenen savaş suçlarının faillerini gerçekten sorumlu tutacak adımlar atacak.
Batılı yetkili ayrıca yasanın hükümlerindeki herhangi bir değişikliğin Kongre’nin onayını gerektirdiğini aktardı.

Normalleşme koşulları
ABD kaynaklarına göre yaptırımların kaldırılması için daha önceki koşullar, eski Suriye Özel Temsilcisi James Jeffrey ve yardımcısı Joel Robben’in desteğiyle eski Dışişleri Bakanı Mark Pompeo tarafında formüle edilen bir plan uyarınca, eski ABD Başkanı Donald Trump yönetiminin ortaya koyduğu ‘Şam ile normalleşme’ koşullarından farklı. Bu koşullar ise şu maddeleri içeriyor:
- Terörizme desteğin durdurulması
- İran Devrim Muhafızları’na ve Hizbullah’a desteğe son verilmesi.
- Komşu ülkelerin tehdit edilmemesi.
- Kitle imha silahlarının terk edilmesi.
- Mültecilerin ve yerlerinden edilenlerin gönüllü dönüşünün sağlanması.
- Savaş suçlularına karşı mücadele.
Kaynaklar, ilk dört hedefin Washington ve Şam arasında diplomatik temsilin olduğu 2011 öncesine dayandığına dikkati çektiler. Fırat’ın doğusundaki eski ABD Temsilcisi William Robak, Trump yönetimi için belirlenen siyasi hedefleri şöyle sıraladı:
- DEAŞ’ı hezimete uğratmak ve geri dönüşünü engellemek.
-  2254 sayılı Uluslararası Kararın uygulanmasına yönelik Birleşmiş Milletler (BM) sürecini desteklemek.
- İran’ın Suriye’den geri çekilmesi.
-  Rejimin kitle imha silahları kullanmasının engellenmesi kimyasal silahlardan vazgeçmesi.
- İnsani krize yanıt vermek.
- Suriye halkının ülke içinde ve dışında çektiği acıyı hafifletmek.

Baskı araçları
Biden iktidara geçtiğinden beri ABD yönetimi, askeri olarak Suriye’nin kuzeydoğusunda kalacağına dair net sinyaller gönderdi. ABD’li yetkili konuya dair şunları söyledi:
“McGurk gibi Trump’ın Fırat’ın doğusundan çekilme kararını eleştirenlerin çoğu mevcut yönetimin etkili isimlerinden oluşuyor. Bu nedenle ABD’lilerin Fırat’ın doğusunda kalacakları söyleniyor.”
Askeri mevcudiyet, belirtilen siyasi hedeflere ulaşmanın ana araçlarından biri olarak kabul ediliyor. Moskova ve Şam üzerindeki ‘baskı araçları’ müdahaleci veya pasif yöntemleri içeriyor. Bu yöntemler şöyle sıralanıyor:
- ABD’nin 500 ila 800 asker ve gelişmiş askeri teçhizatla donatılmış olan, Fırat’ın doğusunda ve Tanf üssündeki konuşlanması.
- Suriye’nin dörtte birini ve stratejik zenginliğinin yüzde 90’ını kontrol eden Suriye Demokratik Güçleri’nin 100 bin unsurunu ve yerel grupları desteklemek.
- Rejime karşı ekonomik yaptırımlar.
- Yaklaşık 84 kurum ve ülkeden uluslararası diplomatik nüfuz için platformu sağlayan, DEAŞ’a karşı Uluslararası Koalisyon. –
- BMGK ve BM platformu aracılığıyla diplomatik etki.
- Şam’la Arap ya da Avrupa arasındaki ​​normalleşme çabalarını engellemek.
- İsrail saldırılarına istihbarat ve lojistik destek.
- Suriye’nin kuzey ve kuzeybatısındaki (Fırat’ın doğusu hariç) Türk askerî harekâtı.
- Suriye’nin yeniden inşasını ve buna Arap ve Avrupa ülkelerinin katılımını engellemek.   
Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı, Avrupa Birliği Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, yaptığı açıklamada şu ifadelere yer vermişti:
“Suriye’de siyasi geçiş sürecinin başlangıcına tanık oluncaya kadar ekonomik yaptırımlar uygulamayı sonlandırmayacağız. Hiçbir düzeyde normalleşme olmayacak ve yeniden yapılanma çabalarını asla desteklemeyeceğiz.”
Biden yönetimi devraldığından bu yana yaptırım listeleri çıkarma hızının yavaşlaması dikkat çekici. Dahası ekibi Arap ve Avrupa ülkeleriyle normalleşmeyi veya yardımı durdurmak ve diplomatik izolasyonu sıkılaştırmak için liderlik çabalarında bulunmadı. Bu durum, Moskova ve Şam’ın genişlemeye ve sızmaya çalıştığı birleşik konumda bir çatlağa yol açtı.
Suriye Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad’ın 7 Avrupalı bakanı ‘diyalog çağrısı yaptığı’ mesaj ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Şam’ı Arap Birliği’ne dahil edilmesi için Arap ülkelerine ziyareti, bu durumu test eden son iki örnek oldu.



Gazze ateşkesi: Geri çekilmeler anlaşmayı tehdit ediyor ve müzakereleri kurtarmak için ertelenmesi talep ediliyor

İsrail tanklarının Gazze Şeridi'nin güneyine girmesinin ardından, geçici mülteci kampındaki derme-çatma çadırların arasında enkazın üzerinde oturan bir kadın (AFP)
İsrail tanklarının Gazze Şeridi'nin güneyine girmesinin ardından, geçici mülteci kampındaki derme-çatma çadırların arasında enkazın üzerinde oturan bir kadın (AFP)
TT

Gazze ateşkesi: Geri çekilmeler anlaşmayı tehdit ediyor ve müzakereleri kurtarmak için ertelenmesi talep ediliyor

İsrail tanklarının Gazze Şeridi'nin güneyine girmesinin ardından, geçici mülteci kampındaki derme-çatma çadırların arasında enkazın üzerinde oturan bir kadın (AFP)
İsrail tanklarının Gazze Şeridi'nin güneyine girmesinin ardından, geçici mülteci kampındaki derme-çatma çadırların arasında enkazın üzerinde oturan bir kadın (AFP)

İsrail'in Gazze Şeridi’nde işgal ettiği yeni bölgelerden çekilme görüşmelerinin son iki aydır tıkanması, Katar’ın başkenti Doha'daki (yedinci gününe giren) ateşkes müzakerelerini yeni bir ‘karanlık tünele’ soktu. Hamas Hareketi, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu hükümeti tarafından önerilen yeniden konuşlandırmayı reddetti.

Medyada yer alan sızıntılara göre arabulucular, özellikle Washington, müzakerelerin sonuna kadar çekilme maddesinin ertelenmesini talep ettiler. Şarku’l Avsat’a konuşan uzmanlar bu durumu, müzakereleri ABD Başkanı Donald Trump yönetiminin istemediği yeni bir başarısızlıktan kurtarmak için son bir girişim olarak görüyorlar ve bu yüzden Netanyahu'ya esneklik göstermesi için baskı yapabileceğini düşünüyorlar. Uzmanlara göre bunun aksi bir durum söz konusu olursa Hamas, İsrail'in bu şekilde kalmasının, sürgün planını hızlandırmak, olası ateşkesin sona ermesinden sonra askeri bölgeler dayatmak ve anlaşmayı bozmak için bir manevra olduğunu düşünerek bunu reddedecek.

İki Filistinli kaynak cumartesi günü, Doha’daki müzakerelerin, İsrail'in cuma günü sunduğu, İsrail ordusunun yeniden konuşlandırılması ve konumlandırılması için hazırladığı çekilme haritasında ısrar etmesi nedeniyle, karmaşık zorluklarla karşı karşıya olduğunu bildirdi. Bu plan, İsrail ordusunun Gazze Şeridi'nin yüzde 40'ından fazlasında kalmasını öngörüyor, ancak Hamas bunu reddediyor.

Fransız Haber Ajansı AFP’ye konuşan kaynaklardan biri, ‘Hamas’ın müzakere heyetinin İsrail'in sunduğu haritaları kabul etmeyeceğini, çünkü bu haritaların Gazze Şeridi'nin yaklaşık yarısının yeniden işgalini meşrulaştırdığını ve İsrail'in insani olduğunu söylediği ve Gazze Şeridi'nin güneyinde yer alacak ve yaklaşık 600 bin Filistinliyi barındıracak olan şehre atıfla Gazze Şeridi'ni Nazi kampları gibi geçiş noktaları ve seyahat özgürlüğü olmayan izole bölgeler haline getirdiğini’ vurguladı.

Diğer kaynak, Hamas'ın İsrail güçlerinin 2 Mart'tan sonra, yani iki ay süren ateşkesin çökmesinden sonra yeniden kontrol altına aldığı tüm bölgelerden çekilmesini talep ettiğini belirtti. İsrail’i, ‘soykırım savaşını sürdürmek için oyalamaya devam etmek ve anlaşmayı engellemekle’ suçladı.

Kaynak, Katarlı ve Mısırlı arabulucuların ‘taraflara, ABD Başkanı Donald Trump'ın Özel Temsilcisi Steve Witkoff’un Doha'ya gelene kadar çekilme müzakerelerini ertelemelerini’ istediklerini, ancak ‘yardımlar ve esir takası konusunda ilerleme’ kaydedildiğini belirtti.

ABD merkezli haber sitesi Axios, bazı kaynaklardan, ABD'nin Hamas'tan İsrail ordusunun Gazze Şeridi'nden çekilmesini tartışmayı ertelemesini ve diğer konulara geçmesini istediğini, böylece esir takası anlaşması müzakerelerinin çökmesini önlemeye çalıştığını aktardı.

juı
Yaralıları Gazze Şeridi'nin güneyindeki Refah'ta bulunan Kızıl Haç kliniğine taşıyan Filistinliler (AFP)

Reuters, cumartesi günü Filistinli ve İsrailli kaynaklardan benzer bir doğrulama aktardı. Doha görüşmelerinin, İsrail’in Gazze Şeridi’nden çekilmesi konusunda tıkanma yaşadığını, Hamas Hareketi’nin İsrail'in önerdiği çekilme haritalarını reddettiğini, çünkü bu haritaların toprakların yaklaşık yüzde 40'ını İsrail kontrolünde bırakacağını, bunların arasında güneydeki Refah bölgesi ve Gazze'nin kuzeyindeki ve doğusundaki diğer bölgelerin de bulunduğunu belirtti. Kaynaklar, ‘görüşmelerin devam etmesinin beklendiğini’ ifade ettiler.

Mısır Dışişleri Konseyi üyesi Reha Ahmed Hasan, İsrail'in, güneydeki Morag Ekseni de dahil olmak üzere birçok yerden çekilmeyerek Filistinlileri sürmeye devam etmek gibi kendi şartlarını dayatmak istediğini düşünüyor. Kuzey bölgesini askeri olarak kontrol altına alarak buradaki nüfusu sürme olasılığı olduğunu ifade eden Hasan, böylece ateşkes sona erdikten sonra Filistinlilerin sürülmesinin kolaylaşacağına dikkati çekti. Hasan, ABD'nin İsrail'e baskı yapmamasının müzakerelere zarar verdiğini ve bu tür konuların ertelenmesinin bir fayda sağlamayacağını, bunların erken çözülmesi gerektiğini, çünkü bu konuların belirleyici olduğunu vurguladı.

Hasan, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Anlaşmaya varılmasının gecikmesi, engellerin devam etmesi ve Filistinlilerin hedef alınması nedeniyle, direnişin İsrail'e teslim olmasını isteyen bir manevra ile karşı karşıya olduğumuzu düşünüyoruz ve Hamas bunu kabul etmeyecektir. ABD’nin İsrail'e baskı yapmaktan başka seçeneği yok. Özellikle Kahire'nin talep ettiği Mısır sınırındaki Philadelphia (Salahaddin) Koridoru’ndan çekilme gibi henüz çözülmemiş ve belirsizliği devam eden başka konular da var.”

Filistinli siyasi analist Nizar Nazzal, Hamas'ın talebi olan İsrail ordusunun Gazze'den çekilmesinin gerçekleşmemesi halinde bunun müzakereleri engelleyebileceğini düşünüyor. Nazzal, çekilme maddesinin ertelenmesinin müzakereleri kurtarmak için yapılan bir girişimden ibaret olduğunu ve Netanyahu hükümetinin çekilme gibi siyasi konularda taviz vermediği sürece, Washington veya İsrail'in iddia ettiği gibi anlaşmanın yakın zamanda imzalanmayacağını belirtti.

Cuma günü ABD ziyaretinden dönmeden önce, ABD Başkanı Donald Trump ile bir araya gelen İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, perşembe günü yaptığı açıklamada, “Birkaç gün içinde (anlaşmayı) tamamlayabileceğimizi umuyorum” ifadelerini kullandı.

Geçtiğimiz hafta Beyaz Saray'da Netanyahu ile iki kez görüşen Trump, yakın zamanda ateşkes sağlanacağına dair açıklamalarını yineledi ve bu haftayı (yani birkaç gün sonra) olası bir tarih olarak belirledi. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio da perşembe günü yaptığı açıklamada, anlaşmaya varılması konusunda ‘büyük umutları’ olduğunu söyledi.

dfgthy
İsrail'in Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Cibaliye’ye düzenlediği hava saldırısının ardından yükselen dumanlar (AFP)

Ancak sahada durum bu umutların aksine gelişiyor. Gazze Sivil Savunma Sözcüsü Mahmud Basal yaptığı açıklamada cumartesi günü 20'den fazla Filistinlinin öldüğünü ve İsrail ordusunun son 48 saat içinde Gazze Şeridi'nde ‘yaklaşık 250 terörist hedefi vurduğunu’ söyledi.

Hamas, İsrail ordusuna karşı operasyonlarını sürdürürken, İsrail ordusu cuma günü, Gazze'nin güneyindeki Han Yunus kentinde çıkan çatışmalarda Golani Tugayı'na bağlı keşif biriminden bir subayın öldürüldüğünü, ayrıca Gazze'nin kuzeyinde çıkan çatışmada iki askerin yaralandığını açıkladı. Bu açıklamadan iki gün önce Gazze'nin güneyinde kaçırılmak üzere olan bir İsrail askerinin öldürüldüğü bildirilmişti.

Birleşmiş Milletler (BM), cumartesi günü yaptığı ortak açıklamada, Gazze'deki yakıt kıtlığının kritik seviyelere ulaştığı konusunda uyarıda bulundu. BM’nin aralarında İnsani İşler Koordinasyon Ofisi (OCHA), Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Gıda Programı (WFP) da bulunduğu yedi ayrı kuruluşu tarafından yapılan ortak açıklamada, “Yakıt, Gazze'de hayatta kalmanın bel kemiğidir” denildi.

Bu olumsuz gelişmeler devam ederken Reha Ahmed Hasan, Trump'ın dün değil, bugün bir anlaşma sağlayabileceğini düşünüyor. Hasan’a göre ABD'nin tutumu, İsrail'e baskı uygulayarak bir anlaşma sağlamaya ve Gazze'yi yerinden etme ve yok etme planlarından vazgeçmeye yönelik gerçek bir adım atarak tüm bu sorunları sona erdirebilir.

Bu görüşe katılan Nizar Nazzal da Washington'ın, Nobel Barış Ödülü almayı uman Trump'ın çabalarının başarısız olmaması için müdahale edeceğini ve Netanyahu'yu daha geniş çaplı yayılma haritasını kabul etmeye zorlayacağını (bu cümle tuhaf geldi ama böyle yazıyordu) vurguladı. Ateşkes yapılmaması halinde İsrail Başbakanı’nın popülaritesinin daha da zarar göreceği ve İran'a karşı savaşından elde ettiği son siyasi kazanımlarını kaybedebileceği uyarısında bulunan Nazzal, bu nedenle Netanyahu'nun çıkarlarına en uygun olanın anlaşmayı geçici olarak kabul etmek olduğunu belirtti.