Afganistan'daki ABD güçleri komutanı, Taliban saldırılarındaki artışa rağmen güçlerin çekilmeye başladığını doğruladı

Cumartesi günü Harat’taki karayolu üzerinde bir gözetleme noktası (EPA)
Cumartesi günü Harat’taki karayolu üzerinde bir gözetleme noktası (EPA)
TT

Afganistan'daki ABD güçleri komutanı, Taliban saldırılarındaki artışa rağmen güçlerin çekilmeye başladığını doğruladı

Cumartesi günü Harat’taki karayolu üzerinde bir gözetleme noktası (EPA)
Cumartesi günü Harat’taki karayolu üzerinde bir gözetleme noktası (EPA)

Afganistan'daki ABD güçleri komutanı General Austin Scott Miller, dün Kabil'de düzenlediği basın toplantısında yaptığı açıklamada Afganistan'daki bazı askeri üslerin boşaltılması sürecine fiilen başlandığını bildirdi. Üslerin esas olarak Savunma Bakanlığı ve diğer Afgan kuvvetlerine teslim edileceğini söyleyen Miller, yerel operasyon adımları fiilen başlamış olsa da geri çekilme yönündeki resmi tarihin 1 Mayıs olduğuna dikkat çekti. Aynı zamanda, Afganistan bir barış anlaşmasına varsa dahi güçlerin ülkeden ayrılmasına devam edeceklerini belirtti.
Güvenilir kaynaklara atıfta bulunan Associated Press, Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) Direktörü William Burns’ün geri çekilme sürecini Afgan yetkililerle görüşmek üzere geçtiğimiz hafta Kabil'e sürpriz bir ziyarette bulunduğunu bildirdi. Ancak CIA bu konuda herhangi bir yorumda bulunmadı.
Taliban Hareketi ile El Kaide arasındaki ilişkinin hala devam ettiğini belirten Miller, Afganistan'daki şiddetin yükselişe geçeceğine dair endişelerini dile getirerek “Taliban tarafındaki şiddetin tansiyonu hala yüksek. Bunun barış sürecine yönelik olumsuz etkileri mevcut. Geri çekilmenin ardından şiddetin artması, tüm bölge için tehlike arz edecektir” ifadelerini kullandı. İlerleme yönündeki tek makul yolun barışa giden siyasi yol olduğunu vurgulayan Miller, ‘şiddetin hiçbir anlam ifade etmeyeceğini’ söyledi.
Geçtiğimiz hafta askeri kaynaklar, ABD’nin 11 Eylül’e (ABD’ye yapılan kanlı saldırıların yıldönümü) kadar tüm kuvvetlerini Afganistan’dan çekme yönündeki planı kapsamında önümüzdeki iki hafta içinde Afgan güçlerine üç askeri üs ve bir hava üssü teslim etmesinin beklendiğini bildirmişti. Bu üslerin Helmend’deki Camp Shorabak (eski adıyla Camp Bastion), Kabil’deki Camp Eggers, Vardak’daki Chak bölgesinde yer alan COP (Dash Towp) ve Kandahar Hava Üssü olduğu söyleniyor.
ABD ve uluslararası güçler Afganistan'dan çekilmeye hazırlanırken Taliban ise ülke çapındaki saldırılarını yoğunlaştırıyor. Buna rağmen Washington, Taliban’ın savaş alanında yenilgiye uğradığını savunuyor. Elinde oldukça net emir ve hedeflerin olduğunu vurgulayan Miller, “Asıl amacım, Afgan güvenlik güçlerinin mümkün olan en iyi güvenlik pozisyonunda bulunmasını sağlamak” ifadelerini kullandı. Aynı zamanda ABD’nin gerektiği taktirde Afgan güçlerini uzaktan destekleme yeteneğine vurgu yaptı.
ABD Merkez Kuvvetler (CENTCOM) Komutanı Orgeneral Kenneth McKenzie, geçtiğimiz Perşembe günü yaptığı açıklamada, ‘önümüzdeki aylarda tüm yabancı kuvvetlerin ülkeden çekilmesi ardından Afgan güvenlik güçlerinin bölgeyi kontrol etme kabiliyetinden endişe duyduğunu’ açıklamıştı. Pentagon ise bölgeye stratejik bombardıman uçakları gönderdiğini, 2 bin 500 askerin geri çekilmesi sürecini himaye etme yönünde USS Eisenhower uçak gemisinin geçici olarak Körfez'de tutulduğunu duyurmuştu.
Diğer yandan Herat şehrindeki bir silah deposunda meydana gelen patlamada 20 Taliban militanının öldüğünü doğrulayan yerel yetkililer, olayın dün Peştun bölgesindeki Marabad köyünde meydana geldiğini söyledi. Herat Valisi Vahid Katali, patlamanın Taliban’ın patlayıcı yelek ürettiği sırada meydana geldiğini söyledi. Öncesinde Afganistan Devlet Başkanı Eşref Gani'nin yardımcısı Emrullah Salih ise Taliban’ın amonyum nitrat ve askeri patlayıcı kullanmasını kınamış, bunların Pakistan’dan getirtildiğini iddia etmişti. Hareketin el yapımı patlayıcıların ‘seri üretimine başvurduğunu’ söyleyerek bu cihazların sivillere karşı ‘ayrım gözetmeksizin kullanılmasının’ ‘insanlık suçu’ olduğunu belirtmişti.
Son 24 saat içerisinde Afgan güvenlik güçleri tarafından gerçekleştirilen askeri operasyonlarda Lahman, Nangarhar, Vardak, Bagdis, Helmend ve Kandahar illerinde en az 90 Taliban üyesinin öldürüldüğü, 17 kişinin ise yaralandığı bildirildi. Afgan Savunma Bakanlığı aynı zamanda 37 el yapımı patlayıcının bulunduğunu, çok miktarda silahın imha edildiğini bildirdi.



İran-İsrail Savaşı’nın kaybedenleri ve kazananları

Analistlere göre İran halkı protesto gösterilerinden saldırgan yabancı güçlerle iş birliği yapmayı reddettiği için uzak duruyor (AFP)
Analistlere göre İran halkı protesto gösterilerinden saldırgan yabancı güçlerle iş birliği yapmayı reddettiği için uzak duruyor (AFP)
TT

İran-İsrail Savaşı’nın kaybedenleri ve kazananları

Analistlere göre İran halkı protesto gösterilerinden saldırgan yabancı güçlerle iş birliği yapmayı reddettiği için uzak duruyor (AFP)
Analistlere göre İran halkı protesto gösterilerinden saldırgan yabancı güçlerle iş birliği yapmayı reddettiği için uzak duruyor (AFP)

Yusuf Azizi

İsrail Hava Kuvvetleri, 13 Haziran'da İran’a geniş çaplı bir saldırı düzenledi ve Tahran buna füzeler ve insansız hava araçlarıyla (İHA) karşılık verdi. Çatışmalar, 23 Haziran'a kadar devam etti ve ABD, 21 Haziran cumartesi günü B-2 bombardıman uçaklarıyla İran’ın Fordo, Natanz ve İsfahan'daki nükleer tesislerini bombaladıktan sonra arabuluculuk yapmaya başladı.

Bu makalede İran ve İsrail'deki başlıca aktörlere odaklanarak bölgeyi sarsan bu savaşta şimdiye kadar kaybedenleri ve kazananları tespit etmeye çalıştım. Bu aktörlere, savaşın sonucunda ya da daha sonraki bir aşamada İsrail'in desteğiyle mevcut rejimin devrilmesi durumunda onun yerine geçebilecek İranlı muhalefet güçleri de dahil.

Zafer mi, yenilgi mi?

Tahran'dan başlayalım. İran rejimi özellikle 7 Ekim 2023'te Hamas ve müttefiklerinin İsrail'e düzenlediği saldırının ardından Lübnan, Suriye ve Irak'taki müttefiklerinin aldığı darbelerden sonra böyle bir çatışmaya hazırdı. İran ve İsrail, her biri kendi perspektifinden zaferin onda olduğunu iddia etti. İsrail, 1948'deki kuruluşundan bu yana eşi ve benzeri görülmemiş füzeli saldırılara uğrarken söz konusu saldırılarda, konutlar, hükümet binaları ve hassas araştırma ve güvenlik merkezleri vuruldu. Saldırının yol açtığı hasarın ayrıntıları halen gizli tutuluyor. Ayrıca Ben Gurion Havaalanı tamamen felç oldu. İsrail ağır ekonomik kayıplar yaşadı. Onlarca asker ve sivil öldürüldü.

Ancak İsrail’in ağır yaptırımların uygulandığı İran'ın aksine, başta ABD olmak üzere Batılı müttefiklerinden doğrudan destek görecek ve bu da hızlı bir şekilde toparlanmasını sağlayacağına şüphe yok. İran ise çok ağır darbeler aldı. İran çok sayıda askeri komutanının ve güvenlik yetkilisini kaybetti, önde gelen nükleer bilim adamları suikasta kurban gitti, askeri üsler, nükleer tesisler ve ekonomik merkezler yakın vadede telafi edilemeyecek şekilde zarar gördü. Bu durum, İsrail istihbaratının İran’daki kurumlara derinlemesine sızması ve ülkenin hava sahasına daha önce eşi ve benzeri görülmemiş bir şekilde girmesinin bir sonucuydu.

Buna rağmen İsrail, İran rejimini devirmeyi veya liderlerini tamamen ortadan kaldırmayı başaramadı. İran’ın Dini Lideri Ali Hamaney saldırının ilk günlerinde ortadan kayboldu. Bu yüzden İran'ın zafer iddiası sadece propagandadan ibaret gibi görünüyor. Çünkü durum, İsrail'in saldırıları sonrasında Lübnan'daki Hizbullah'ın başına gelenlere benziyor. Bu saldırılar, İsrail'in istediği zaman bombardıman yapabildiğini, İran'ın da füze saldırılarıyla karşılık vereceğini hesaba kattığını gösterdi. Bu yüzden orta ve uzun vadede İran rejimi bu savaşın başlıca kaybedeni olarak nitelendirilebilir.

Kaçırılan fırsatlar

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, İran’a karşı başlayan saldırının ilk saatlerinde İran halkını rejime karşı ayaklanmaya çağırdı. Eski İran Şahı’nın oğlu Rıza Pehlevi de bu çağrıları tekrarladı. Ancak bu çağrılar ne başkent Tahran'da ne de diğer şehirlerde kayda değer bir yanıt buldu, aksine başkentin nüfusunun yaklaşık yarısı hava saldırılarından kaçmak için ülkenin kuzeyine kaçtı. Analistlere göre İran halkı gösterilere katılmaktan, saldırgan bir yabancı güçle iş birliği yapmayı reddetmeleri ve Afganistan, Irak ve Libya'daki trajik senaryoların tekrarlanmasından korkmaları nedeniyle kaçındı.

Entelektüeller, yazarlar ve sanatçılar bu reddi dile getirdiler. İran'da, özellikle Tahran ve Fars bölgelerinde rejimin popülaritesinin keskin bir şekilde düşmesine rağmen, milliyetçi, ulusalcı ve mezhepçi duygular, 2022 yılında Mehsa Amini’nin kıyafet uygulamasına riayet etmediği için polis tarafından gözaltına alındığı sırada hayatını kaybetmesinin ardından başlayan protesto gösterilerinde olduğu gibi ayaklanmaların çıkmasını engelledi. Azerbaycan ve Ahvaz (Huzistan) eyaletlerinde de Rıza Pehlevi'nin iktidara geri dönme endişelerinin arttığı bir ortamda, İsrail saldırısını desteklemek kabul edilebilir bir seçenek değildi.

Sınırlı bir kazanım ve beklenen bir yenilgi

Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre İran ve İsrail rejimlerinin açıkça ifade ettikleri coşkuya rağmen, Tahran için durum geçici bir zaferden öteye geçmiyor. Vatandaşların evlerine dönmeleri, otoritenin zayıflığı, yaşam krizinin derinleşmesi ve enflasyonun yükselmesi nedeniyle hissettikleri güvensizliği ortadan kaldırmadı. Bu durum, özellikle Fars olmayan etnik grupların yaşadığı bölgelerde yeni ayaklanmaların patlak vermesine ve hatta Devrim Muhafızları tarafından bir iç darbeye yol açma tehlikesi yaratıyor.

Bir uydu kanalı, Netanyahu’nun saldırıdan üç gün önce Rıza Pehlevi ile görüştüğünü ve İran halkını harekete geçirme konusunda anlaştıklarını bildirdi. Ancak halkı harekete geçiremediler. Çünkü iki tarafın ilişkileri, merhum İran Şahı ve Tel Aviv arasında tarihi bir yakınlığa dayanıyor. Pehlevi, 2023 nisanında İsrail'i ziyaret etmiş ve bu ziyaret İran’da yaygın tartışmalara yol açmıştı.

Gerçek kaybedenler ve kazananlar

İlk kaybedenler, açıkça İsrail'in tarafını tutarak İran halkının güvenini kaybeden Rıza Pehlevi'dir. Pehlevi, daha önceki tutumlarıyla diğer milletlerin haklarını inkar ettiği için onların desteğini de kazanamamıştı. İkinci kaybedenler ise İran'daki, özellikle de Ahvaz’daki ekonomik merkezlerin bombalanmasından memnun olanlar oldu. Bu tesisler Ahvazlılara aittir. Bu kişiler, saldırının rejimi yıkacağını sansalar da halk bu çağrılara yanıt vermedi.

Ayrıca, İran rejiminin ve monarşi akımının ezeli düşmanı olan Halkın Mücahitleri Örgütü’nün (HMÖ) tutumu da dikkat çekiciydi. Örgüt, daha önce Amerikan sağıyla ilişkileri olmasına rağmen İsrail saldırısını desteklemekten kaçınıp‘ne uzlaşı ne savaş’ sloganını benimsedi. Üçüncü çözümün halkın elinde demokratik değişim ve organize direniş olduğunu söyledi. Böylece, Irak-İran Savaşı sırasında Saddam Hüseyin ile ittifak kurarak güvenilirliğini büyük ölçüde yitirdiği tarihi hatasını tekrarlamaktan kaçınmaya çalıştı.

Görünüşe göre İran rejimi, güvenlik durumunu yeni bir baskı kampanyası başlatmak için kullanacak ve bu kampanya, Mossad ile iş birliği yaptığı gerekçesiyle idamların uygulanmasını da içerebilir. Ancak gerçek casusluk ağları, derin bir yolsuzluk sistemiyle yönetilen devletin iç yapısında halen korunaklı halde olabilir. Öte yandan bu çatışmanın en büyük kazananı ABD Başkanı Donald Trump olabilir. Washington, askeri operasyona katıldı ve savaşı sona erdiren arabuluculuk sürecini yönetti, bu da onu en etkili aktör ve siyasi açıdan en büyük kazanan yaptı.