Filistinliler ve İsrailliler Kudüs’te sıcak bir haftaya hazırlanıyor

Yerleşimciler Mescid-i Aksa’ya saldırma hazırlığı yapıyor.

Abbas dün (Salı) yapılan kabine toplantısının ardından Başbakan Iştiyye ile birlikte. (AFP)
Abbas dün (Salı) yapılan kabine toplantısının ardından Başbakan Iştiyye ile birlikte. (AFP)
TT

Filistinliler ve İsrailliler Kudüs’te sıcak bir haftaya hazırlanıyor

Abbas dün (Salı) yapılan kabine toplantısının ardından Başbakan Iştiyye ile birlikte. (AFP)
Abbas dün (Salı) yapılan kabine toplantısının ardından Başbakan Iştiyye ile birlikte. (AFP)

Filistin ve İsrail tarafları önümüzdeki Pazartesi Kudüs’te olası bir gerginliğe hazırlanıyor. Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, Kudüs’ün İslam’da ve Hristiyanlıkta kutsal kabul edilen yerlerin savunulmasının Filistin ulusal projesinin en önemli başlığı olduğunu vurguladı.
Abbas Salı günü Filistin hükümetinin bir oturumuna başkanlık ettiği sırada, Yahudileştirme projelerine rağmen İsrail’in Kudüs’teki Filistin karakterini değiştirebileceğine meydan okudu. Filistin Devlet Başkanı, hükümetine, ebedi Filistin Devleti’nin başkenti işgal altındaki Kudüs’te Filistinlilerin kararlığını destekleme noktasında daha fazla projenin uygulanması için talimat verdi. Abbas, Filistin kararlılığından geri adam atmayacaklarını ve Kudüs olmadan Filistin seçimlerini kabul etmeyeceklerini ifade etti. Abbas, Kudüs’ün Filistin davasının ulusal sembolü olduğunu, Filistin’in Kudüs demek olduğunu ve Kudüs olmadan Filistin’in olamayacağını vurguladı.
Abbas’ın açıklamaları, Filistin ve İsrail taraflarının şehirde olası bir gerginlik durumuna hazırlandığı bir dönemde geldi. Söz konusu gerginliklerin arka planında yerleşimcilerin Kudüs Günü’ne denk gelen Ramazan’ın 28’inci gününde Mescid-i Aksa Camii’ne saldırmaya yönelik tehditleri bulunuyor. Söz konusu tarih aynı zamanda Müslümanların kutladığı Kadir Gecesi’ne denk geliyor.

Selheb İsrail’i suçluyor
Kudüs İslami Vakıflar Konseyi Başkanı Şeyh Abdulazim Selheb, şehirdeki durumun tehlikeleri olduğunu ve tolere edilemeyeceğini duyurdu. Selheb İsrail’i, şehri dini çatışma meydanına çekmeye çalışmakla suçladı. Önümüzdeki Pazartesi günü olası bir Mescid-i Aksa saldırısına karşı uyarıda bulundu. Mescid-i Aksa’daki Kudüslüleri savunma ve destekleme noktasında Arap ve İslam topluluğuna çağrı yaptı. Ramazanın son günlerinde Mescid-i Aksa’da ribat için yapılan birçok Filistinlinin çağrısına Selheb’in çağrıları da eklendi.
Gazze Şeridi’ndeki silahlı Filistinli gruplar dün (Salı) Filistinlileri yerleşimcilerin planlarıyla yüzleşme noktasında Mescid-i Aksa Camii’nde ribata (nöbete) çağırdı. Gruplar basın toplantısında, Mescid’i Aksa’yı zamansal ve mekansal bölmek için işgal planlarını engelleme ve Kudüs’ün sakinlerinden boşaltılmasına direnme noktasında çalışmanın gerekliliğini vurguladı.
Hamas hareketinin liderlerinden İsmail Rıdvan Filistinlilere, “Özellikle Ramazanın 28’inci gününde yerleşimcilerin saldırılarına karşı koymak için Mescid-i Aksa’da itikaf ve ribat çağrısında bulundu.
Rıdvan bir basın toplantısında Şeyh Jarrah Mahallesinde tehditlerle tehcir edilenlere atıfta bulunarak, siyonist düşmana bu iğrenç suçu üstlenmesi noktasında uyarıda bulundu. Açıklamasının devamında, “Kudüs’teki işgalle savaşımız, kimlik ve var oluş üzerinedir” dedi.
Tapınak Örgütleri, İsrail’in, Ramazanın son günlerindeki gerginliğin artmasını önlemek amacıyla Salı günü yaptığı açıklamada yerleşimcilerin Mescid-i Aksa’ya girmesini engelleme kararına rağmen, önümüzdeki Pazartesi günü büyük bir saldırı için hazırlanıyor. Tapınak Örgütleri tarafından yapılan bir başka açıklamada, söz konusu açıklamanın Pazartesi gününden itibaren Mescid-i Aksa’ya girişlere izin vereceği söylendi. Örgüt Yahudilere büyük bir katılım çağrısında bulundu.

Yahudilerin Mescid-i Aksa’ya girişlerini engelleme kararı alındı
İsrailli yetkililer tahminler doğrultusunda, Ramazanın son on gününde olası sürtüşmeleri önlemek amacıyla Salı gününden başlayıp bir sonraki açıklamaya kadar, Yahudilerin Mescid-i Aksa’ya girişlerini engelleme kararı aldı. Polisin önümüzdeki Pazartesi günü nasıl bir tutum sergileyeceğinin belli olmadığı bildirildi.
İsrail Güvenlik Kurumu, Devlet Başkanı Abbas’ın seçimler iptal edilmeden önce şehirdeki çatışmaları bastırdığına ve böyle bir durumu yeniden sağlayabileceğine inanıyor.
Haaretz gazetesi dün (Salı), Kudüs’te beklenen bir takım olayların sakin geçen günler ve Bab el-Amud bölgesindeki bariyerlerin kaldırılmasının ardından, şehirde yeniden çatışmalara yol açabileceğini söyledi. Gazete, Şeyh Jarrah Mahallesindeki olayların yanı sıra, Ramazan’ın son on gününde bulunan Kudüs Günü için yapılacak kutlamaların, şehirdeki olası çatışmaları alevlendirebileceğini belirtti. Gazete İsrail polisinin, bölgedeki güvenlik durumlarını artırdığını ve Tapınak Örgütü aktivistlerine Mescid-i Aksa’ya saldırmalarının yasak olduğunu bildirdiğini aktardı.
Pazartesi günü Eski Kudüs sokaklarından Mescid-i Aksa’ya doğru devam edecek kutlamalara binlerce Ortodoks Yahudinin katılması bekleniyor. Şehir bundan on gün önce meydanlarda, sokaklarda ve Mescid-i Aksa kapılarında birçok gece çatışmasına tanık oldu. Söz konusu çatışmalarda Filistinliler, şehirlerde “Araplara ölüm” sloganları atarak gösteri yapan sağcı grupları püskürtmeye çalıştı. Ardından olaylar Batı Şeria’da çatışmalara dönüştü ve Gazze’den roketler atılmasına neden oldu.



Gazze, İsrail'in yapay zeka teknolojilerini test ettiği bir alana dönüştü

İsrail ordusunun Matzpen teknoloji birimi (Reuters)
İsrail ordusunun Matzpen teknoloji birimi (Reuters)
TT

Gazze, İsrail'in yapay zeka teknolojilerini test ettiği bir alana dönüştü

İsrail ordusunun Matzpen teknoloji birimi (Reuters)
İsrail ordusunun Matzpen teknoloji birimi (Reuters)

İnci Mecdi

İsrail tarafından geliştirilen ve 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana Gazze’deki savaş sırasında Hamas liderlerinin yerini tespit etmek için kullanılan yapay zeka (AI) teknolojileri, özellikle de İsrail'e askeri bir avantaj sağlayan bu teknolojilerin kullanılmasının feci sonuçları göz önüne alındığında, giderek artan etik kaygılara yol açıyor.

İsrailli ve ABD’li yetkililerin ABD merkezli New York Times (NYT) gazetesine verdiği bilgilere göre İsrailli subaylar yapay zeka tabanlı askeri teknolojiyi ilk kez 2023 yılının sonlarında, 7 Ekim 2023 saldırılarının planlanmasına yardımcı olan Hamas’ın üst düzey liderlerinden İbrahim el-Bayari'ye suikast düzenlemek için kullandı. İsrail istihbaratı, Gazze Şeridi'nin altındaki tünellerde saklandığına inanılan Bayari’nin yerini başlangıçta tespit edemedi. Bu da on yıl önce savaşta kullanılmadan geliştirilmiş olan aracı geliştirmek için yeni bir teşvik sağladı. İçeridekilere göre Birim 8200 mühendisleri yapay zekayı bu araca dahil etmekte gecikmedi. İsrail kısa süre içinde Bayari'nin aramalarını dinleyebildi ve aramaların yapıldığı yerin yaklaşık konumunu veren sesli yapay zeka aracını test etti. İsrail bu bilgiyi kullanarak 31 Ekim 2023'te bölgeyi hedef alan hava saldırıları düzenledi ve Bayari'yi öldürdü.

“The Studio”

Ancak İsrail'in savaş sırasında kullandığı yapay zeka teknolojileri önemli sivil kayıplara yol açtı. Şarku’l Avsat’ın Londra merkezli çatışma izleme kuruluşu Airwars'tan aktardığı verilere göre Bayari'ye yapılan saldırıda 125'ten fazla sivil öldü. Kimliklerinin gizli kalması şartıyla NYT’ye konuşan ABD ve İsrailli dokuz yetkilinin açıklamalarına göre Bayari suikastı için düzenlenen hava saldırısında 125'ten fazla sivil öldürüldü. Bunun için kullanılan sonik araç, İsrail'in Gazze'deki savaşı yapay zeka destekli askeri teknolojileri dünyanın daha önce hiç görmediği bir hızda test etmek ve uygulamak için nasıl kullandığının sadece bir örneğiydi.

İsrail, geçtiğimiz 18 ay boyunca kısmen gizlenmiş ya da yaralanmış olan yüzleri gerçek kimliklerle eşleştirmek için yapay zekayı yüz tanıma yazılımına da entegre etti. Potansiyel hava saldırısı hedeflerini gruplandırmak için yapay zekayı kullandı. İki kaynağa göre, mesajları, sosyal medya gönderilerini ve Arapça diğer verileri toplayıp analiz edebilen bir sohbet robotunu güçlendirmek için Arapça bir yapay zeka modeli oluşturdu.

NYT'ye konuşan ve söz konusu teknolojiler hakkında bilgi sahibi olan kişilere göre bu çabaların çoğu Birim 8200'de görevlendirilen askerler ile Google, Microsoft ve Meta gibi teknoloji şirketlerinde çalışan yedek askerler arasında bir ortaklığın da önünü açtı. Kaynaklar, Birim 8200'ün bir inovasyon merkezi ve uzmanların yapay zeka projeleriyle eşleştirildiği bir yer olan The Studio'yu oluşturduğunu söyledi.

Yedek askerler

İsrailli yetkililer, Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'e sınır ötesi saldırılar düzenleyerek bin 200'den fazla kişiyi öldürmesi ve 250’den fazla kişiyi rehin almasının ardından, Birim 8200 ile The Studio’daki yedek askerler arasındaki iş birliğinin hızla yeni yapay zeka teknolojileri geliştirmesine izin verildiğini açıkladı. Yatırımcıları şirketlerle buluşturan ve kâr amacı gütmeyen İsrailli bir kuruluş olan Startup Nation Central'ın CEO'su Avi Hasson, META, Google ve Microsoft'ta çalışan İsrailli yedek askerlerin insansız hava araçları (İHA) ve veri füzyonu (bilgi bütünleştirme) alanlarında inovasyonu teşvik eden kilit unsurlar haline geldiğini söyledi. Yedek subaylar teknik bilgi birikimi ve orduda bulunmayan kilit teknolojilere erişim sağladılar.

İsrail ordusu İHA filosunu güçlendirmek için de hızla yapay zekayı kullandı. İsrail ordusuyla birlikte çalışan bir yazılım ve yürüyüş şirketi olan XTEND’ın kurucusu ve CEO'su Aviv Shapira, hedefleri uzaktan tanımlayan ve takip eden İHA’lar geliştirmek için yapay zeka algoritmalarının kullanıldığını söyledi.

İsrailli ve ABD'li yetkililere göre İsrail yapay zeka tabanlı cephaneliğini geliştirmek için yarışırken bile, bu teknolojilerin kullanılması bazen yanlış kimliklere, tutuklamalara ve sivil ölümlerine yol açtı. Bazıları, gözetimin artmasına ve sivillerin öldürülmesine yol açabilecek yapay zekanın etik sonuçları hakkında tartışırken Avrupalı ve ABD'li savunma yetkilileri, başka hiçbir ülkenin mevcut savaşlar sırasında yapay zeka araçlarını denemede İsrail kadar aktif olmadığını ve bu teknolojilerin gelecekteki savaşlarda nasıl kullanılabileceğine ve nasıl başarısız olabileceklerine dair bir fikir verdiğini söyledi.

Geniş dil modeli

The Studio tarafından geliştirilen araçlardan biri de geniş dil modeli olarak bilinen Arapça yapay zeka modeliydi. Konuyla ilgili bilgi sahibi İsrailli subaylara göre ülkede onlarca yıldır Arapça konuşulan lehçelerde ele geçirilmiş kısa mesajlar (SMS), telefon görüşmeleri ve sosyal medya paylaşımları bulunuyor. Bu yüzden İsrailli subaylar savaşın ilk birkaç ayında geniş bir dil modeli oluşturdular ve Arapça sorgular yapmak için bir chatbot geliştirdiler. ABD’li ve İsrailli yetkililerin dördü, aracın multimedya veri tabanlarıyla entegre edilerek analistlerin görüntü ve videolar üzerinde karmaşık aramalar yapabilmelerinin sağlandığını söyledi.

İsrailli üç subaya göre İsrail geçtiğimiz eylül ayında Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'a suikast düzenlediğinde, bahsi geçen chatbot Arap dünyasındaki tepkileri analiz etti. Teknoloji, halkın tepkilerini ölçmek için Lübnan'daki farklı lehçeleri ayırt ederek İsrail'in karşı saldırı başlatmak için kamuoyu baskısı olup olmadığını değerlendirmesine yardımcı oldu. Ancak iki subaydan biri, chatbotun bazen İngilizceden Arapçaya çevrilen bazı modern argo terimleri ve kelimeleri tanımlayamadığını, bunun da farklı lehçelerde uzman İsrailli istihbarat subaylarının çalışmasını gözden geçirip düzeltmesini gerektirdiğini belirtti.

İsrailli iki istihbarat yetkilisine göre chatbot bazen yanlış cevaplar verdi. Aynı yetkililer, chatbotun örneğin tüfekleri boru olarak gösterdiğini, ancak yapay zeka aracının araştırma ve analizi büyük ölçüde hızlandırdığını söylediler.

İsrail ayrıca 7 Ekim 2023 saldırılarından sonra Gazze Şeridi'nin kuzeyi ve güneyi arasında kurulan geçici kontrol noktalarına, Filistinlilerin yüksek çözünürlüklü görüntülerini tarayıp yapay zeka destekli yüz tanıma yazılımına gönderme özelliğine sahip kameralar yerleştirmeye başladı. Ancak sistem, zaman zaman yüzleri gizlenmiş kişileri tanımlamakta zorlandı. Bu durum, yüz tanıma sistemi tarafından yanlışlıkla teşhis edilen Filistinlilerin tutuklanmasına ve sorgulanmasına yol açtı.