Mueyyid et-Tarafi
Irak’ta il meclislerinin geleceğine ilişkin belirsizlik hakim. Irak Federal Mahkemesi’nin (Irak’ın en büyük yargı makamı) il meclislerinin devam eden çalışmalarının anayasaya aykırı olduğuna karar vermesi sonrasında Irak Temsilciler Meclisi ve siyasi bloklar,10 Ekim’de düzenlenmesi planlanan parlamento seçimleri öncesinde kritik bir konuma geldi.
Siyasi bloklar ve parlamentodaki temsilciler, 2003 yılından bu yana Irak’ta ademi merkeziyetçi sistemin temeli olan bu hassas meseleye ilişkin bir çıkış yolu bulmaya çalışıyorlar. Zira söz konusu konseylere ve üyelerine kamuoyunda geniş bir biçimde karşı çıkılması, bu blokların önüne büyük bir engel olarak çıkıyor. Yolsuzluk, Irak siyasi partilerini finanse etmek için bir cephaneye dönüşmüş durumda. Söz konusu karşı çıkışın temelinde yatan sebep de bu olarak gösteriliyor.
Duraksama
Bu meclislerin feshedilmesi ve varlıkların sona erdirilmesi,Ekim 2019’da gerçekleşen halk protestolarındaki başlıca talepler arasındaydı.Irak Parlamentosu söz konusu dönemde bu meclislerin ve bunlarla ilgili tüm yerel oluşumların çalışmalarını durdurma kararı çıkararak taleplere yanıt vermişti. Ancak bu durum, konsey üyelerinin Federal Mahkeme’ye itiraz etmelerine ve İl Meclisleri Kanunu Birinci Değişiklik’te öngörüldüğü üzere çalışmalarının uzatılması çağrısında bulunmalarına engel olmadı.
Federal Mahkeme, 2 Mayıs’ta yasayı değiştirerek yeni savcılar seçti. Ardından il meclislerinin çalışmalarına devam etmelerinin anayasaya aykırı olduğuna hükmetti.
Irak Anayasası’nın 93’üncü maddesine göre yürürlükteki kanun ve yönetmeliklerin anayasaya uygunluğu, anayasal metinlerin yorumlanması, federal otorite tarafından yayınlanan kanun ve talimatların uygulanmasından doğan sorunların karara bağlanması mahkemenin yetkileri arasında. Mahkeme ayrıca federal hükümet, bölgesel yönetimler, valilikler, belediyeler ve yerel yönetimler arasında çıkan anlaşmazlıkları çözmek için devereye girebiliyor ve seçim sonuçlarının onaylanmasını takip edebiliyor.
İki çözüm yolu
Son yerel seçimler, Irak’ta bazı şehirlerin DEAŞ örgütünün eline geçmesinden 1 yıl önce, yani 2013 yılında yapıldı. Bu durum, 2017’de yapılması planlanan yerel seçimlerin ertelenmesine ve Irak Parlamentosu tarafından 2018’de yeni seçimler yapılana kadar çalışmalarının uzatılmasına yol açtı. Irak şehirlerindeki eylemcilerin taleplerine cevaben 2019 yılı sonunda çalışmaları duraksatıldı.
Irak Temsilciler Meclisi üyesi Ahmed Haydar konuya dair “Bölgeler Komitesi içerisinde, meclislerin anayasa değişikliği ile feshedilmesi ve yeni seçimlerin yapılması konusunda anlaşmazlık var” açıklamasında bulundu. Haydar, il meclislerinin çalışmalarının sona ermesi sonrasında valilerin yetkilerine ilişkin ‘geçici mi yoksa tam yetkiye mi sahip olacakları’ hususunda bir yasama sorunu oluştuğuna dikkat çekti.
Irak’taki valilerin çoğunluğu, kendilerini seçen il meclislerinin askıya alınıp feshedilmesinden bu yana tam yetkiye sahip.
Temsilciler Meclisi’nde Bölgeler Komitesi eski üyesi olan Haydar durumu şöyle değerlendirdi:
“Irak anayasası, il meclislerinin dört yıllık olduğunu ancak çalışmaları uzatıldıktan sonra daha uzun süre varlık gösterdiğine işaret ediyor. Uzatma için ise hiçbir gerekçe de bulunmuyor.”
Ahmed Haydar ayrıca siyasi blokların işlenen anayasa ihlallerini düzeltmesi ve anayasaya geri dönmesi gerektiğini vurguladı.
Irak anayasasının değişikliklerine ilişkin ilk maddesi (126), Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’nun toplu olarak veya Temsilciler Meclisi üyelerinin beşte birinin anayasayı değiştirmeyi önerme hakkına sahip olduğunu belirtiyor.
Maddenin ikinci paragrafında, ilk bölümde yer alan temel ilkelerin ve anayasanın ikinci kısmında yer alan hak ve özgürlüklerinin değiştirilmesine izin verilmiyor.
Haydar, il meclislerinin kaldırılmasının ‘anayasa değişiklik gerektirdiğine’ dikkat çektiği açıklamasında değiştirilebilecek maddeleri inceleyen bir komite bulunduğunu ancak bir sonuca ulaşılamadığını belirtti. İl meclislerinin Irak’ta başarısız olduğuna dair ‘siyasi bir kanaat’ olduğuna dikkat çeken Ahmed Haydar, ‘vali, doğrudan il sakinleri tarafından seçilir’ yönünde görüşler öne süürüldüğünü kaydetti.
Başarısızlık kanıtlandı
Haydar, il meclislerinin başarısızlığını kanıtladığını vurguladığı açıklamasını şöyle sürdürdü:
“Kota sistemi bakanlıklardan valiliklere aktarıldı. Bu, vatandaşlar ve hizmet sunum kalitesi pahasına siyasi partiler için finansal bir kaynak haline geldi.”
İl meclislerinin feshedilmesi yönünde talepler olduğuna dikkat çeken yetkili ancak oluşumların anayasa ile çatıştığını ve bazı siyasi blokların kendilerinden fayda sağlamak için kalmalarını arzuladığını vurguladı.
Ahmed Haydar sözlerinin sonunda şunları söyledi:
“İl meclislerinin varlığına ilişkin iki görüş var. İlkinde yolsuzluğa ve hizmetlerin engellenmesine yol açan fazlalık bir durum olarak görülüyor. İkinci olarak , feshinin Irak’taki idari sistemin üzerine inşa edildiği ademi merkeziyetçiliğe bir zarar verdiğine inanılıyor. Bu nedenle sorunun çözümünün bir sonraki parlamentonun sorumluluğunda olması gerektiği görüşündeler.”
Çifte seçimler
Hukuk uzmanı Ahmed el-Abadi, il meclislerinin feshinin zorluğuna dikkat çektiği açıklamasında “Anayasa değişikliğine ihtiyaç var” dedi. Abadi ayrıca yeni seçimler düzenlenme olasılığının altını çizdi.
Abadi konuya dair değerlendirmelerini şöyle sürdürdü:
“İl meclisleri, valinin görevi için denetleyici bir makam olduğu göz önüne alındığında feshedilemez. Bu meclisler vali atar, görevden alır ve bölgedeki projeleri takip eder. Ancak görev sürelerinin uzatılması anayasaya aykırıdır. Üye sayıları azaltılarak ayarlamalar yapılabilir. İl meclislerinin feshedilmesi, anayasa değişiklikleri gerektiriyor ve Irak’taki, değiştirilmesi zor olan katı anayasalardan biri. Bu durum göz önüne alındığında bunu başarmak zor. İl meclisleri için yeni seçimlerin yapılmasına dair bir senaryo da var.”
Saddam Hüseyin rejiminin 2003 yılında devrilmesinin ardından; 2005, 2009 ve 2013 yıllarında Irak il meclislerinin üyelerini seçmek için üç seçim turu düzenlendi.
Batı Şeria'da İsrail polisi (Reuters)
SDG mensupları, Suriye'nin kuzeydoğusunda (AFP)