10 çocuk annesi Ultra-Ortodoks Yahudi, çocuk doktoru oldu: "Haham onay verdi"

Alexandra Friedman, gizlilik sebebiyle evlatlarının yüzlerinin gözükmesini istemedi (The New York Times)
Alexandra Friedman, gizlilik sebebiyle evlatlarının yüzlerinin gözükmesini istemedi (The New York Times)
TT

10 çocuk annesi Ultra-Ortodoks Yahudi, çocuk doktoru oldu: "Haham onay verdi"

Alexandra Friedman, gizlilik sebebiyle evlatlarının yüzlerinin gözükmesini istemedi (The New York Times)
Alexandra Friedman, gizlilik sebebiyle evlatlarının yüzlerinin gözükmesini istemedi (The New York Times)

ABD'de yaşayan 10 çocuk annesi Ultra-Ortodoks Yahudi Alexandra Friedman, hahamın da onay vermesiyle başladığı hayali olan tıp eğitimini bitirerek çocuk doktoru oldu.
New York Times'ın aktardığına göre, Hasidik cemaatine mensup Friedman önceden muhafazakar değildi. Zira Friedman ailesinin laik olduğunu söyledi.
Ancak Friedman 20'li yaşlarda tıp fakültesine başladıktan sonra Ultra-Ortodoks Yahudiliğe ilgi duymasıyla okulu bırakıp katı kurallar altında yaşamaya başladı.
Genç yaşta Yidiş öğrenen Friedman, otomobil kullanmayı ve erkeklerle iletişim kurmayı bıraktı. Hasidilerde akıllı telefon ve internet de yasaktı.
2008'de Hasidik Yahudilik üzerine çalışmak gittiği Brooklyn'de Yosef Friedman'la tanışan Alexandra evlendi ve Ultra-Ortodoks Yahudilerin yaşadığı New York'un kuzeyindeki Monsey'e taşındı.
Ancak Friedman 5 yıl önce tıp eğitimine geri dönmek istedi. Çünkü tıp okumanın inancına darbe vuracağına değil onu güçlendireceğini düşünüyordu:
"Yahudilikte, Tanrı'nın size verdiği armağanları kullanmazsanız, Tanrı'yı gerçekten şereflendirmediğinize dair bir inanç vardır."
Friedman'ın en yakın arkadaşları dahi bu hayale şüpheyle yaklaştı. Bir arkadaşı ev işlerinin tıp fakültesini okumasına izin vermeyeceğini söylerken, bir diğeri Friedman'ı bir mağazada kasiyer olmaya davet etti.
Ancak çevresinin bu düşüncelerinden etkilenmeyen Friedman, Haham Aharon Kohn'a gidip yardım istedi. Zira tıp eğitimi, Hasidik cemaatinin gelenekleriyle ve öğretileriyle çelişebilirdi. Örneğin Friedman'ın internet kullanması, erkek öğrencilerle ve öğretmenlerle etkileşime girmesi gerekecekti.
Touro Osteopatik Tıp Üniversitesi'nin Ultra-Ortodoks Yahudilere sağladığı kolaylıklar sayesinde hahamdan onay alan Friedman, okula başladı:
"Millet 'Ne? Tıp fakültesine mi gidiyorsun?' diye soruyordu. Ben de 'Haham sorun olmayacağını söyledi' yanıtını veriyordum."
Kohn dizüstü bilgisayar, internet, akıllı telefon ve otomobil kullanabilmesi için de Friedman'a izin verdi.

"Bana söylediği son şey 'Okulu bırakma' olmuştu"
Okul boyunca üç çocuk doğuran Friedman, çevresine tıbbi konularda epey yardımcı olmaya başladı:
"Halk hem kendilerini ve hem de tıptan anlayan bir kadın bulduğu için heyecanlandı. Bana soru sorma konusunda rahatlardı."
Doktor, Kovid-19 pandemisinin ardından halkı maske takmaya ve aşı yaptırmaya da davet etti.
Yahudi Ortodoks Kadınlar Tıp Derneği Başkanı Dr. Miriam A.Knoll, Friedman'ın ülkedeki bir avuç Hasidik kadın doktordan biri olduğunu söyledi:
"Bırakın 10 çocuğu, bir tıp öğrencisinin tek bir çocuğunun olması bile sıradışı."
Friedman, geçen sene Kovid-19'dan yaşamını yitiren hahamın adını, Eylül 2020'de doğan en küçük çocuğuna verdi:
"Bana söylediği son şey 'Okulu bırakma' olmuştu."
Independent Türkçe, The New York Times



İlk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfedildi

HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
TT

İlk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfedildi

HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)

Bilim insanları ilk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfetti. İlk kez bir gezegenin, yıldızını bu şekilde etkilediği gözlemlendi. 

Dünya'dan yaklaşık 400 ışık yılı uzaktaki HIP 67522 adlı yıldız ve yörüngesindeki iki gezegen uzun zamandır takip ediliyor. Sadece 17 milyon yaşındaki yıldız, 4,5 milyar yaşındaki Güneş'e kıyasla daha büyük ancak daha soğuk. 

Yıldızın HIP 67522 b adlı gezegeni, şaşırtıcı derecede yakın bir yörüngede dönüyor. Ötegezegen yıldızın etrafındaki bir turunu sadece 7 günde tamamlıyor; yani gezegende bir yıl, Dünya zamanıyla sadece bir hafta sürüyor.

Hollanda Radyo Astronomi Enstitüsü'nden Ekaterina Ilin, "Daha önce HIP 67522 gibi bir sistem görmemiştik; gezegen bulunduğunda, yıldızının yörüngesinde 10 günden daha kısa bir sürede döndüğü bilinen en genç gezegendi" diyor.

Ilin ve ekip arkadaşları bu nedenle NASA'nın Geçiş Halindeki Ötegezegen Araştırma Uydusu (Transiting Exoplanet Survey Satellite / TESS) ve Avrupa Uzay Ajansı'nın ötegezegen uydusu CHEOPS'u kullanarak sistemi daha yakından incelemeye karar verdi. 

Araştırmacılar HIP 67522 b'nin yıldızıyla  kurduğu sıkı etkileşim nedeniyle kendi sonunu hazırladığını tespit etti. 

Devasa plazma topları olan yıldızların yüklü parçacıkları, yüzeydeki hareketleriyle güçlü manyetik alanlar yaratıyor. Manyetik alan çizgileri birbirini kesemediğinden, bazen bunlar düğümlenip aniden koparak güneş patlamaları adı verilen radyasyon patlamalarına yol açıyor.

Bilim insanları, Dünya gibi pek çok gezegenin de manyetik alanı olduğu için yıldızına yakın gezegenlerin, yıldızlardaki manyetik alan patlamalarını tetikleyip tetiklemediğini merak ediyordu. 

HIP 67522 sistemini inceleyen ekip, yıldızdaki patlamaların gezegen onun önünden geçerken sıklaştığını saptadı. Araştırmacılar bu nedenle patlamaları gezegenin tetiklediği sonucuna vardı. 

Normalde yıldızların, yörüngelerindeki gezegenlerden etkilenmediği düşünülüyordu. Ancak araştırmacılar HIP 67522'nin yaşı nedeniyle ve güçlü bir manyetik alanı olması durumunda bunun mümkün olduğunu söylüyor.

Bulguları hakemli dergi Nature'da dün (2 Temmuz) yayımlanan çalışmaya göre gezegen yakın yörünge dönüşü sırasında enerji biriktiriyor ve bunun bir kısmını, yıldızın manyetik alan çizgileri boyunca bir kırbaç misali, dalgalar halinde geri gönderiyor. Bu şok dalgası, manyetik alandan yıldızın yüzeyine geçtiğinde muazzam bir patlama yaşanıyor.

Ancak bu güçlü kozmik ışınların büyük bir kısmı uzaya savrulmak yerine gezegene geri dönüyor. Bilim insanları HIP 67522 b'nin bugüne kadar bulunan ilk "eceline susamış gezegen" olduğunu söylüyor. 

Ilin "Gezegen özellikle enerji yüklü patlamaları tetikliyor gibi görünüyor" diyerek ekliyor: 

Gezegenin, yıldızın manyetik alan çizgileri boyunca gönderdiği dalgalar belirli anlarda patlamaları başlatıyor. Ancak patlamaların enerjisi dalgaların enerjisinden çok daha yüksek. Dalgaların oluşmaya hazır patlamaları tetiklediğini düşünüyoruz.

Araştırmacılar halihazırda yaklaşık Jüpiter büyüklüğündeki HIP 67522 b'nin, 100 milyon yıl içinde Neptün'e yakın bir boyuta geleceğini tahmin ediyor.

Bilim insanları sistemi incelemeye devam ederek patlamalarda ne tür enerji salındığını anlamayı umuyor. Ayrıca bu türden benzer sistemlerin var olup olmadığını araştırmak için çalışmalarını genişletmeyi planlıyorlar.

Ilin, "Aklımda milyonlarca soru var çünkü bu tamamen yeni bir fenomen, dolayısıyla ayrıntılar hâlâ net değil" diyor.

Independent Türkçe, Popular Science, Live Science, NASA, Nature