10 çocuk annesi Ultra-Ortodoks Yahudi, çocuk doktoru oldu: "Haham onay verdi"

Alexandra Friedman, gizlilik sebebiyle evlatlarının yüzlerinin gözükmesini istemedi (The New York Times)
Alexandra Friedman, gizlilik sebebiyle evlatlarının yüzlerinin gözükmesini istemedi (The New York Times)
TT

10 çocuk annesi Ultra-Ortodoks Yahudi, çocuk doktoru oldu: "Haham onay verdi"

Alexandra Friedman, gizlilik sebebiyle evlatlarının yüzlerinin gözükmesini istemedi (The New York Times)
Alexandra Friedman, gizlilik sebebiyle evlatlarının yüzlerinin gözükmesini istemedi (The New York Times)

ABD'de yaşayan 10 çocuk annesi Ultra-Ortodoks Yahudi Alexandra Friedman, hahamın da onay vermesiyle başladığı hayali olan tıp eğitimini bitirerek çocuk doktoru oldu.
New York Times'ın aktardığına göre, Hasidik cemaatine mensup Friedman önceden muhafazakar değildi. Zira Friedman ailesinin laik olduğunu söyledi.
Ancak Friedman 20'li yaşlarda tıp fakültesine başladıktan sonra Ultra-Ortodoks Yahudiliğe ilgi duymasıyla okulu bırakıp katı kurallar altında yaşamaya başladı.
Genç yaşta Yidiş öğrenen Friedman, otomobil kullanmayı ve erkeklerle iletişim kurmayı bıraktı. Hasidilerde akıllı telefon ve internet de yasaktı.
2008'de Hasidik Yahudilik üzerine çalışmak gittiği Brooklyn'de Yosef Friedman'la tanışan Alexandra evlendi ve Ultra-Ortodoks Yahudilerin yaşadığı New York'un kuzeyindeki Monsey'e taşındı.
Ancak Friedman 5 yıl önce tıp eğitimine geri dönmek istedi. Çünkü tıp okumanın inancına darbe vuracağına değil onu güçlendireceğini düşünüyordu:
"Yahudilikte, Tanrı'nın size verdiği armağanları kullanmazsanız, Tanrı'yı gerçekten şereflendirmediğinize dair bir inanç vardır."
Friedman'ın en yakın arkadaşları dahi bu hayale şüpheyle yaklaştı. Bir arkadaşı ev işlerinin tıp fakültesini okumasına izin vermeyeceğini söylerken, bir diğeri Friedman'ı bir mağazada kasiyer olmaya davet etti.
Ancak çevresinin bu düşüncelerinden etkilenmeyen Friedman, Haham Aharon Kohn'a gidip yardım istedi. Zira tıp eğitimi, Hasidik cemaatinin gelenekleriyle ve öğretileriyle çelişebilirdi. Örneğin Friedman'ın internet kullanması, erkek öğrencilerle ve öğretmenlerle etkileşime girmesi gerekecekti.
Touro Osteopatik Tıp Üniversitesi'nin Ultra-Ortodoks Yahudilere sağladığı kolaylıklar sayesinde hahamdan onay alan Friedman, okula başladı:
"Millet 'Ne? Tıp fakültesine mi gidiyorsun?' diye soruyordu. Ben de 'Haham sorun olmayacağını söyledi' yanıtını veriyordum."
Kohn dizüstü bilgisayar, internet, akıllı telefon ve otomobil kullanabilmesi için de Friedman'a izin verdi.

"Bana söylediği son şey 'Okulu bırakma' olmuştu"
Okul boyunca üç çocuk doğuran Friedman, çevresine tıbbi konularda epey yardımcı olmaya başladı:
"Halk hem kendilerini ve hem de tıptan anlayan bir kadın bulduğu için heyecanlandı. Bana soru sorma konusunda rahatlardı."
Doktor, Kovid-19 pandemisinin ardından halkı maske takmaya ve aşı yaptırmaya da davet etti.
Yahudi Ortodoks Kadınlar Tıp Derneği Başkanı Dr. Miriam A.Knoll, Friedman'ın ülkedeki bir avuç Hasidik kadın doktordan biri olduğunu söyledi:
"Bırakın 10 çocuğu, bir tıp öğrencisinin tek bir çocuğunun olması bile sıradışı."
Friedman, geçen sene Kovid-19'dan yaşamını yitiren hahamın adını, Eylül 2020'de doğan en küçük çocuğuna verdi:
"Bana söylediği son şey 'Okulu bırakma' olmuştu."
Independent Türkçe, The New York Times



İlk kez bir Antik Mısırlının tam genomu çözüldü

Üç boyutlu taramayla yüzü oluşturulan kişinin, ileri yaşlarda hayatını kaybettiği saptandı (Caroline Wilkinson/Liverpool John Moores Üniversitesi)
Üç boyutlu taramayla yüzü oluşturulan kişinin, ileri yaşlarda hayatını kaybettiği saptandı (Caroline Wilkinson/Liverpool John Moores Üniversitesi)
TT

İlk kez bir Antik Mısırlının tam genomu çözüldü

Üç boyutlu taramayla yüzü oluşturulan kişinin, ileri yaşlarda hayatını kaybettiği saptandı (Caroline Wilkinson/Liverpool John Moores Üniversitesi)
Üç boyutlu taramayla yüzü oluşturulan kişinin, ileri yaşlarda hayatını kaybettiği saptandı (Caroline Wilkinson/Liverpool John Moores Üniversitesi)

Bilim insanları ilk kez bir Antik Mısırlının tüm genomunu diziledi. Yaklaşık 4 bin 500 yıl önce yaşayan adamın kalıntıları, antik uygarlıktan gelen en eski genetik veriyi de sunuyor.

Uzmanlar, bölgenin sıcak iklimi DNA'nın kolayca bozunmasına yol açtığı için Antik Mısır'dan genetik kayıtlar bulmanın epey zorlu bir iş olduğunu söylüyor. Ayrıca bu toplumda yaygın olan mumyalama da yumuşak dokuları muhafaza etmesine karşın DNA'nın düzgün bir şekilde korunmasını engelliyor.

Bugüne kadar Antik Mısır'dan sadece üç kişinin genomunun bir kısmı dizilenmişti. Ayrıca bu kişiler uygarlığın daha geç dönemlerinde yaşamıştı. 

Bulguları önde gelen hakemli dergi Nature'da dün (2 Temmuz) yayımlanan çalışmadaysa, bu örneklerden en az bin yıl daha önceye ait bir genom ilk kez tamamen dizilendi. 

Kahire'nin güneyindeki Nuwayrat köyünde 1900'lerin başında bulunan kalıntılar, kayaya oyulmuş bir mezarın içine yerleştirilmiş bir çömlek kabın içindeydi.

Liverpool John Moores Üniversitesi'nden Dr. Adeline Morez Jacobs liderliğindeki araştırmacılar, 4 bin 500 ila 4 bin 800 yıl önce yaşamış kişinin kemiklerini inceledi. Ayrıca dişinden aldıkları örneklerle genomunu dizileyen ekip, Antik Mısırlı hakkında eşsiz bilgiler elde etti.

VFDGH
Adamın kalıntılarını içeren çömlek 1902'de keşfedilmişti (Garstang Arkeoloji Müzesi/Liverpool Üniversitesi)

İlk piramitler inşa edilirken yaşayan kişinin kalıntıları, 44-64 yaşında ölen bir erkek olduğuna işaret ediyor. Makalenin yazarlarından Joel Irish, MÖ 2855 ila 2570'de hayatını kaybeden adam hakkında "Öldüğünde muhtemelen 60'lı yaşlarındaydı, ki bu o dönem için inanılmaz derecede ileri bir yaş" diyor.

Bilim insanları kişinin genetik materyalinin yüzde 80'inin beklendiği gibi Kuzey Afrika kökenine sahip olduğunu tespit etti. Ancak yüzde 20'si, Batı Asya ve Mezopotamya bölgesindeki insanlara dayanıyordu.

Araştırmacılar Antik Mısır ve Mezopotamya halkları arasında bir ilişki olduğunu uzun zamandır düşünüyordu. Arkeolojik bulgular bu etkileşime güçlü kanıtlar sunsa da bugüne kadar genetik bir veri elde edilememişti. 

Harvard Üniversitesi'nden Iosif Lazaridis, yer almadığı çalışmanın bulguları hakkında "Bu örnek bize, bu kadar erken bir tarihte Mısır'da çoğunlukla Kuzey Afrikalı soyundan gelen ancak Mezopotamya'dan da bir miktar soy katkısı olan insanlar olduğunu söylüyor" diyor: 

Bu coğrafi açıdan mükemmel derecede mantıklı.

Araştırmacılar bulunan kemiklerde artrit ve osteoporoz belirtilerinin yanı sıra yaşamının büyük bölümünde aşağı baktığını ve öne doğru eğildiğini gösteren işaretler tespit etti. Ayrıca kollarını uzun süre önünde tuttuğunu, ağır malzemeler taşıdığını ve sert yüzeylere oturduğunu gösteren bulgulara rastlandı. 

Ekip bu verilere dayanarak bu kişinin ağır işçilik yaptığı ve muhtemelen çömlekçi olduğu sonucuna vardı. Irish çömlekçi çarkının da Mısır'a bu dönemde geldiğini söyleyerek ekliyor:

Öte yandan bir çömlekçiye genellikle böyle üst sınıf bir cenaze töreni düzenlenmez. Belki de olağanüstü yetenekli ya da başarılı olduğu için sosyal statüsü yükselmişti.

Bilim insanları Antik Mısır ve Mezopotamya ilişkisine ışık tutan yeni çalışmanın sadece tek bir genom örneğine dayandığına ve daha fazla kanıt bulmayı beklediklerine değiniyor. Bu sayede iki bölgede yakın zamanda ortaya çıkan yazının kökenlerini ve farklı toplumlar arasındaki göçleri daha iyi anlamayı umuyorlar.

Makalenin ortak yazarı Dr. Linus Girdland-Flink "Bu, insan genetik varyasyonu bulmacasının sadece bir parçası: Bugüne kadar yaşamış her insan ve onların genomu bu bulmacanın benzersiz bir parçasını oluşturuyor" diyerek ekliyor:

Hiçbir zaman herkesin genomunu dizileyemeyeceğiz ancak insanlık tarihinde bugün kim olduğumuzu şekillendiren önemli olayları doğru bir şekilde yeniden yapılandırmak için dünyanın dört bir yanından yeterince çeşitli örnek toplamayı umuyoruz.

Independent Türkçe, CNN, New Scientist, Nature