Tam başarısızlık: Batı, radikallere karşı savaşı kaybetti mi?

Batı'nın 2001'deki mutlak düşmanı, Usame bin Ladin liderliğindeki El Kaide idi. Ancak 20 yıllık savaşın ardından başarısızlık netleşti; cihatçı hareketin yayılmasıyla, sayıları artan cihatçı gruplar coğrafi olarak daha dağınık bir hale geldi.
ABD Başkanı George W. Bush ‘terörizme karşı savaş’ başlattığında, Dünya Ticaret Merkezi kulelerinden dumanlar yükseliyordu. Batı ülkesine karşı ölümcül bir saldırı düzenlemesi için topraklarında hazırlanmasına izin vermesi dolayısıyla hedef Afganistan'daki Taliban rejimiydi. Bush 2003’te yaptığı Birliğin Durumu konuşmasında “Afganistan'da mazlum halkın kurtuluşuna katkıda bulunduk. Bu halkın ülkelerini güvenli hale getirmesine, topluluğunu yeniden inşa etmesine ve erkek kız tüm çocuklarını eğitmesine yardımcı olmaya devam edeceğiz” ifadelerinde bulunmuştu.
Ancak tarih bu yönde ilerlemedi. Kabil’i yeniden ele geçiren Taliban, barışçıl değişim söylemi inandırıcı kabul edilsin ya da edilmesin, şeriat yönetimini yeniden getirdi. Nitekim El Kaide’ye oldukça yakın radikal İslamcılar şu anda ülkeyi yönetiyor.
Dolayısıyla teröre karşı savaşta başarısız mı olundu? İsveç'teki Lund Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Dr. Abdusseyyid, “Bin Ladin'i öldürmeyi başarmış olsalar da amaç, sınır ötesi cihatçı hareketi sona erdirmekti. Bu da tam başarısızlıkla sonuçlandı” ifadelerine başvurdu.
İsrail merkezli Uluslararası Terörle Mücadele Enstitüsü'nden “Terör yenilmez. Tehdit sürekli artıyor” ifadelerini kullanan araştırmacı Asaf Mukaddim’in hatırlattığına göre ABD elbette ki 2001'den bu yana böyle bir saldırının kurbanı olmadı, ancak belirli hedefler ulaşılamazdı.
Washington'daki Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi’nin (CSIS) 2018’deki raporuna göre dünya genelinde 67 aktif grup bulunuyor. Bu rakamın 1980'den bu yana kaydedilen en yüksek rakam olduğu biliniyor. CSIS’nin derlediği kaynaklara göre bu gruplara bağlı savaşçı sayısı ise 2001’deki tahminlere göre yüzde 270'lik bir artışla 100 bin ila 230 bin arasında değişiyor.
Analistler, yapılan harcamalar (ABD’liler yalnızca Afganistan’da en az bir trilyon dolar harcadı) göz önüne alındığında, sonucun felaket olduğunu, bariz hatalara işaret ettiğini söylüyor. 2003'te Irak'ta Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesi de ölümcül bir hata olarak anılıyor. CSIS’den terör meselesinde uzman Seth Jones, “Bu durum, El Kaide'nin uyanışına yol açtı. Bu da DEAŞ’ın kuruluşunun temelini attı” ifadelerine başvuruyor.
Gözlemciler; savaş, kaos, kötü yönetim ve yolsuzluk gibi cihatçılar için uygun zemini oluşturan şeylerin yeterince hesaba katılmadığı, askeri mücadelenin üstün geldiği stratejiden bahsediyor. Londra’daki King’s College’de savaş çalışmaları bölümü araştırmacısı Tore Hamming “Suriye'deki gibi çatışmalar binlerce savaşçıyı kısa süre içerisinde harekete geçirebilir ve radikalleştirebilir. Asıl sorun askeri değil. Radikallerin silahlandırılmasını önlemenin en güçlü mekanizmalarından biri, insanlara daha iyi alternatifler sunmaktır. Bunu silahlar yapmaz” diyor.
11 Eylül saldırılarının 20 yıl ardından harita değişti. Eskiden El Kaide’nin başında olduğu küresel cihatçı hareket, Suriye ve Irak'ta 2014 ila 2019 yılları arasında kontrol altında tuttuğu bölgelerde kendi deyimiyle hilafeti ilan eden ve işlediği vahşetleri sosyal medya aracığıyla canlı yayınlanan DEAŞ’ın kurulmasıyla artık iki başlı.
Cihatçı tehdidin coğrafi kapsamı da değişmiş durumda. Gruplar eskiden Orta Doğu ile sınırlı iken şimdi Afrika'ya, Arap dünyasının çoğuna ve Güney ve Güneydoğu Asya'ya sıçramış durumda.
Bu cihatçı gruplar arasındaki bağlar sınırlı; merkezi liderlikle ilişkileri ise genellikle zayıf nitelikte. Gruplardaki iç talepler, uluslararası emelleri gölgede bırakıyor. Bu gruplardan bazılarının tehlikeli siyasi oyuncular haline geldiğini belirten Asaf Mukaddim, “Artık izlenecek yalnızca birkaç kişiden bahsetmiyoruz, tehdit yayılmış durumda. Dağınık bölgelerde şiddetli radikallikle karşı karşıya kalan daha fazla rejim var” vurgusunda bulunuyor.
Nitekim Afrika’daki Sahel ve Mağrip (Kuzey Afrika) bölgeleri, Somali, Libya, Mozambik ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti cihatçı hareketin yeni alanları haline geldi.
“Cihat cephesi Orta Doğu'dan Afrika'ya taşındı; beklenin bu olduğunu sanmıyorum” ifadelerini kullanan Johannesburg’dan terörle mücadele analisti Brenda Githing, Batı'nın yeni bir savaş alanının ortaya çıkışını öngöremediğine veya Afrika'nın yeni cihat açısından kapasitesini hesaba katmadığına da değiniyor.
Ancak dünya düzeni değişmiş durumda. 11 Eylül saldırıları terörizmin bir gecede ABD ve müttefiklerinin ‘bir numaralı düşmanı’ haline gelmesine yol açmıştı. O zamandan bu yana İran, Rusya ve Çin ile gerilim arttı. Önceliklerini değiştiren ABD’nin diğer Batı başkentleri gibi Çin tehdidi konusunda endişeli olduğunu vurgulayan Seth Jones, “ABD istihbarat topluluğu dahilinde, terörle mücadeleden uzaklaşmaya devam edilip edilmeyeceği yönünde çok fazla tartışma yapılıyor” vurgusunda bulunuyor. Ancak diğer tehditler de kendisini göstermeye başlıyor.
Ne El Kaide ne de DEAŞ, 13 Kasım 2015'te Paris'te olduğu gibi Batı'da toplu saldırılar düzenleyebileceği araçlara sahip görünmüyor. Ancak polis ve istihbarat servisleri, yalnız veya izole edilmiş militanları takip ediyor. Bu militanlardan bazılarının hedef alınan ülkede doğmuş olduğu biliniyor. Genellikle internet sebebiyle radikalleşmiş olan bu kişiler, farklı isimler altında bıçak, ateşli silah veya kamyonla katliam gerçekleştiriyor.
Nitekim 20 yılın ardından cihatçı tehdit yenilmiş değil; değişmiş durumda. Beyaz ırkçılık veya radikal sağcılar da bu tehdide benzer tehdit teşkil edenlerden. Bunun önümüzdeki yıllar için bir sorun olacağından bahseden Asaf Mukaddim ise “Batı'da aşırı sağcı fikirlere karşı belli bir hoşgörü ve sempati var. Fikirlerini büyük ölçüde, yaklaşık 150 yıl önce doğan güçlü milliyetçilik inancından alıyorlar” diyor.

Çad ve Senegal, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un dün Sahel ülkelerini, teröristlerle mücadelede kıtaya verdiği destek için ülkesine ‘teşekkür etmemekle’ suçlayan sözlerini sert bir dille kınadı.

Fransa'nın dünya genelindeki büyükelçilerinin yıllık toplantısında konuşan Macron, ülkesinin 2013 yılından bu yana teröre karşı Sahel bölgesine askeri müdahalede bulunmakta ‘haklı’ olduğunu, ancak Afrikalı liderlerin bu destek için Fransa'ya ‘teşekkür etmeyi unuttuklarını’ söyledi. Fransa'nın askeri müdahalesi olmasaydı, aynı Afrikalı liderlerin ‘hiçbirinin’ bugün egemen bir devleti yönetmiyor olacağını da belirten Fransa Cumhurbaşkanı, küçümseyici bir tonla “Önemli değil, bu (teşekkür) zamanla gelecek” diye ekledi.

Anck hem Encemine hem de Dakar Macron’un sözlerine tepki gösterdi. Çad Dışişleri Bakanı ve Hükümet Sözcüsü Abderaman Koulamallah, Encemine’nin ‘Macron'un Afrika ve Afrikalılara yönelik küçümseyici bir tonda sarf ettiği sözlerinden duyduğu derin endişeyi’ dile getirildi. Koulamallah, Çad devlet televizyonunun aktardığı açıklamasında, ‘ülkesinin Fransa ile bir sorunu olmadığını, ancak Fransız liderlerin Afrika halkına saygı duymayı öğrenmeleri gerektiğini’ söyledi.

Çad, geçtiğimiz kasım ayı sonlarında eski sömürgecisi Fransa ile olan askeri anlaşmalarını iptal etmişti. Koulamallah, Çad halkının tam egemenlik, gerçek bağımsızlık ve güçlü ve bağımsız bir devlet kurma arzusunda olduğunu vurguladı.

Öte yandan Başbakan Ousmane Sonko da Macron'un sözlerini kınayan bir açıklamada bulundu. Sonko yaptığı açıklamada, “Afrikalı askerlerin İkinci Dünya Savaşı sırasında Fransa'nın Nazi işgalinden kurtarılmasındaki katkıları olmasaydı, Fransa bugün hala Almanya’nın olabilirdi” dedi.

Dünyanın dört bir yanında görev yapan Fransız büyükelçilerine hitap eden Macron, Fransız askerlerinin Afrika'dan çekilmesi kararının Paris tarafından bu ülkelerle yapılan istişare ve koordinasyon çerçevesinde alındığını söyledi. Macron, konuşmasında “Afrikalı liderlere ülkelerindeki varlığımızı yeniden düzenlemeyi önerdik. Çok nazik olduğumuz için bu çekilmeleri duyurmayı onlara bıraktık” ifadelerini kullandı. Fransa son yıllarda askerlerinin konuşlu olduğu birçok Afrika ülkesinden gönülsüzce geri çekilmek zorunda kalmıştı.

Geçtiğimiz haftalarda Fransa’nın ülkesindeki askeri varlığının bu yıl sona ereceğini açıklayan Sonko, Macron'un açıklamasının ‘tamamen yanlış’ olduğunu söyledi. Sonko’ya göre Fransa ile ne istişare ne de müzakere yapıldı. Senegal, bu kararı özgür, bağımsız ve egemen bir devlet olarak kendi iradesiyle aldı.

Senegal Başbakanı Fransa Cumhurbaşkanı’nı ayrıca Elysee Sarayı’nın söz konusu Afrika ülkelerinin liderlerine yönelik ‘nankörlük’ suçlamasında bulunmasından dolayı da eleştirdi. Fransa'nın Afrika'nın güvenliğini ve egemenliğini garanti edecek ne kapasitesi ne de meşruiyeti olduğunu söyleyen Sonko, aksine Fransa’nın ‘Libya gibi bazı Afrika ülkelerinin istikrarsızlaşmasına zaman zaman katkıda bulunduğunu ve bunun da Sahel bölgesinin istikrarı ve güvenliği açısından ciddi sonuçları olduğunu’ vurguladı.

Çad Dışişleri Bakanı Koulamallah, Afrika ve Çad'ın Birinci ve İkinci Dünya Savaşı sırasında Fransa'nın kurtuluşunda üstlendiği ‘belirleyici rolünü’, bu rolün ‘Fransa tarafından asla tanınmadığını’ belirtti. Afrikalı askerler tarafından yapılan fedakarlıkların altını çizen Koulamallah, Fransa’nın Çad’daki 60 yıllık varlığı boyunca ülkeye olan katkılarının genellikle kendi stratejik çıkarlarıyla sınırlı kaldığını ve Çad halkının kalkınması üzerinde gerçek ve kalıcı bir etkisi olmadığını söyledi.

Tam başarısızlık: Batı, radikallere karşı savaşı kaybetti mi?

Küresel Cihat hareketi, DEAŞ’ın kuruluşundan bu yana artık iki başlı