Fransa, Cezayir ile ilişkilerin normalleşmesi bağlamında arşivleri açıyor

Cezayir'in başkentinde geçen Nisan ayında düzenlenen Fransız karşıtı bir gösteri (AFP)

Fransa-Cezayir ilişkileri, Paris'in diplomatik kriz dosyasını kapatmak için gösterdiği çabalara rağmen iki ülke arasındaki ilişkiler henüz eski dönemlerine dönmedi.
Fransa Cumhurbaşkanı'nın son zamanlarda yaptığı açıklamalar diplomatik krizin nedenlerinden biri olarak değerlendirildi. Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron, geçtiğimiz ekim ayında Cezayir hükümeti için ‘siyasi askeri sistem’ benzetmesi yapmış, ayrıca Fransa’nın Cezayir’deki sömürge faaliyetlerine ilişkin resmi tarihin gerçeklere dayanmayan şekilde yeniden yazıldığını ve bu tarih yazımının Fransa nefreti üzerine bir söyleme dayandığını iddia etmişti.
Bunun üzerine Cezayir, Fransız askeri uçaklarının hava sahasında uçmasını yasaklamıştı.
Daha da kötüsü, Emmanuel Macron, Fransa’nın  Cezayir'i işgal ederek 132 yıl boyunca sömürgeleştirmeden öncede bir "Cezayir ulusunun" varlığını sorguladı. Bu açıklamalar, Fransız topraklarında ikamet talepleri reddedilen yasadışı Cezayirlilerin sınır dışı edilmesi dosyasında Cezayirlilerin vize sayısının yarıya indirilmesi kararının ardından geldi.
Macron daha sonra durumu kontrol altına almaya çalışarak Cezayir halkına ve Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun’a saygı duyduğunu ifade eden açıklamalarda bulundu. Macron ayrıca durumu normalleştirmek amacıyla Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian'ı 9 Aralık'ta Cezayir’e gönderdi.
İki taraf arasındaki diplomatik krizin, ikili düzeyde veya bölgesel konularda, özellikle Mali'deki ve genel olarak Sahra bölgesindeki durumla ilgili işbirliği düzeyinde çıkarlara zarar verdiği kesin.
Diğer yandan Cezayir'in Paris'teki büyükelçisini geri çektiğini ve büyükelçinin henüz geri dönmediğini belirtmek gerekir. Cezayir'de kaldığı süre zarfında yaptığı açıklamada Le Drian, büyükelçinin gelecek yılın başlarında geri dönmesini umduğunu dile getirdi.
Bu yılın başında Macron, Fransız tarihçi Benjamin Stora’dan Fransa ve Cezayir anılarını uzlaştırmak ve aralarındaki ilişkileri ‘normalleştirmek’ için bir komisyon raporu teslim aldı. Rapor, hükümeti Cezayir kurtuluş savaşı (1954 - 1962) ile ilgili arşivlerini açmaya çağırdı. Bu öneri, çeşitli şekil ve öneme sahip 20 öneriden oluşan bir tavsiye listesinde yer aldı. Bununla birlikte, bu tavsiye listesinde sömürgeci Fransa'nın yaptıklarından dolayı özür dilemesi veya af dilemesine ilişkin bir çağrı yer almadı. Bu durum, Akdeniz'in diğer tarafında devlet ve halk düzeyinde bir öfkeye yol açtı.
9 Mart'ta Macron, hükümet ve idari kurumlardan araştırmacıların ve tarihçilerin elli yıldan daha eski olan söz konusu dönemin gizli arşivine erişimini kolaylaştırmasını istedi. Bunu 15 gün önce Ulusal Arşivleri denetlemekten sorumlu Fransa Kültür Bakanı Roselyne Bachelot'un açıklaması izledi. Bakanın açıklamasına göre, hükümet Dışişleri ve Savunma Bakanlıklarının yetkisinde olanlar dışında Cezayir'deki adli davalar ve polis soruşturmalarıyla ilgili arşivleri açacak.
Geçmişte verilen söz gerçek oldu. Fransa Savunma, Dışişleri, İçişleri, Adalet ve Kültür Bakanlarının imzasıyla Resmi Gazete'de yayımlanan ortak bakanlık kararıyla hukuksal konularda arşivler ve Cezayir'de kurtuluş savaşı dönemine ilişkin polis soruşturmalarının bulunduğu belgeler açılıyor. Bu kararın önemini ikiye katlayan iki şey var: Birincisi, İlgili dönemdeki soruşturmaların çoğunluğu askeri mahkemelerin işi olduğundan Savunma Bakanı Florence Parly'nin imzası önem arz ediyor. Bu nedenle, soruşturma evraklarına ve raporlarına bakmak, onlarca yıldır saklı kalan çoğu şeyi ortaya çıkaracaktır. İkincisi, Paris'in bu girişimle yerleşik kuralı ihlal etmesidir. Yerleşik kural 75 yıl arşivi gizli tutmayı öngörüyor. Son kararın verilmesi ile bu sürenin altmış yıla düşürülmesi bekleniyor.
Kararda ayrıntılı olarak mahkemelere taşınan davalar, kararların uygulanması ve adli kolluk tarafından yürütülen soruşturmalara ilişkin belgeler yer alıyor. Pratik açısından, arşivlere erişmek için artık özel izinlere ihtiyaç duymayan araştırmacılar ve tarihçiler, ulusal arşivlerdeki belgelere sahip olacaklardır.
Macron, 2018'de komünist savaşçı Maurice Auden'in ortadan kaybolmasından, bu yıl ise ünlü Cezayirli avukat Ali Boumendjel'in kaçırılması, işkence görmesi ve öldürülmesinden Fransız ordusunun sorumlu olduğunu kabul etti.
Aynı bağlamda Fransa bu yıl, Fransız ordusuyla ilk savaşan ve sömürgeciliğe karşı çıkan 22 direniş savaşçısının kafataslarını Cezayir'e iade etti.
Macron, 17 Ekim 1961'de Paris'te ülkelerinin bağımsızlığına destek amacıyla düzenlenen bir gösteri sırasında Fransız polisi ve güvenlik güçleri tarafından öldürülen Cezayirlilerin anısına saygı için birtakım girişimlerde de bulundu. Bu bağlamda sayılabilecek başka adımlar da var.
2017'de Cezayir'e yaptığı ziyarette Macron, sömürgeciliği "insanlığa karşı suç" olarak nitelendirdi. Cezayir tarafındaki birçok kişi, iki ülke arasındaki diplomatik kriz dosyasını kapatması konusunda Macron’a güveniyor. Ancak Fransa'daki iç durum, siyasi ve seçim kaynaklı nedenler ve Fransa'daki sağ ve aşırı sağın varlığında böyle bir hedefe ulaşmak kolay değil.
Bu nedenle, örneğin Cezayir Sahra'daki Fransız nükleer denemeleri dosyası da dahil olmak üzere, kapatılması siyasi cesaret gerektiren ikili dosyaların çokluğu göz önüne alındığında iki taraf arasındaki ilişkiler dalgalı seyretmeye devam ediyor.
Arşivi açmak iyi bir jest ama Cezayir’e göre bu yeterli değil ve tarihi çatışmalar, savaşlar ve anlaşmazlıklarla ayrılmış iki ülke arasındaki normal ilişkilere ulaşmak için daha fazlasına ihtiyaç var.