عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA

İbrahim Reisi’nin Hamaney’in kanatları altında cumhurbaşkanlığındaki ilk 120 günü

İran’ın dini lideri Ali Hamaney, İran Şura Meclisi önünde yemin etme töreninden iki gün önce 3 Ağustos 2021 tarihinde gerçekleşen eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin görevi İbrahim Reisi'ye devrettiği törene katıldı
İran’ın dini lideri Ali Hamaney, İran Şura Meclisi önünde yemin etme töreninden iki gün önce 3 Ağustos 2021 tarihinde gerçekleşen eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin görevi İbrahim Reisi'ye devrettiği törene katıldı
    Londra / Şarku’l Avsat
TT
TT

İbrahim Reisi’nin Hamaney’in kanatları altında cumhurbaşkanlığındaki ilk 120 günü

İran’ın dini lideri Ali Hamaney, İran Şura Meclisi önünde yemin etme töreninden iki gün önce 3 Ağustos 2021 tarihinde gerçekleşen eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin görevi İbrahim Reisi'ye devrettiği törene katıldı
İran’ın dini lideri Ali Hamaney, İran Şura Meclisi önünde yemin etme töreninden iki gün önce 3 Ağustos 2021 tarihinde gerçekleşen eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin görevi İbrahim Reisi'ye devrettiği törene katıldı

İran’da Şah rejimine son veren 1979 İran İslam Devrimi’nin ardından ülkede 13 kez cumhurbaşkanlığı seçimleri düzenlendi. Bu seçimlerin en tartışmalısı hiç şüphesiz adı İran'ın en kötü insan hakları ihlallerine karışan katı muhafazakar çizgideki İbrahim Reisi'yi cumhurbaşkanlığı makamına taşıyan seçimlerdi.
Bu yıl 5 Ağustos'ta göreve başlayan Cumhurbaşkanı Reisi, özellikle İran Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin (AKK) reformist ve ılımlı kanattan öne çıkan isimlerin adaylıklarını onaylamaması sayesinde gerçek bir rakibinin olmadığı, 40 yılın en düşük katılımlı seçimleriyle zorlanmadan bu göreve geldi.
Eski bir hakim olan Reisi, eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani döneminin sonunda halen çözülememiş olan onlarca iç ve dış kriz ve gerilimin dosyalarını inceliyor. Bunların başında nükleer anlaşma dosyası gibi güç bir dosya geliyor. Bir yandan İran, uranyum zenginleştirme alanında attığı adımları hızlandırırken diğer yandan nükleer anlaşmayı yeniden canlandırma çabaları sarf ediliyor.
Reisi, Şura Meclisi önünde göreve başlamadan önce yaptığı konuşmasında, önceliğinin yaptırımları kaldırmak ve ekonomik durumu iyileştirmek olduğunu söyledi. Dış politika konusunda ise Reisi, nükleer dosyayı ve 2015 yılında Viyana’da İran ile imzalanan uluslararası nükleer anlaşmayı Batı'ya açılım politikasına yatırım yapmak için kullanan önceki hükümetin aksine Çin ve Rusya ile ‘stratejik’ düzeyde daha yakın ilişkiler kurmaya çalışma sözü verdi.
Analistler, göreve gelişinin üzerinden geçen dört ayın ardından Reisi'nin henüz güven verici bir hükümet programı sunamamasının, muhafazakârlar tarafından desteklenen hükümeti ile ılımlılar ve reformistler tarafından desteklenen önceki hükümet arasındaki farklılıkları, iki tarafın siyasi söyleminden bağımsız olarak ortaya koyduğunu düşünüyorlar.
Reisi’nin bu süre zarfında, İran’ın dini lideri (Rehber) Ali Hamaney'in tavsiyelerine uyma ve rejimin genel politikalarıyla ilerleme konusunda selefi Ruhani'den daha istekli olduğu dikkati çekti. Tecrübeler, İran’da hükümetlerin değişmesinin rejimin yaklaşımlarını ve politikalarını etkilemeyeceğini gösterse de Reisi, bölgedeki ve yurtiçindeki sorunları çözme sözü verdi.
Analistler, İran'daki mevcut krizin, paralel kurumların varlığı ve doğrudan Hamaney’in kontrolü altındaki kurumların rolünün gölgesinde hükümete kimin başkanlık ettiğinden ziyade rejimsel bir krizden kaynaklandığını düşünüyorlar.
Reisi, hükümeti adına verdiği sözleri yerine getirme konusunda ne Şura Meclisi’nde ne de yargı sisteminde zorluklarla karşı karşıya. Çünkü hem hükümet, hem Şura Meclisi hem de yargı sistemi muhafazakarların hegemonyasında. Buna bir de Reisi’nin Hamaney’den aldığı özel destek ekleniyor.
Ekonomiye gelince enflasyonun artmasını, dolar kurundaki yükselişi ve piyasaların kaynamasını engelleyemeyen Reisi, seçim kampanyası sırasında Ruhani'nin politikalarını eleştirse de cumhurbaşkanlığının 120’inci gününde halen onun izinden gidiyor.
Öte yandan uzmanlar, Reisi'nin İmam Humeyni'nin Emrinin İnfazı (EIKO) ve İmam Rıza Türbesi gibi doğrudan Hamaney kontrolündeki kurumların yanı sıra İran Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) ekonomik kolu Hatem'ul Enbiya Grubu’nun yardımıyla dengeyi yeniden kurabileceğini umuyordu. Bu arada ekonomiyi tekelinde tutan Hatem'ul Enbiya Grubu’nun yardımının hükümeti her zamankinden daha fazla yeraltı ekonomisinin ve ekonomik mafyanın kucağına sürükleyeceği de biliniyordu.
İbrahim Reisi'nin cumhurbaşkanlığının ilk dört ayındaki eğilimleri, rejimin politikasının halen, rejimin bekasına yönelik tehditleri bertaraf etmeyi hedefleyen caydırıcılık stratejisi etrafında döndüğünü gösterdi. Bununla birlikte İran’ın nükleer programı nükleer silah üretimi seviyesine doğru hızla ilerleme kaydediyor. Reisi’nin görevi süresince rejimin bölgesel faaliyetlerini güçlendirmeye, genişletmeye ve çok uluslu milislere, hakimiyet kurma girişimlerine ve komşu ülkelere müdahale politikasına destek vermeye devam etmesi bekleniyor. Bu yüzden analistler, yeni hükümetin dış dünyayla tansiyonu düşürme ve bölge ülkeleriyle iyi komşuluk ilişkilerine öncelik verme gibi sloganlarına şüpheyle yaklaşıyorlar.
Mevcut hükümetin caydırıcılığı güçlendirmedeki ısrarı, kalkınma ve kentleşme çarkının karşılaştığı zorluklarda bir atılım olmasının yanı sıra ekonomik ve çevresel sorunları çözme şansını da zayıflatıyor.
Hükümet aynı zamanda iç düzeyde bir takım güvenlik sorunlarıyla da karşı karşıya. Bir yandan güvenlik servislerinin aralıklarla düzenlenen grevler ve protestolarla birlikte olası halk ayaklanmalarına karşı önlemlerini sıkılaştırmaları diğer yandan büyük bir grubun önceki hükümetin çizgisinde hareket etmesi bekleniyor. Zira Reisi hükümetinin son olarak İsfahan'daki su sorunu nedeniyle düzenlenen protestoları ve öğretmenler ile petrol şirketi çalışanlarının grevlerini ele alışının, İran'ın 2018 yılı boyunca tanık olduğu geniş çaplı grevlerin ele alınış biçiminin bir kopyası olduğunu gördük.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

Baba İran’ın dağılmasının ardından yetimlerin kaderi

Fotoğraf: Reuters
Fotoğraf: Reuters
TT
TT

Baba İran’ın dağılmasının ardından yetimlerin kaderi

Fotoğraf: Reuters
Fotoğraf: Reuters

Rüstem Mahmud

Bölgede şu anda İran ile bağlantılı siyasi grupların ve silahlı örgütlerin kaderinde radikal bir değişime yol açacak iki bileşik olay yaşanıyor.

İran rejiminin bölgede bir asrın üçte biri boyunca askeri bir istisna olarak övündüğü stratejik askeri yapının “örümcek ağından daha zayıf olduğu” kanıtlandı. Bu durum, devlet yapılarının, kurumlarının ve toplumlarının İran’a bağlı olan grup ve örgütlere karşı seslerini yükseltmelerinin kapısını aralayacaktır.

Diğer olay da açıklanan ve üzerinde mutabakata varılan Türkiye ile Kürdistan İşçi Partisi (PKK) arasındaki askeri/siyasi bağlamdır. Bu bağlam, özellikle uzun vadede İran için büyük bir jeopolitik meydan okuma oluşturacaktır.

PKK'nın en zorlu coğrafi bölgelerden birinde 40 yıl boyunca biriktirdiği silah cephaneliği ile askeri altyapıyı dağıtması, özellikle bölgemizde, direniş hareketlerinin nihayetinde, başarabileceklerine dair bir model sunmaktadır ve bu hareketlerin çoğu İran ile siyasi araçlarına bağımlıdırlar.

PKK'nın olağanüstü kararıyla inşa edeceği şey, bölgemizin siyasi deneyimleri boyunca eksik olan bir “model” sunmak olacaktır. Zira yaşanacak olan bölgenin, 40 yıldır silahlı eylemde bulunan bir örgütün deneyimiyle, çözümsüz sorunlarını çözmek için tamamen farklı bir mekanizma ve süreçle karşılaşacak olmasıdır. 40 yıldır silahlı eylemini sürdüren ve bölgenin askeri açıdan en güçlü ve uluslararası karar alma merkezleriyle en yakın bağlantıları olan ülkelerinden birinin, bu süre boyunca kendisini yenemediği bu örgüt, buna rağmen, silahlı örgütlerin devletlere karşı askeri eylemlerinin etkisizliğini kabul ederek silahlarını bırakmaya, açık ve şiddet içermeyen siyasi eylemle temsil edilen farklı bir faaliyet alanına girmeye karar verdi.

Burada İran’a, Lübnan Hizbullahı, Irak Haşdi Şabi Güçleri, Yemen'de Husi hareketi ve diğerleri gibi örgütlerin davranışları hakkında büyük sorularla karşı karşıya kalacağı için büyük bir  parantez açılmalı. “Bu örgütlerin nihai kaderi ve etkinliği nedir?” türünden sorular sorulacak ve bunlar, bu ülkelerde siyasi faaliyetlerde bulunan çeşitli tarafların yanı sıra, uluslararası alanda bu tür modellere net bir biçimde son verilmesini isteyen, aktif güçler tarafından gündeme getirilecektir. Ancak herkesten önce bu yerel silahlı örgütlere sadık ve onlarla bağlantılı olanlar başta olmak üzere, bu ülkelerdeki yerel topluluklar, bu soruları dillendirecektir.

Başka bir düzeyde, örneğin Türkiye ile PKK arasındaki anlaşma, özellikle bölgesel olarak Kürt sorununun tarihinde bir dönüm noktası oluşturacaktır. Bu da onlarca yıldır durgun ve şiddetli baskının baskısı altında kalan İran'ın kendi içindeki Kürt sorununda meydana gelebilecek dönüşümlere kapı açacaktır.

Devletin kimliğine ve yerleşik coğrafyasına temas ettiği, Türk devletinin kuruluşunu, resmi tarihini ve devlet yapısını inşa eden kuruluş mitlerini yerle bir etme gücüne sahip olduğu için, Kürt meselesinin “dördüncü imkansız” olarak görüldüğü Türkiye, şimdi tüm bunların bulunduğu sayfayı çeviriyor. Siyasi sistemi ile Kürt toplumu arasında daha ılımlı, değerli ve ortaklığa dayalı bir ilişki öngörüyor. Geçmişin mirasını aşıyor ve devletin yapısının, tarihi boyunca olduğu gibi, mutlak milliyetçilik, merkezileşme ve kendi içine kapanma olmayacağını vaat ediyor.

İran'ın askeri gücünü kaybetmesi, Irak gibi hükümetleri bu örgütleri dağıtma ve açık dış desteğe güvenmelerinden korkmadan onları ulusal bağlama tabi kılma konusunda daha cesur ve cüretkar yapacaktır

 Bunu yaparak Türkiye, imkansız görüneni başarmış olacaktır ve bunun ardından İran, uzun süreli ve etnik kökenli bir protestolar aşaması yaşamayı beklemelidir. Bu protestoları öncelikle kendi Kürtlerinden, ancak aynı zamanda Farslıların yanı sıra ülkenin kurucu etnik grupları olan Azeriler, Araplar ve Beluciler’den de beklemelidir. Bu etnik gruplar, Fars milliyetçiliğinin dini/mezhepsel söylemle örtülü olsa da merkeziliği nedeniyle ulusal benlikten dışlanma ve bir marjinalleştirilme mirasını taşımakta ve biriktirmektedir. Uzun zamandır araştırma merkezlerinde “tarihin son iki milliyetçi devleti” olarak Türkiye ve İran anılırken, bundan sonra tek bir devlet, İran anılacaktır. Bu ise rejimin istikrarı için önemli bir meydan okuma oluşturacaktır.

Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı analize göre İran, zayıflıklarının biriktiği bir dönemde buna karşılık vermezse, şüphesiz uzun vadeli ve kökleşmiş iç isyanlara tanık olacaktır.

Bu aynı zamanda, genel bağlamda bu barış süreci aracılığıyla Kürt-Türk uyumu ve sadece Türkiye'dekiler değil, bölgedeki tüm Kürtlerin siyasi, ruhsal ve kültürel olarak Türkiye ile yakınlaşması anlamına gelecektir. Bu ise Türkiye'nin bölgesel konumuna doğrudan önemli bir siyasi değer katacaktır hem de İran’ın payını azaltarak. Bütün bunlar İran için en hassas ve önemli ülkelerde yani Suriye ve Irak’ta, ama aynı zamanda İran'ın kendisinde de yaşanacaktır. Zira Türk-Kürt uyumu, İran içindeki Kürtler ve Azeriler arasındaki geleneksel gergin ilişkilere dramatik bir gelişme olarak yansıyacaktır ki İran siyasi rejimi onlarca yıldır bundan kaçınmaya çalışıyor.

Son olarak, İran'ın stratejik askeri cephaneliğini kaybetmesi, Irak gibi bazı hükümetleri, bu örgütleri dağıtma, birkaç gün öncesine kadar askeri gücü fazla olan bir devletin açık dış desteğine güvenmelerinden korkmadan, onları ulusal bağlama tabi kılma konusunda daha cesur ve cüretkar yapacaktır.