Irak’ta Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr, 2005’te yapılan parlamento seçimlerinden sonra hükümetlerin kuruluş ilkesini kırma ısrarını sürdürüyor. 2005-2014 arasında yapılan ilk 3 seçimden sonraki hükümetler, ülkedeki iki mezhep ve bir etnik bileşeni (Şii-Sünni-Kürt) temsil eden bloklar arasındaki uzlaşı ilkesine göre kuruldu. Bu hükümetler büyük ölçüde birbirine katı bir şekilde bağlı bulunan bloklardan oluşuyordu.
Uzlaşma, mezhep ve etnik bileşene dayalı kota sisteminin makyajlı ismi olmakla birlikte bu sistemin sürdürülmesi büyük ölçüde meclisteki parti ve grupların bloklaşmasından kaynaklanıyor. Nitekim Saddam Hüseyin rejiminin düşüşünden sonra tüm partiler devletin şekli konusunda siyasi ve mezhepsel bir rekabet ortamında geliştiler. Bunda ABD’nin 2003’te bütünüyle ortadan kaldırdığı devletin yeniden inşa edilmesinde her türlü doğru yaklaşımdan yüz çevirmesi ve 2006 yılının başlarında Samarra kentindeki Şii türbeye yapılan bombalı saldırının ardından direnişin mezhep savaşlarının fitilini ateşlemesiyle yaşanan şiddet eylemleri etkili oldu.
Irak’ta yürürlükteki anayasanın yazımında başarılı olan Kürtler ve Şiilerin güçlü partileri arasında yapılan koalisyon ışığında kurulan ilk hükümet (İbrahim el-Caferi hükümeti) gösterdiği başarılara rağmen uzun ömürlü olmadı. 2005’te yazımı tamamlanan anayasa referanduma sunuldu. Kürtlerin ve Şiilerin çoğunluk oylarıyla (yüzde 82) anayasa kabul edildi. Sünni Araplar ise o dönem Kürtlerin ve Şiilerin talebi olan federalizmin anayasada yer alması başta olmak üzere çeşitli sebeplerden dolayı referanduma katılmadı. Bugün ise Sünnilerin dile getirdiği aynı talep Şii çoğunluk tarafından reddediliyor.
Nuri el-Maliki’nin 2006’da birinci hükümeti kurmasının ardından partiler arası bloklaşmalar sürdü. Bu dönemde Şii Ulusal Bloğu, Kürdistan Bloğu ve Sünni Uzlaşı Cephesi isminde bloklar kuruldu. 2010 seçimlerine gelindiğinde ise Sünniler mezhep ve etnik gruplardan nispeten bağımsız bir liste oluşturma kararı aldı. Bu listenin başkanlığını Şii siyasetçi ve Saddam Hüseyin rejiminin önde gelen muhaliflerinden İyad Allavi üstlendi.
Şii Ulusal Bloğu ve Kürdistan Bloğu aynı isimleri taşıma devam ederken Sünniler yeni listelerine ‘Irak Listesi’ adını verdiler. 2010 seçimlerinde El-Irakiye Listesi Meclis’te 91 sandalye elde ederken, Başbakan Nuri el-Maliki’nin liderliğindeki Kanun Devleti Koalisyonu Listesi 89 sandalye kazandı.
El-Irakiye Listesi’nin hükümeti kurmasına izin verilmedi. Federal Mahkeme yaptığı içtihat ile Meclis çatısı altında en büyük meclis bloğunu oluşturma fırsatını Maliki’ye vererek, 2003’ten o güne kadar ilk kez siyasi çoğunluğu temsil etmeye hazırlanan El-Irakiye Listesi’ni oyun dışı bıraktı.
2018 seçiminden sonra durum biraz iyileşti. Şii, Kürt ve Sünni partilerden oluşan Bina Koalisyonu ile yine Şii, Kürt ve Sünni partilerden oluşan Islah Koalisyonu mezhep ve etnik gruplardan bağımsız bir hükümet kurma konusunda anlaştı. Hükümetin siyasi çoğunluk ilkesine göre kurulması bekleniyordu fakat Mukteda es-Sadr’ın Bedir Örgütü lideri Hadi el-Amiri ile anlaşması bu girişimi akamete uğrattı. Nitekim Sadr ve Amiri’nin uzlaşısı doğrultusunda Adil Abdulmehdi başkanlığında kurulan hükümet yaklaşık bir buçuk yıl sonra düştü. Bu hükümet döneminde siyasi rejime karşı yapılan gösterilerde yüzlerce kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı.
Sadr ‘ulusal çoğunluk’ hükümetini kurmaya çalışıyor
Mezhepler ve etnik gruplardan bağımsız bir Sünni listeye liderlik eden Şii politikacı İyad Allavi’nin 2010’da mezhepler ve etnik gruplardan bağımsız bir hükümet kurma girişiminin başarısız olmasının ardından Sadr 2018’de çoğunluk hükümeti kurdu. Bugün ise ikinci kez hükümet kurma girişiminde bulunan Sadr ‘ulusal çoğunluk’ olarak isimlendirdiği bir hükümet kurmaya çalışıyor.
Sadr’ın bu girişiminin başarılı olacağını gösteren birçok faktör bulunuyor. Zira Sadr, Sünnilerin çoğunluğunu temsil eden Takaddum (İlerleyiş) Partisi ve Azim Koalisyonu ile Kürtlerin çoğunluğunu temsil eden Mesud Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisi’ni (KDP) kendi tarafına çekmeyi başardı. KDP’nin cumhurbaşkanı seçimi oylamasında ‘üçte iki’ sorunu ile karşılaması bekleniyor. Sadr’ın öncülük ettiği ‘ulusal çoğunluk hükümeti’ girişimi, Meclis Başkanlığı seçimi sınavını başarıyla geçti. Nitekim Muhammed el-Halbusi ilk meclis oturumunda yapılan oylamada Sadr Hareketi, Takaddum Partisi, Azim Koalisyonu ve KDP’nin oyları ile Meclis Başkanı seçildi. Meclis başkanı seçilebilmek için 155+1 oy gerekirken, Halbusi 200 milletvekilinin oyunu aldı. Ancak cumhurbaşkanı seçimiyle ilgili husus farklılık arz ediyor.
Iraklı araştırmacı ve Irak İstişare Konseyi Başkanı Ferhad Alaaddin, bir sonraki hükümetin kurulması sürecinde tıkanmaya sebep olma potansiyeli bulunan ‘üçte iki’ sorununu Şarku’l Avsat’a değerlendirdi. Alaaddin, konuşmasında şunları kaydetti:
“329 üyeden oluşan Meclis, üyelerin üçte ikisinin katılımı olmadan cumhurbaşkanı seçimiyle ilgili oylama yapamaz. Üçte iki sorunu budur. Bu görüşe göre Sadr-Halbusi-Barzani çoğunluğu devam ederse Barzani’nin partisinin adayı Hoşyar Zebari sadece oylamanın birinci turunda meclis üyelerinin üçte ikisinin oyunu almaya değil aynı zamanda oturumun açılışı sırasında katılım sayısı meclis üyelerinin üçte ikisi olmalıdır. Eğer milletvekillerin üçte ikisi gelir, oylamanın birinci oturumu başlar ve adaylardan biri oyların üçte ikisini alamazsa kaybeden iki aday diskalifiye edilir. Geriye sadece en yüksek oyları kazanan iki aday kalır. İkinci oturumda bir oyla bile olsa salt çoğunluğu elde eden kazanır. Üçte iki sorunu meclis için de geçerli olacak. Zira yaklaşık 75 milletvekili Koordinasyon Grubu’nu temsil ediyor. Bu da geriye kalan milletvekili sayısının 250’nin üzerinde olmayacağı anlamına geliyor. Diğer partilerden ve bağımsızlardan 29 vekilin oturuma katılmaması halinde meclis çatısı altındaki üçte ikilik oran sağlanmamış olacak ve oylama gerçekleşmeyecek.”
Batı Şeria'da İsrail polisi (Reuters)
SDG mensupları, Suriye'nin kuzeydoğusunda (AFP)