Putin’in beden dili ne anlatıyor?

Putin'in bakışları, dişleri ve yumruk halindeki eli aldatıcı bir tablo çizerken Trump'ın oturma şekli, karşısındaki kişiyi küçümsediğini ifade ediyor. Obama'nın gözyaşları ise kimseyi ikna etmek için yeterli olmadı.

Rusya Devlet Başkanı Putin’in kızgınlığını gösteren yüz ifadesi (Getty)

Fidel Sbeity
Tüm insanların konuştukları dil dışında kullandıkları ortak bir dil var. O da beden dili. Bu dile sözsüz dil de deniyor. İster iddialı ister tereddütlü olsun bir kişinin konuşurken yüzündeki ifadelerden, ellerindeki ve parmaklarındaki hareketlerden duygu durumunu anlayabiliriz. Beden dili, karşımızdakini söylediklerimize inandırmayı ya da ona hissettirmek istediğimiz duyguyu iletmeyi amaçladığından siyasetçilerin beden dili, bu dil üzerinden vermek istenen mesajlar aracılığıyla anlaşılmaları konusunda özel bir önem taşıyor.
Psikolojide ve beden dilinde, yürüme, ayakta durma ve oturma şekli kişilik özelliklerini ortaya koyabilir. Beden dilinin ya da diğer bir deyişle sözsüz dilin tanımı, bir kişinin başkalarını etkilemeye çalışmak ve yapmalarını istediği şeyleri yapmaya ikna etmek için kullandığı çok geniş bir bedensel işaretler yelpazesini kapsıyor.
Bu sözsüz işaretler, ne yalnızca yüz mimikleri ne de bedensel hareketlerle sınırlı değil. Aynı zamanda dokunma şekli, birbirine fiziksel yakınlık derecesi ve konuşma sırasında sesin tonlamaları, hatta kişinin kokusu dahi bunlara dahil. Sevgiyle bakmak ile nefretle bakmak arasında fark var. Eli şiddetle hareket ettirmek konuşanın gerginliğini gösteriyor. Bir insana kokusundan dolayı ilgi duyabilir ya da ondan uzaklaşmak isteyebilirsiniz. Bunların hepsi dil olarak da kabul edilebilecek sözsüz işaretler.

Siyasetçilerin sözleri ve beden dilleri
Dünyanın dört bir yanındaki siyasetçilerin beden dilleri, akademisyenler, diğer siyasetçiler ve halk tarafından büyük ilgi görüyor. Konuştuklarında milyonlarca insan tarafından izleniyorlar. Özellikle seçim dönemlerinde büyük bir mücadele veriyor ve karşılarındaki kişileri ikna etmek için çabalıyorlar. Aynı şekilde bir siyasetçinin, salgın zamanları gibi zorlu dönemlerde, beden dilini sadeleştirerek, sözlerini en fazla sayıdaki seçmene ve önemli bir konuda siyasi bir pozisyon bekleyen kişilere iletecek şekilde kullanması gerekiyor.
Bu yüzden siyasetçilerin bu alanda uzman danışmanları bulunuyor. Beden dili alanında uzman bu danışmanlar, siyasetçilere, dinleyicilerini kendi fikirlerini kabul etmeye ikna edecek tavsiyeler verip izlenecek yolları gösteriyorlar. Siyasetçi, danışmanın verdiği tüyolara uymalı. Zira eğer yanlış bir bedensel harekette bulunursa, ona karşı öfke duyulmasına ya da alay konusu olmasına neden olabilir. Tıpkı 14 Şubat 2012 tarihinde Lübnan'daki bir tören sırasında olduğu gibi. Dönemin Başbakanı Saad Hariri, sahnede daha genç ve dinamik görünmek amacıyla ceketini çıkarıp bir sonraki savaşa hazır olduğunu söyledi. Ancak bu eylemi gerçekleştirme şekli, Lübnanlılar tarafından sahte ve beceriksizce bir hareket olarak görüldü ve alay konusu oldu.
Bir başka örnek de eski ABD Başkanı Barack Obama, kendisini izleyenleri bireysel silahlanmanın durdurulması gerektiğine ikna etmek amacıyla ‘katliam’ olarak tanımlanan olayın faalinin, bir silah dükkanından kolayca satın almayı başardığı bir makineli tüfekle bir arkadaşının öğrencisini öldürmesinden ötürü kameralar önünde akan gözyaşlarını sildi. Ancak yorumcular, daha fazla gözyaşı döküyor gibi görünmek için mendilini gözlerinin üzerine çektiğini söylediler. Tüm bunlar, bir siyasetçinin danışmanlarının beden dili konusundaki tavsiyelerine uyması ve bunu kendi iradesiyle yapıyormuş gibi gerçekleştirmesi gerektiğini gösteriyor. Bunu doğal ve yapmacıklığa kaçmadan yapmalı, aksi takdirde sahte davrandığında bu çabucak açığa çıkmakta.
Siyasetçilerin önemli misafirleri ağırlarken nasıl oturduklarını izleyenler var. Ev sahibi ile misafirin oturma şekli onların şahsi ve siyasi ilişkilerinin kalitesini gösteriyor. Bu tür karşılaşmalarda bir erkeğin bir erkeği sıkıca tutması gibi güç gösterisinde bulunması gereken ve saygıyı ifade eden jestler var.
Dünya liderlerinin eski ABD Başkanı Donald Trump ile yaşadıkları ilk sorunun, Trump’ın onların karşısında kibir ve üstünlük taslayan oturma şekli olduğu söyleniyor. Trump, misafirleriyle selamlaşma ve karşılarında oturma şekli ya da bir şeyle alay etmek veya belli bir şeyi vurgulamak istediğinde başını yukarı kaldırıp ağzının kenarıyla konuşması nedeniyle uzun zamandır eleştiriliyor.

Putin’in beden diliyle verdiği mesajlar
Beden dili uzmanları olan Texas Tech Üniversitesi'nde medya ve iletişim araştırmaları yapan ve ‘siyasetçilerin beden dilinin bilişsel ve duygusal olarak işlenmesi’ konuları üzerinde çalışan Dr. Erik P. Bucy ve siyasetçilerin medyadaki takipçilerinin yüz ifadelerini ve duygusal tepkilerini inceleyen Arkansas Üniversitesi'nde Yüz Hareketi Kodlama Sistemi (Facial Action Coding System / FACS) programcısı ve siyaset bilimci Patrick A. Stewart, sözlerin gerçek iletişimin yüzde 10'undan azını oluşturduğunu ve insanlar arasındaki iletişimin büyük çoğunluğunun beden diliyle, bir kısmının da ses tonuyla gerçekleştiğini söylüyorlar.
Binlerce Rus askerini komşusu olan bir ülkeye gönderme kararıyla medyanın ilgi odağı olan, dünyanın dört bir yanında gündeme oturan ve Soğuk Savaş sonrası dünyasını şaşkına çeviren eylemlerde bulunan ve birçok kişinin hedeflerini ve niyetlerini anlamaya çalıştığı Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e işaret ederek “Bu adam ne düşünüyor?” diye soran iki araştırmacı, “Putin'in beden dilinin, cesur Ukrayna hamlesi için ne anlama geldiğini bulmalı mıyız?” diye eklediler.
Erik Bucy, siyaset biliminin genel olarak çok uzun bir süredir sözleri iletişimin tek önemli kısmı olarak ele aldığını gerçekte ise ikna edici etkinin sözsüz olarak gerçekleştiğini vurguladı. Burcy’ye göre bir siyasetçinin görüntüsü, herhangi bir siyasi açıklama, konuşma veya basın toplantısından çok daha akılda kalıcı oluyor.
Siyasetçinin konuşması sırasında beklenmedik herhangi bir bedensel harekette bulunması konuşmasının değil, o hareketin medyada ve kamuoyunda tartışma ve analiz konusu haline gelmesine neden olması araştırmacının görüşünü güçlendiriyor.
Başka bir örnek daha var. O da eski Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Nikita Kruşçev’in tüm dünyanın gözü önünde Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu'nun bir oturumunda ayakkabısını çıkarıp ökçesiyle masaya vurması olayı. Bu hareket, ona tanık olanların nedenini unutsalar bile zihinlerinde hala taze. Krusçev, Macar devriminin tek parti sistemine karşı ezici üstünlüğünü kınamayı reddettiği için böyle bir eylemde bulunmuştu.
Bucy, bir siyasetçinin beden dilini okumak istediğinde dişlere baktığını söylüyor. Çünkü açıkta kalan alt dişler öfkeye ve tehdit etmeye işaret ediyor. Buna karşın üst dişlerin görünmesi, bir gülümsemenin, mutluluğun ve güven vermenin ifadesi kabul ediliyor. Ağız ve göz çevresindeki koordineli kas hareketleri, siyasetçinin niyetleri ve hareketleri hakkında ne kadar ciddi ve detaycı olduğuna dair daha fazla bilgi veriyor.
Peki, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Ukrayna’ya yönelik niyetlerine ilişkin beden dili hangi mesajları veriyor? Yani Ukrayna'ya savaş açtığını, Minsk Anlaşmaları’nın ölümünü ve iki yeni cumhuriyetin bağımsızlıklarını tanıdığını ilan ettiği basın toplantısında kullandığı beden dili bize ne diyor?
Erik Bucy'ye göre Putin başta meditasyon yapıyormuş gibi davrandı, ardından açıklamalarda bulundukça daha iddialı, hatta agresif hale geldi. Sonra bir cevap arar gibi bakışlarını indirdi. Bunlar gibi sözel olmayan ipuçları, belirli bir soruyu yanıtlamaktan kaçınmakla eşdeğer olarak görülüyor. Ardından, verdiği mesajı teyit edercesine gazetecilere daha fazla doğrudan baktığında sanki onları kontrol etmeye ve onlardan daha güçlü olduğunu hissettirmeye çalışıyordu.
Çoğu zaman, hukuka aykırılık, dış müdahale ve aşırılık yanlısı provokasyon konusundaki sözleri saldırganca olsa da tezlerini sakince savunmaya çalışan Putin, bu yüzden beden dili bakımından eski Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov'a benzetilir. Yani beden dili söylediğinin tam tersidir. Ağzından çıkan kelimeleri telaffuz etme şekline, yani sözlü diline gelince, dinleyici karşısında Leonid İlyiç Brejnev konuşuyormuş gibi hisseder. Bu yüzden Putin, görünüşte saldırgan görünmediği için aldatıcı bir tutum sergiliyor.
Ses tonu, başını sallama ve el hareketleri gibi diğer işaretler ve bir an için önündeki kağıtlar ve haritalarla meşgul haldeyken verdiği cevapların hepsi makul ve doğal görünecek şekilde hesaplandığı ortadaydı.
Gazetecilerin sorularını yanıtlarken zaman geçtikçe Putin’in yüz ifadeleri ve defalarca kez ortaya çıkan alt dişleri giderek agresifleştiğini ortaya koyuyor. Alt dişlerin görünmesi uzmanlara göre öfke ve tehdidin açık bir ifadesidir. Putin’in, kaşları çatıldı, konuşması hızlandı ve öfkeli bir ses tonu kullandı. El hareketleri daha belirgin hale geldi. Ayrıca açık ellerini art arda birkaç kez yumruk haline getirerek el hareketlerini daha da netleştirdi. El hareketleri ile sözlerini ve mimiklerini uyumlu hale getirdi.
Aynı zamanda, dalgın ya da keskin bir bakış atmak için durduğunda ve sakin bir şekilde arka arkaya başını eğdiğinde sık sık hoşnutsuz bakışlar atan Putin, gözlerini yukarı ve aşağı dolaştırarak sanki ne söyleyeceğini düşünür gibi, yani doğal davranıyordu.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı haber analizine göre basın toplantısına katılan gazeteciler, duyduklarına önceden hazırlıklı değillerdi ve adeta oturdukları yere çivilenip kalmışlardı. Garip bir şaşkınlık, inançsızlık, eğlence ve endişe karışımı bir halleri vardı. Bu da Putin'in açıklamalarının ciddiyetini ve gerçeğin daha sonra anlaşıldığını gösteriyordu.

İlginç örnekler
Siyaset bilimci ve FACS programcısı Patrick Stewart ise Putin’e bir soru sorulduğu sırada, cevap öncesinde ve sonrasında yüz hareketlerine odaklandığını belirterek, “Size Rus liderin gazetecilerin sorularını dinlerken gösterdiği performansın bazı ilginç kalıpları ortaya çıkardığını söyleyebilirim” diye konuştu.
Putin’in oldukça rekabetçi bir adam olduğuna inanan Stewart, Putin’in bir muhabirin sorusunu dinlerken cevabı bildiğinde, dudaklarının kenarlarını kaldırdığı ve gözlerini küçülttüğü mutlu bir şekilde gülümseyerek sanki bu sorunun kendisine daha önce sorulduğu mesajını açıkça iletiyormuş gibi muhabire mutlu bir bakış attığını ve bunun da iyi bir oyuncu olduğunu gösterdiğini söyledi.
Stewart’a göre Ukrayna'daki yetkililerin meşru olup olmadığı sorulduğunda, Putin’in dudaklarını gererek yüzüne genişçe yaymasını doğrudan bir iç gerilim hissi anlamına geliyor.  Böyle bir soruda, sahibi ne kadar ifadesini kontrol etmeye çalışsa da yüz beklenmedik tepkiler vereceğini ifade eden Stewart, “Bu ifade bize eski ABD Başkanı George W. Bush'un 1991 yılında Birinci Körfez Savaşı'nda ABD'nin Irak'a saldırmaya karar vermesini hatırlatıyor. O an Bush, savaşa girmenin sonuçlarından duyulan korkunun küçük bir ifadesi olarak kabul edilebilecek bir şekilde hızla geri çekilen dudaklarla gülümsedi” dedi.