عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA

Ürdün, Ukrayna krizine ilişkin tarafsız duruşundan neden vazgeçti?

Arka planda, başta karşılıklı savunma anlaşması ve Washington'ın mali yardımı olmak üzere siyasi ve ekonomik meseleler bulunuyor.

Ürdün Kralı 2. Abdullah, Ürdün ile Norveç Özel Kuvvetleri arasında düzenlenen ortak savunma tatbikatlarına katıldı. (Ürdün Kraliyet Divanı)
Ürdün Kralı 2. Abdullah, Ürdün ile Norveç Özel Kuvvetleri arasında düzenlenen ortak savunma tatbikatlarına katıldı. (Ürdün Kraliyet Divanı)
    İstanbul/Şarku'l Avsat
TT
TT

Ürdün, Ukrayna krizine ilişkin tarafsız duruşundan neden vazgeçti?

Ürdün Kralı 2. Abdullah, Ürdün ile Norveç Özel Kuvvetleri arasında düzenlenen ortak savunma tatbikatlarına katıldı. (Ürdün Kraliyet Divanı)
Ürdün Kralı 2. Abdullah, Ürdün ile Norveç Özel Kuvvetleri arasında düzenlenen ortak savunma tatbikatlarına katıldı. (Ürdün Kraliyet Divanı)

Tarık Dilovani
Ukrayna krizinin başlangıcından bu yana gerilimi azaltma ve sakinlik çağrısında bulunan ve taraflara aynı mesafeden yaklaşan Ürdün, son dönemde Rusya ile, özellikle de Suriye dosyasında sahip olduğu iyi ilişkilere rağmen, Rusya’nın Ukrayna saldırısında ABD ve Avrupa'nın tutumuna yakın bir tavır takınma kararı aldı.
Diyalog diline öncelik verilmesi, Ukrayna'nın egemenliğine saygı gösterilmesi ve krizin diplomatik yollarla çözülmesi çabalarına destek verilmesi çağrısında bulunulan açıklamalara rağmen Ürdün'ü bu değişikliğe yönelten başka konular da var.

Stratejik müttefik
Ürdün’ün güçlü stratejik müttefiki sayılan ABD’nin Ürdün Krallığı’nın önde gelen bağışçılarından olduğu biliniyor. ABD Kongresi birkaç gün önce, cari yılda Ürdün’e yaklaşık bin 650 milyar dolar değerinde yardım paketi gönderilmesine onay verdi. ABD Kongresi’nin açıkladığına göre 425 milyon dolarlık askeri yardıma ek olarak Ürdün hükümetinin bütçesini destekleme yönünde en az 8 bin 451 milyon dolar tahsis edilecek.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre ABD ve Ürdün, 2018 yılında 6 bin 375 milyar dolar değerinde beş yıl süreli bir mutabakat zaptı imzaladı. Amman ve Washington aynı zamanda 2023-2028 yılları için yeni yardım programı anlaşması yönünde müzakereler yürütüyor.
ABD ile Ürdün arasındaki ilişkiler son 40 yıldır yakın ve iyi düzeyde seyrediyor. Washington 1951'den bu yana güvenlik, sağlık, eğitim ve su alanlarındaki önemli desteğin yanı sıra Ürdün'e toplamda en az 20 milyar dolar değerinde yardım sağladı.

ABD nüfuzu
Ürdün Planlama ve Uluslararası İşbirliği Bakanı Nasır eş-Şeride, Krallığın kalkınma ve reform programlarını desteklemeyi hedefleyen bu yardımın iki ülke arasındaki seçkin ilişkilerin göstergesi olduğunu dile getirdi. Gözlemciler ise bunların Ürdün'ün siyasi ve egemenlik kararlarıyla bağlantılı şartlı yardımlar olduğunu düşünüyor.
Ürdün’ün 2021'de imzalanan ortak bir savunma anlaşmasıyla ABD' ile yakın ilişki bağları bulunuyor. Temsilciler Meclisi'nden geçmediği için eleştiri alan anlaşma, ABD ordusunun ülke çapında özgürce hareket etmesine, saldırıya uğramaları durumunda savunmaya geçmesine ve uçaklarının denetimsiz serbest çıkışına izin veriyor. Aynı zamanda ülke genelindeki 11 askeri üs dahilinde bulunmalarına imkan sağlıyor. Tüm bunlar Ürdün egemenliğinin ihlali olarak kabul ediliyor.
Ürdün'deki ABD Büyükelçisi’nin birkaç gün önce yerel kanallardan birinde Ürdünlü muhatabına verdiği talimatlar Ürdünlüleri kızdırmıştı. Nitekim Büyükelçi, muhatabından Russia Today ve Sputnik adlı Rus kanallarının haber yayınlamasının engellenmesini istemişti. Aynı konuşmada ABD tarafından sağlanan mali yardımın Ürdün'deki siyasi müdahalelerle bağlantılı olmadığını vurgulayan Büyükelçi Henry Wooster, Ürdün'ün egemen bir ülke olduğunu, kendi kararlarını verdiğini vurguladı.
Ürdünlü parlamenterler aylardır, bir ABD elçisinin Suriye rejimiyle yeniden ilişki kurmanın veya Şam ile sınır kapılarını açmanın akıbeti konusunda Ürdün hükümetini uyarması üzerine duruyor. Hükümet ise bu durumu inkar etmediği gibi herhangi bir yorumda da bulunmuyor.
Mevcut ABD Büyükelçisi’nin ‘yeni Ürdün’ terimini kullandığını hatırlatan Ürdünlüler, eski ABD Büyükelçisi’nin ülkedeki turlarının olağan diplomatik faaliyetlerin ötesine geçtiğini öne sürüyor.

ABD ile Avrupa eksenine yaklaşılıyor
Yazar ve siyasi analist Zeyd en-Nevayise, Ürdün'ün Rusya ile Ukrayna arasındaki krize ilişkin tutumunun, uluslararası krizlere siyasi çözümlere dayanan, askeri çatışmayı, iç işlere müdahaleyi ve zorla dayatmaları reddeden sağlam bir politikayı yansıttığına inanıyor.
Ürdün'ün daha da ileri bir boyuta taşınarak uluslararası bir askeri çatışmaya yol açabilecek savaşın devam edebileceği konusundaki endişesine değinen Nevayise, Ürdün’ün ABD'nin önemli bir müttefiki olduğunu, aynı zamanda Putin döneminde Rusya ile seçkin ilişkilere sahip olduğunu da hatırlatıyor.
Ürdün’ün bir yandan Rusya, diğer yandan Ukrayna ile mütevazi düzeyde ticari alışverişi olduğunu ve bu alışverişin etkilenmeyeceğini belirten Nevasiye, özellikle enerji dosyasında Ürdün'ün ekonomik etkisinin göz ardı edilemeyeceğini belirtiyor.

İsrail’in yarattığı gerilim
Ürdün, önümüzdeki Ramazan Ayı’nda İsrail'in Kudüs'te gerilimi yükselteceğini düşünüyor. Dolayısıyla Ürdün Krallığı, İsrail'e baskı yapması için Washington'dan yardım isteyebilir.
Ürdün, radikal Yahudi grupların, dünyanın Ukrayna krizine odaklandığı bu süreçte, durumu fırsat bilerek Mescid-i Aksa'ya yönelik baskınlar ve tehlikeli planlar düzenleyeceğinden korkuyor. Bu durum, gözle görülür bir iyileşmenin ardından İsrail ile ilişkileri önceki gerilim ve ihtilaf hattına geri getirebilir. Geçen yıl bu minvalde en az 60 baskın kaydedilmişti.
Gözlemciler, özellikle Ürdün topraklarına uyuşturucu kaçakçılığı konusunda Amman ile Şam arasında aylar süren tartışmaların ardından, Suriye konusunda Rusya ile imzalanan güvenlik anlaşmalarından çekilmek için en uygun zamanın geldiğine inanıyor. Ürdün Kralı, kaçakçılık operasyonlarının organize taraflarca yürütüldüğünü açıkça söyleyerek Suriye rejimine atıfta bulunmuştu.
Ürdün, söz konusu dönemde Suriye hükümetine “Sınırlarımızı korumak için her türlü bedeli ödemeye hazırız” mesajını göndermişti. Ardından yüzlerce kaçakçının öldürüldüğü sınırlara dair angajman kurallarında değişikliğe gidilmişti.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

UCM kararı ve İsrail'in adalet tanımındaki ikilemi

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Gazze Şeridi'nin kuzeyine yaptığı ziyaret sırasında askerlerle konuşuyor (Reuters)
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Gazze Şeridi'nin kuzeyine yaptığı ziyaret sırasında askerlerle konuşuyor (Reuters)
TT
TT

UCM kararı ve İsrail'in adalet tanımındaki ikilemi

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Gazze Şeridi'nin kuzeyine yaptığı ziyaret sırasında askerlerle konuşuyor (Reuters)
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Gazze Şeridi'nin kuzeyine yaptığı ziyaret sırasında askerlerle konuşuyor (Reuters)

Hayfa: Asad Ghanem

Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) Gazze'de işlenen savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardan İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama emri çıkarma kararı, İsrail'de büyük tepkiye yol açarken, kararı reddettiğini açıklamayan hiçbir yayın organı, makam sahibi ve gazeteci kalmadı.

Burada kararın analizine, yansımalarına ve olası sonuçlarına girmeyeceğim. Zira hem karardan önce hem de sonra bunlar üzerine derinlemesine incelendi, düşünüldü ve analiz edildi. Fakat ben burada İsrail'in karar karşısındaki öfkeli tutumunu anlatmakla ilgileniyorum. Bunun için kendi aralarında iç meselelerde anlaşmazlıklar yaşayan, ama UCM’nin kararını reddetme konusunda birleşen resmî kurumlardan gelen bazı tepkilere bakmamız yeterli.

Bir yandan bizzat suçlanan Netanyahu'nun tepkisi, diğer yandan her gün Netanyahu'yu yolsuzluk, dolandırıcılık ve diğer suçlardan sanık sandalyesine oturtmaya ve İsrail mahkemeleri önünde hesap verdirmeye çalışan İsrail Başsavcısı Gali Baharav-Miara tepkisi.

Netanyahu'yu yolsuzluk yapmakla ve İsraillilerin yaşadıklarıyla ilgilenmemekle eleştiren Yeş Ahid Partisi lideri Yair Lapid ve Mavi-Beyaz İttifakı (Kahol Lavan) Lideri Benny Gantz gibi İsrailli merkez ve sol parti liderlerinin Gazze Şeridi’nde Hamas Hareketi tarafından kaçırılıp rehin alınanların geri dönmesi için bir esir takası anlaşmasına varılamamasına karşı verdikleri tepkilere hızlıca bir göz atacak olursak, Netanyahu ve Baharav-Miara’nın tepkilerinden temelde farklı olmadıklarını görebiliriz. İç meselelerde farklı düşünseler de Gazze, Batı Şeria ve Lübnan'daki suç politikalarını destekleme ve uluslararası meşru kararları reddetme konusunda hemfikirler.

İsrail, devleti ve kurumlarını, sözde İsrail demokrasisini, hukukun üstünlüğünü korumak, yolsuzluğu önlemek gibi ciddi anlam taşıyan konularda büyük tezatlar gösteriyor.

İç meselelerdeki anlaşmazlıklarda, önemli ve ciddi meselelerde bunlar tartışılır, protesto edilir, gösteri düzenlenir. İşte tamda bu yüzden birçok ayrıcalığa sahip olan ülkenin yarısı, ülkenin diğer yarısına karşı soluğu mahkemede alıyor. Devletin kuruluşundan günümüze kadar geçen süre zarfında kendilerine yapılan haksızlıkların intikamını diğer yarıdan almak istiyorlar.

İsrail, devleti ve kurumlarını, sözde İsrail demokrasisini, hukukun üstünlüğünü korumak, yolsuzluğu önlemek gibi ciddi anlam taşıyan konularda büyük tezatlar gösteriyor.

Dolayısıyla bu, muhalefetin ‘yargıya yönelik bir darbe’ olarak değerlendirdiği, hükümetin ‘yargı düzenlemesi’ reformu bağlamında olup bitenlerin ya da en azından olayın bir kısmının temel açıklamasıdır ve tarihte ezilmiş toplulukların daha fazla güç kazanmaya ve kendi görüşlerine göre kurucularının, kabilelerinin ve çevrelerindekilerin çıkarlarını gözeten kurumlara saldırarak siyasi zaferin meyvelerini toplamaya çalışırken ayrıcalıkların korunmasıyla ilgilidir. Bu tür anlaşmazlıklar, Arap basınındaki bazı analistlerin İsrail'in çöküşe doğru gittiğini ve bunun çok yakında gerçekleşeceğini öngörmelerine yol açtı.

Ancak İsrail'in kendisi, Filistinlilerden intikam almada, komşularıyla savaş ve barış konularında ve İsrailli liderleri suçlayan UCM kararı karşısındaki tutumunda bunu bize tekrar tekrar gösteriyor. İsrail, ordusuyla, halkıyla, güvenlik, siyasi ve yargı kurumlarıyla 7 Ekim 2023 tarihinden sonra soykırım suçları, yerinden etme, etnik temizlik, aç bırakma, aşağılama ve devletin doğuşundan bugüne kadar insan aklının tüm ahlaksızlıklarını içeren topyekûn bir savaşa girişti. Bu konuda birlik ve beraberlik içinde bir tutum sergileyen İsrail, uluslararası iradeye meydan okuyor, özür dilemeyi reddediyor ve hatta daha fazla suç işlemeye hazır olduğunu vurgulamaya çalışıyor.

İsrail, uluslararası iradeye meydan okuyor, özür dilemeyi reddediyor ve hatta daha fazla suç işlemeye hazır olduğunu vurgulamaya çalışıyor.

Tüm bunlar temelde Avrupa'dan ve başka yerlerden Filistin topraklarına zorla ya da seçilerek getirilen Yahudi yerleşimcilerin özüne ilişkin uluslararası toplumda, Arap dünyasında, akademik çevrelerde ve halk arasındaki tartışmalarla ilgili. Bu tartışma esasen şiddetin Siyonizm'in doğasında var olduğu fikri ile şiddetin siyasi gelişmeler bağlamında ve aşamalı olarak edinilen bir durum olduğu fikri arasında yapılıyor. Bu tartışma, sonuçlanması ve çözüme kavuşturulması mümkün olmadığından uzun yıllar daha devam edecek.

Yerleşimci-sömürgeci bir hareket olarak Siyonizm’in amacı yerli Filistinlilerin yerine Yahudileri ve diğerlerini geçirmekti. 1948 yılında yaşanan Nekbe (Büyük Felaket) öncesinde, sırasında ve sonrasında Filistinlilere karşı çeşitli şiddet yöntemleri geliştiren İsrail’in bu şiddeti geçtiğimiz yıldan bu yana Gazze Şeridi’nde ve Lübnan'da eşi ve benzeri görülmemiş suçlarla doruğa ulaştı.

Öte yandan, Siyonizm'in şiddete, Filistinlilerin ve Arapların kanına bulaşmayan başka bir yol izleyip izleyemeyeceğini anlayamayız, çünkü bunu yapmadı. Örneğin 1979 yılında Mısır'la, 1994 yılında Ürdün'le ve Oslo'da Filistinlilerle yapılan barış anlaşmalarından sonra bu konuda umut veren aşamalar ya da dönüm noktaları olduysa da bunların hepsi geçiciydi. Hatta İsrail barış ve göreceli olarak sakin denilebilecek zamanlardan faydalanarak başka bölgelerde başka suçlar da işledi.

xcsvfg
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve görevden alınan Savunma Bakanı Yoav Gallant (AFP)

İsrailli, Filistinli ve uluslararası çevrelerden akademisyenlerin Filistin'in Siyonizm tarafından sömürgeci bir kolonizasyon hareketi olarak kontrol edilmesine ilişkin gelişmeleri belgeleyen çalışmalarını ele alırsak Nekbe'den önce ve sonra Filistin'de yerleşimci sömürgeciliğinin devam eden şiddetine dair önemli belgelere ulaşmış oluruz.

Princeton Üniversitesi’nden Filistinli akademisyen Areej Sabbagh-Khoury tarafından kaleme alınan ve 2023 yılında yayınlanan Colonizing Palestine: The Zionist Left and the Making of the Palestinian Nakba (Filistin'in Kolonileştirilmesi: Siyonist Sol ve Filistin Nekbesi Süreci) adlı kitap, Siyonist solun ve genç muhafız Hashomer Hatzair'in, Nekbe'ye giden iki dünya savaşı arasındaki ve sonrasındaki dönemde Filistin topraklarının orta kesimlerinde yer alan Emir Vadisi’ne bağlı Filistin köylerinin ele geçirilmesindeki ve Filistinlilerin coğrafi olarak bu önemli bölgede neredeyse tamamen etnik temizliğe uğramasındaki rolüne ilişkin önemli belgeler içeriyor.

İsrail'in kuruluşundan önce ve sonra ‘halkların kardeşliği’, ‘çoğulculuk’ ve ‘eşitlik’ sloganları atan Siyonist hareketin sol kanadından isimler, Ben Gurion ve haleflerinin hükümetlerine katıldılar. Başka bir deyişle, sömürgeci projenin başlangıcından bu yana Filistinlilere karşı işlenen suçlara ve devletin kuruluşundan bu yana Filistinlilere ve Araplara karşı işlediği suçlara dahil oldular. Bu da iç meselelerde kendi aralarında anlaşmazlıklar yaşayan, ancak iş Filistinlilerin anavatanlarını kontrol etmek, onları sürüp yerlerine başkalarını getirmek ve kapsamlı bir ırksal üstünlük sistemini pekiştirmek için Filistinlileri ve diğer Arapları ezmek, öldürmek, terörize etmek ve sürgün etmek olunca bunda hemfikir ve bunu yapmak için en iğrenç suçları işlemeye hazır olan Siyonist hareket ve İsrailli akımlar arasındaki bu birlik ve beraberlik halinin bir diğer tezahürü.

İsrail'in UCM’nin kararına verdiği tepkileri gözden geçirirken, bunu İsrail'in iç meselelerdeki ciddi anlaşmazlıkları ve Filistinlileri ezmek, anavatanlarını kontrol etmek ve hatta Filistin'den en uzak noktada olsalar bile onları destekleyen ya da onlara yaklaşanları anti-Semitizmle suçlayarak haklarında soruşturma başlatmakla ilgili konularda tamamen hemfikir olmaları bağlamına oturtmak gerekir. Kısacası İsrail, içeride birbirinden kopuk görünen -ki bu doğru değildir- ve dışarıda ya da dışarıdan düşman olarak gördükleri karşısında uyumlu görünen -ki bu doğrudur- bir makinedir.

Hem eksik olan hem de ortaya koyulması gereken irade Filistin iradesidir.

İsrail’in hem dışarıdan hem de içeriden gelen baskılara karşı çok hassas ve duyarlı olduğuna şüphe yok. Bu da İsrail'i siyasi olarak kuşatmayı amaçlayan adımlar arasında en üst düzeyde koordinasyon ya da en azından bir homojenleşmenin olmasını gerektiriyor. İsrail'in Filistinli vatandaşlarına olduğu kadar organize ve etkin bir Filistin ulusal hareketinin yeniden canlandırılmasında Filistinli politikacılara, kararlılıklarını güçlendirmede Batı Şeria ve Kudüs’ün Filistinli sakinlerine, Filistinlilerin bu kararlılıklarını ortaya koymaları için sarf edilen diplomatik çabalarda ve destekte Arap dünyasına ve Filistin mücadelesini destekleyen ülkelere, rasyonelleştirilmesi ve devam ettirilmesi büyük önem taşıyan protesto gösterilerine ve boykot çabalarında Birleşmiş Milletler (BM) organları, uluslararası insan hakları kurumları, Netanyahu ve Gallant hakkında tutuklama emri çıkarma kararı alan UCM ve İsrail'in Gazze'de soykırım suçu işlediğine dair Güney Afrika tarafından açılan davada yakında benzer bir karar alması beklenen Uluslararası Adalet Divanı (UAD) da dahil olmak üzere İsrail uygulamalarını ifşa eden uluslararası kurumlara çok önemli bir siyasi rol düşüyor. Filistin'de adaleti sağlamaya ve İsrail'in Filistinli, Lübnanlı, Arap ve Müslüman komşularına karşı kontrolsüz canavarlığını engellemeye yönelik diğer faaliyetlerin ve çabaların da rolü büyük.

Tüm bunlar, Filistin'de yerleşimci sömürgeciliğinin sonuçlarını ortadan kaldırmayı, öncelikle Siyonizm’in ve İsrail'in işlediği suçlara bir son vermeyi ve ırksal üstünlük (apartheid) sistemini ve yansımalarını gidermeyi amaçlayan birikmiş bir süreç bağlamında bir gelişme olarak anlaşılmalı. Hedefleri olan, bunun için gerekli araçları içeren bir Filistin stratejik projesi geliştirmek ve çabaları, özelde Filistinlilerin, genel olaraksa Arapların çektiği acıların sona erdirecek açık bir yola ulaşacak şekilde organize etmek ve düzenlemek önemli.

Tüm bunlar için, meseleleri yönetebilecek bir liderlik ekibine sahip olunması büyük önem taşıyor. Filistinli ve Arap liderlerin bunu yapabilecek kapasitede olmaları önemli. Arapların performansı yetersiz ve Filistinlilerin şimdiye kadar sergiledikleri performans tam bir fiyasko. Ortak, yetenekli ve etkili bir Filistin liderliği inşa etmek, UCM kararının da bir parçası olduğu birikmiş sürecin Filistinlileri içinde bulundukları durumdan çıkarmayı amaçlayan başarılara ulaşmasının ön şartıdır. Hem eksik olan hem de ortaya koyulması gereken irade Filistin iradesidir. Her şeyden önce, Filistinliler olarak bu yönde çalışmaya başlamamız ve aynı anda hem iç hem de dış zorluklarla başa çıkma konusundaki başarısızlıklar serisine bir son vermemiz gerekiyor.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla tarafından çevrilmiştir.