4 maddede Mariupol: Liman şehri savaşta Rusya için neden önemli?

"Rusya için hem pratik hem de sembolik önemi var"

Mariupol'de Rus bombardımanı nedeniyle birçok yerleşim yeri yerle bir oldu (Reuters)
Mariupol'de Rus bombardımanı nedeniyle birçok yerleşim yeri yerle bir oldu (Reuters)
TT

4 maddede Mariupol: Liman şehri savaşta Rusya için neden önemli?

Mariupol'de Rus bombardımanı nedeniyle birçok yerleşim yeri yerle bir oldu (Reuters)
Mariupol'de Rus bombardımanı nedeniyle birçok yerleşim yeri yerle bir oldu (Reuters)

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in 24 Şubat'ta verdiği askeri operasyon emriyle başlayan savaşın 27. gününde de çatışmalar devam ediyor.
Ukrayna'nın güneydoğusundaki Mariupol ise savaşın başından beri en ağır bombardımana maruz kalan şehirlerden biri oldu.
Yerel yetkililere göre bombardımanlar sonucu şehrin altyapısının yüzde 80'i kullanılmaz hale gelirken ısınma, su ve elektriğe erişim neredeyse imkansız. 
Şehirde geçen hafta çarşamba günü 1000'den fazla kişinin sığındığı bir tiyatro binası, pazar günü de yaklaşık 400 kişinin sığındığı bir sanat okulu vurulmuştu.
Daha önce Mariupol'den insani koridor açılmasına karar verilmiş ancak Rusya'nın bombardımanı yeniden başlayınca tahliyeler tamamlanamamıştı. Rusya ise ateşkes ihlâli için Ukrayna'yı suçlamıştı.
Dün Rusya Savunma Bakanlığı, şehirdeki askerlerin silah bırakması halinde Mariupol'de sivillerin tahliyesi için koridor açılabileceğini belirtmiş fakat Ukrayna teklifi reddetmişti.
Peki Mariupol, savaşta Rusya için neden bu kadar önemli?

1 - Kırım ve Donbas arasında koridor sağlayacak
Kiev Ekonomi Üniversitesi'nden Andrii Ianitskyi, "Mariupol'ün Rusya için hem pratik hem de sembolik önemi var" dedi.
Buna göre Rus birlikleri Mariupol'ü ele geçirirse, Moskova yanlısı ayrılıkçıların kontrolündeki Donbas bölgesiyle Rusya'nın 2014'te yasadışı şekilde ilhak ettiği Kırım'ı karadan bağlayacak bir koridor açılacak.
mariupol-google haritalar.jpg
(Google Haritalar)
Birleşik Krallık Stratejik Komutası'ndan emekli General Richard Barrons, Mariupol'ün Rus istilasında kritik önemi olduğunu söyleyerek, "Ruslar, Mariupol'deki savaşı başarılı şekilde tamamladıklarını düşündüklerinde, Rusya'dan Kırım'a kara üzerinden bir köprü inşa etmiş olacaklar ve bunu büyük bir stratejik başarı olarak görecekler" dedi.
Rus birlikleri Mariupol'ü ele geçirirse, Ukrayna'nın Karadeniz kıyısındaki sınırının en az yüzde 80'ini kontrol altına alıp ülkeyi izole ederek deniz ticaretini kesebilir.
Buna ek olarak şehrin istilada düşmesi durumunda bu bölgede konuşlanan yaklaşık 6 bin Rus askerinin de boşa çıkması söz konusu. Bu birlikler Ukrayna'nın kuzeydoğusunda Donbas bölgesindeki çatışmalarda, batıda Odessa'ya yönelik istilada ya da kuzeybatıda kalan Dnipro kentinde görevlendirilebilir.

2 - Ukrayna'nın ekonomisini darboğaza sokacak
Mariupol, Karadeniz'in kuzeydoğusunda yer alan ve Kerç Boğazı'yla Karadeniz'e bağlanan Azak Denizi'ndeki stratejik liman şehirlerinden biri.
Azak Denizi'ndeki en büyük liman niteliğinde olan Mariupol'de büyük demir ve çelik fabrikaları yer alıyor.
Ukrayna'daki çelik, kömür ve mısır ürünlerinin Ortadoğu ve başka bölgelere taşınmasında kritik öneme sahip limanın Rus istilacılar tarafından ele geçirilmesi, halihazırda zor durumdaki Ukrayna ekonomisine büyük zarar verebilir.

3 - Propaganda fırsatı
Mariupol, radikal sağcı Neo-Nazilerin de yer aldığı Azov Taburu'na ev sahipliği yapıyor. Yaklaşık 1000 üyesi olduğu düşünülen Azov Taburu, 2014'te Ukrayna'dan tek taraflı bağımsızlığını ilan eden, birlikte Donbas diye nitelenen ve Rusya tarafından tanınan Donetsk Halk Cumhuriyeti'yle Luhansk Halk Cumhuriyeti birliklerinin Kiev güçleriyle çatışmalarında yer almıştı.
Ukrayna ordusunun komutası altındaki tabur, savaşta Kremlin tarafından propaganda aracı olarak kullanılmış, Putin'in "Nazilerden arındırma" için başlattığını savunduğu savaşa bir gerekçe olarak gösterilmişti.
Rus birlikler, Mariupol'ü ele geçirdiklerinde Azov Taburu'ndaki askerleri yakalarsa, bu durum devlete bağlı Rus medyasında Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski hükümetini itibarsızlaştırmak için kullanılabilir.

4 - Büyük moral desteği
Mariupol'ün Rusların eline geçmesi, Putin'in Novorossiya (Yeni Rusya) söylemine de katkı sağlayabilir.
18. yüzyıldaki Rusya İmparatorluğu'na ait Novorossiya topraklarının tekrar kurulmasını öngören bu düşünceye göre Harkov, Luhansk, Donetsk, Herson, Mıkolayiv ve Odessa'nın yeniden Rusya bayrağı altında birleştirilmesi hedefleniyor.
Putin, 2014'teki bir söyleşisinde bu şehirlerin dönemin Sovyetler Birliği tarafından 1920'lerde Ukrayna'ya verildiğini fakat tarihsel olarak Ukrayna'ya ait olmadıklarını söylemişti. Rus lider, 21 Şubat'ta Donbas'ı tanıdığı açıklamada da benzer ifadeler kullanmıştı.
Ayrıca şehrin Rus istilacılar tarafından ele geçirilmesi, Ukraynalıların savaşın başından beri sergilediği direnişin kırıldığına dair bir mesaj göndermek için Kremlin'e avantaj da sağlayabilir.

Independent Türkçe, BBC, Guardian, Washington Post, Politico



'İlkel şifreli mesajlar’ savaş zamanlarında hayatta kalmak için kullanılmaya devam ediyor

Sinvar, tünellerin dışındaki dünya ile elle yazılmış şifreli mesajlar aracılığıyla iletişim kuruyor (Getty Images)
Sinvar, tünellerin dışındaki dünya ile elle yazılmış şifreli mesajlar aracılığıyla iletişim kuruyor (Getty Images)
TT

'İlkel şifreli mesajlar’ savaş zamanlarında hayatta kalmak için kullanılmaya devam ediyor

Sinvar, tünellerin dışındaki dünya ile elle yazılmış şifreli mesajlar aracılığıyla iletişim kuruyor (Getty Images)
Sinvar, tünellerin dışındaki dünya ile elle yazılmış şifreli mesajlar aracılığıyla iletişim kuruyor (Getty Images)

İnci Mecdi

ABD Merkezî İstihbarat Teşkilatı’nın (CIA) El Kaide lideri Usame bin Ladin'i 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra 2011 yılında İslamabad'da bulması ve Bin Ladin’in ABD Donanması Özel Hareket Kuvvetleri (Navy SEALs) tarafından öldürmesi neredeyse on yıl sürdü. El Kaide lideri Afganistan dağlarında ve ötesindeki ceplerde izini kaybettirmenin bir yolunu bulmuştu. Bazen videoların içine gizlenen mesajlar ve şifrelerle dünyanın en tehlikeli terör örgütünü oradan yönetti.

Ölümünden sonra Pakistan'daki gizli bir karargâhta bulunan mektuplarına göre Bin Ladin, dış dünyaya mesaj göndermek için çoğunlukla kuryeleri kullanıyordu. Çünkü şifreli e-postaların, takip edilmesini engellemeye yeteceğine inanmıyordu. Aynı geleneksel iletişim yöntemi, İsraillilerin Hamas Hareketi’nin bazı liderlerinin, son olarak da Siyasi Büro Başkanı İsmail Heniyye'nin geçtiğimiz temmuz ayında İran'ın başkenti Tahran'da kaldığı konutta tasfiye edilmesine rağmen, neden Hamas lideri Yahya es-Sinvar'a ulaşamadıklarını açıklayabilir.

Elle yazılan mektup ve notlar

ABD merkezli gazete Wall Street Journal (WSJ), Sinvar'ın İsrail'in kendisini takip edememesi ve nerede saklandığını bulamaması için telefon görüşmeleri, cep telefonu mesajları ve diğer dijital iletişim araçları, hatta şifrelenmiş olanlar da dahil olmak üzere dış dünyayla iletişim kurmak için teknolojiyi kullanmaktan büyük ölçüde kaçındığını ve ‘tünellerde saklanırken Hamas’ın operasyonlarını yönetmek için karmaşık bir kod sistemi ve elle yazılan notlar’ kullandığını ortaya çıkardı.

Mısır, Katar ve ABD’nin arabuluculuğunda 31 Temmuz öncesinde yürütülen ateşkese yönelik müzakerelerde bulunan Hamas Siyasi Büro Başkanı Heniyye'nin öldürülmesinden ve Sinvar'ın Hamas’ın başına geçmesinden sonra Sinvar’ın, Heniyye ile nasıl iletişim kurduğuna dair soru işaretleri oluştu. WSJ’ye göre Sinvar mektuplarını el yazısıyla yazıyor ve Hamas'ın güvenilir bir üyesine iletiyor. O da mesajı, bazıları sivil de olabilen bir kuryeler zinciri ile yerine ulaştırıyor. Mektuplardaki yazılar genellikle şifreli oluyor. Farklı zamanlarda ve koşullarda farklı alıcılar için farklı kodlardan oluşuyor. Bu sistem, Sinvar ve diğer Hamas üyeleri tarafından İsrail hapishanelerinde kaldıkları sırada geliştirildi. Son olarak mektup, Gazze'deki bir Arap aracıya ya da telefonla yahut başka yollarla yurtdışındaki Hamas üyelerine ileten bir Hamas ajanına ulaşıyor.

WSJ’ye göre İsrail'in başta Hamas'ın askeri kanadının kurucularından Salih el-Aruri'yi Beyrut’ta düzenlediği suikast olmak üzere, Sinvar’ın yakın çevresinden kişileri bulup öldürmeyi başarmasından bu yana Sinvar'ın iletişim yöntemleri daha tedbirli ve karmaşık hale geldi. WSJ’ye konuşan Arap aracılara göre Aruri'nin ölümünden bu yana Sinvar neredeyse tamamen elle yazılan mektuplara ve sözlü iletişime geçti. Bazen ses kayıtlarını küçük bir yardımcı çemberi aracılığıyla dağıtıyor.

İsrail askeri istihbaratının Filistin işlerinden sorumlu eski başkanı Michael Milstein, İsrail ordusunun Sinvar'ı bulamamasının ana nedenlerinden birinin tüm şahsi hareketlerini çok sıkı bir şekilde koruması olduğuna inanıyor.

Gazze'de yaşayan Uluslararası Kriz Grubu (ICG) araştırmacısı Azmi Kişavi, Sinvar’ın Hamas’ın eski iletişim yöntemlerine geri döndüğünü söyledi. ICG’den başka araştırmacılar da Sinvar'ın Hamas üyeleri ve dış dünya ile iletişim kurmaya yönelik mevcut ilkel yaklaşımının, Hamas'ın ilk günlerinde kullandığı ve Sinvar'ın 1988 yılı ve sonrasında İsrail hapishanelerinde tutukluyken bizzat benimsediği bir sisteme dayandığını söyledi.

Sinvar hapse atılmadan önce İsrail'le iş birliği yaptığından şüphelenilen kişileri yakalamak üzere Hamas'ın Mecd adlı iç güvenlik teşkilatını kurmuştu. Mecd, İsrail hapishanelerinde de çalışmalarını sürdürdü. İsrail casusuna dönüşen eski bir Hamas üyesi tarafından yazılan ‘İbn Hamas’ (Hamas’ın oğlu) adlı kitaba göre Mecd’in hapishanelerde ‘es-Sevaid’ adı verilen ve şifreli mesajları bir koğuştan diğerine dağıtan ajanları vardı.

Yine aynı kitapta, es-Sevaid’lerin el yazısıyla yazılmış mektupları ekmeğin içine sarıp top haline getirip kuruttuktan sonra beyzbol oyuncuları gibi bu ekmek toplarını hapishanenin bir koğuşundan diğerine fırlatarak ‘Özgürlük savaşçılarından mektup var!’ diye bağırdıkları yazıyor.

Sabit telefon

Aralarında CIA Başkanı William Burns'ün de bulunduğu ABD'li üst düzey yetkililer, haziran ayında İsrail ve Hamas'ı ateşkese varmaya zorlamak için Ortadoğu'ya gittiler. Burns, Katar’ın başkenti Doha'da Katar Başbakanı Muhammed bin Abdurrahman bin Casim es-Sani ve Mısır İstihbarat Başkanı Abbas Kamil ile görüşmeler yaptı. Ardından Hamas yetkililerine bir anlaşma yapmaları için baskı uygulamak üzere Heniyye ile bir araya geldi.

İsrail, Hamas'ın tünellerde sabit hatlı bir telefon sistemi kurduğunu en az on yıldır biliyor. Şarku’l Avsat’ın Indepenedent Arabia’dan aktardığı analize göre İsrail’in Hamas ile arasında 2018 yılında günlerce sürecek bir çatışmaya yol açan başarısız operasyonu, İsrail ordusunun Hamas’ın telefon ağına girme girişimiydi.

Arabulucular, Gazze Şeridi’ndeki mevcut savaşın başlarında İsrail ile Hamas arasında İsrail'in Gazze Şeridi'ni işgalini önleyecek bir rehine anlaşması yapmaya çalışıyorlardı. Hamas'ın silahlı kanadı İzzettin el-Kassam Tugayları’nın üyeleriyle görüşmek ve şifreli mesajlar iletmek üzere Gazze'ye haberciler gönderdiler.

WSJ’ye konuşan aracılar, Sinvar'ın Hamas'ın sabit hat ağındaki aracılarla tünellerde telefon görüşmeleri yaptığını, gün ve saati belirlemek için kodlar kullandığını söylediler. Aracıların aktardığına göre telefon görüşmelerinin ayarlanması için Sinvar, mesajlarda takma isimlerin yanı sıra bazen gerçek kimliğini gizlemek için hapishanede birlikte kaldığı kişilerin isimlerini de kullandı.

İletişim kurmanın yaygın yolları

Gözlemcilere göre son yirmi yılda teröristler ve organize suçlular için mevcut seçeneklerin sayısı arttı. Tabii ki sıradan, yasalara saygılı vatandaşların birbirleriyle iletişim kurma olanakları da dijital teknolojideki büyümeye paralel olarak gelişti. Ancak radikal teröristler, izlenebilir bir 'dijital ayak izi' bırakmanın ve asıl göndericinin kimliğinin tespit edilmesini tehlikelerinin tamamen farkındalar. ABD istihbaratının, mesaj ve verileri elden teslim eden kuryelere güvenen Usame bin Ladin'in izini bulması da bu yüzden bu kadar uzun sürdü.

Dijital olsalar da anonim olarak satın alınabilen, cep telefonuna takılan, bir kez kullanılıp atılan ucuz ve yasal sim kartları gibi iletişim kurmanın yaygın yolları da var. Bu sim kartları Rusya ve Çin'deki şirket yöneticileri tarafından da cep telefonlarının hacklenmesine karşı bir önlem olarak kullanılıyor. Bununla birlikte sosyal medyada, sohbet odalarında ve oyunlarda da şifreli dil kullanılabilir. Bu yüzden e-oyun oynayanlar arasındaki yazışmalarda mesajları gizlemenin giderek yaygınlaşan bir yolu olarak karşımıza çıkıyor.

Terör eylemlerinin planlayıcıları da hedeflerini müzakere ederken kod ya da metaforlar kullanarak iletişim kurarlar. Örneğin, ABD’de gerçekleşen 11 Eylül saldırısının planlayıcılarından Muhammed Atta ve Remzi bin eş-Şibh, Dünya Ticaret Merkezi'nden ‘İmara’ (mimari), ABD Savunma Bakanlığı’ndan (Pentagon) ‘funun’ (sanat) ve Beyaz Saray'dan ‘siyase’ (siyaset) olarak bahsetmişlerdir.

Uydu telefonları, Mısır'daki 25 Ocak devrimi sırasında, hapishaneden kaçan Müslüman Kardeşler Teşkilatı (İhvan-ı Müslimin) üyelerinin iletişim kurmak için Thuraya mobil uydu telefonları kullandıkları söylentisiyle gündeme gelmişti. Bu telefonlar şifreleme teknolojisine sahip olsa da gizli dinlemeye karşı savunmasız bir yapıya sahip. Terör örgütlerinin liderleri, uzak ve az nüfuslu bölgelerde bile bu telefonların kullanımına karşı uzun zamandır temkinli davranıyor. Ancak gözlemcilere göre bu telefonlar, terör örgütlerinin liderleri arasında popüler bir iletişim aracı olmaya devam ediyor ve takip edilmelerini zorlaştırıyor.