Zayed Hediyye
ABD, Libya dosyasına olan ilgisini son dönemde belirgin bir şekilde artırdı. Bunu da iktidar için rekabet eden iki hükümet arasında yeni bir bölünmenin eşiğinde duran ülkedeki mevcut siyasi krizi çözmek için birçok teklifle ifade etti. ABD, bu ilgisini ifadeye petrol gelirlerini yönetme teklifiyle başladı ve devamı geldi. Libya'nın yıllardır ulaşamadığı istikrara kavuşmak için ‘on yıllık’ bir plan önerisinde bulunması teklifi ise ülkede yeni bir tartışma yarattı.
Washington, on yıllık planının ayrıntılarını ya da aşamalarının doğasını şu ana kadar açıklamamış olsa da Libya'nın yeni Başbakanı Fethi Başağa bu teklifi memnuniyetle karşıladı. İçeriğine bağlı kalacağına söz verdi. Öte yandan, farklılıkları çözmek için herhangi bir proje üzerinde nadiren anlaşmaya varan diğer tarafların konumu ise bekleniyor.
10 yıllık plan
ABD'nin Trablus Büyükelçisi ve Özel Temsilcisi Richard Norland, ayrıntıları açıklanmayan ve bütün bir ülkeyi kapsayan, ABD’nin Libya'da ve birçok başka ülkede istikrarı destekleyecek 10 yıllık bir plan aracılığıyla Libya'da tarafların uzlaşması için çalıştığını duyurdu. Norland, "ABD, Libyalılara karşı sorumlu, seçilmiş bir hükümet altında yeniden birleşme istiyor" dedi. ABD Büyükelçisi, ülkesinin önerdiği 10 yıllık stratejinin, mevcut aşamanın ötesine geçen ve Libya'da sürdürülebilir istikrarı sağlamaya çalışan bir ABD taahhüdünü gösterdiğine işaret etti.
Büyükelçi’nin açıklaması, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken'in Washington'ın, Libya ve diğer ülkelerdeki çatışmaları önlemek için ‘10 yıllık bir strateji’ uygulamaya hazırlandığını açıklamasından günler sonra geldi. Blinken, resmi Twitter hesabından yaptığı açıklamada “Ortaklarımızla birlikte, çatışmaları önlemek ve istikrarı teşvik etmek için 10 yıllık strateji uygulayacağız. ABD, Haiti, Libya, Mozambik, Papua Yeni Gine ve Batı Afrika kıyılarında istikrar oluşturmak için ortak hükümetler, işletmeler ve sivil toplumla birlikte çalışacak” ifadelerini kullandı.
Başağa’nın memnuniyet duyması
Parlamento tarafından Başbakan olarak görevlendirilen Fethi Başağa, Libya çatışmasını sona erdirmeyi hedefleyen ABD projesine ilk tepki veren isim oldu. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia kaynaklı haberine göre, Başağa, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Libya'da ve benzer çatışmalar yaşayan birçok ülkede istikrarı desteklemek için açıkladığı stratejiyi memnuniyetle karşıladı. Başağa, ‘Libya halkının yerel ve bölgede istikrarı desteklemek için ABD Dışişleri Bakanlığı ile çalışma fırsatını memnuniyetle karşıladığını’ ifade etti. Libya'nın ‘dostları ve komşuları için barış ve refahta bir ortak olacağını’ vurguladı.
Eylem beklenirken
Siyasi bir analist olan İzzeddin Akil, ABD’nin girişimi hakkında yorumda bulunurken, “Libyalılar ABD'den söz değil eylem bekliyor, çünkü ABD hegemonya empoze etme davranışından ve çıkarlarından başka bir şey bilmeyen bir ülke. Libya dosyası, üzerinde birkaç tarafın boğuştuğu ve Washington'un ülkeyi bir ondalık veya yüzdelik tekeline almasına izin vermeyecek bir uluslararası anlaşmazlıklar arenasına dönüştü” dedi. Blinken ve Norland'ın tweetlerinin, Washington'un Libya üzerinde 10 yıl çalışmayı planladığı anlamına geldiğine işaret eden Akil, “Bu da kaosun devam edeceği, tahakküm ve müdahalenin tahmin edilenden daha uzun süre devam edeceği anlamına geliyor. Bu strateji sadece Libya ile değil, birkaç ülke ile yürütülecek. Bu, genel hegemonik bir siyasi eğilim olduğu ve Blinken'in bahsettiği ülkelerdeki diğer uluslararası çıkarlarla kaçınılmaz olarak çatışacağı anlamına gelir” dedi.
Ayrılıkçılığı teşvik etme
Libya Ulusal Güvenlik Danışmanı İbrahim Buşnaf, Libya'daki geçiş aşamalarının süresinin uzunluğunun ayrılıkçı eğilimleri teşvik edeceğinden ve Libya'nın parçalanmasına ve birliğinin dağılmasına doğru ilerleyeceğinden duyduğu endişeyi dile getirdi. Buşnaf, ‘seçim sürecini tamamlayan bir mini yetkiler hükümetinin kurulmasının, ülkedeki çatışan iki hükümeti gölgede bırakan kota hükümetlerinden daha iyi olduğunu’ vurguladı. Buşnaf, bir an önce gerçekleşmesi gereken çözüm için uluslararası fikir birliğini gerekli kılan Libya dosyasına uluslararası müdahalenin boyutu ve etkisini eleştirdi.
Ukrayna savaşının yansımaları
Öte yandan Libyalı gazeteci Ömer el-Ceruşi, Washington'un Libya dosyasına artan ilgisi ve şimdi öne sürdüğü teklifler dizisini, Libya dosyasında ABD ile Avrupa kıtasındaki müttefikleri ve Rusya arasında Libya sorunu da dahil olmak üzere birçok uluslararası konuda Batı ile farklılıklarını derinleştirecek olan Ukrayna'daki Rus savaşının yansımalarından biri olarak kaçınılmaz bir şekilde yaklaşan bir hegemonya çatışmasının başlangıcı olarak nitelendirdi. Ceruşi, “ABD yönetiminin son birkaç yıldır Libya'ya olan dikkat çekici ilgisi, Washington'un, Moskova'nın yıllardır peşinde olduğu Libya'daki hedeflerine ulaşmasını engellemeye yönelik proaktif bir hareketidir. Suriye gibi başka alanlarda da iki taraf arasında siyasi bir tartışmanın başlangıcı olmasını bekliyorum. Washington tarafından açıklanan 10 yıllık stratejinin, özellikle Birleşmiş Milletler'in (BM) beklendiği gibi Trablus'taki misyonu aracılığıyla bunu benimsemesi halinde, Libya krizi bağlamında temel değişiklikler getireceğini umuyorum. Bu, Amerikan planıyla çatışabilecek yerel tarafları zor durumda bırakacak ve isteksizce kabul etmekten başka bir şeylerinin olacağını sanmıyorum” dedi.
Suçlular cezasız kalmaya devam ediyor
Öte yandan BM uzmanları Libya'daki yaygın olan suçluların cezadan kurtulması kültürünü barışa ulaşmak, demokratik yolu ilerletmek ve ülkenin çeşitli bölgelerinde adil seçimler yapmakla ilişkilendirdi. BM müfettişleri, ‘ülkenin barış ve demokrasiye geçişini engelleyen bir cezasızlık kültürünün yayılması sırasında, insanlığa karşı olası suçları da içeren Libya'nın birçok yerinde ciddi insan hakları ihlallerinin devam etmesine’ vurgu yaptılar.
Bu, Libya'daki bağımsız bilgi toplama misyonunun Uluslararası İnsan Hakları Konseyi'ne sunulan ara ve ek raporunda belirtildi. Gerçekleri Araştırma Heyeti, geçtiğimiz Kasım ayından Mart ayına kadar olan dönemi kapsayan raporda, ‘çok sayıda ve yaygın ihlallerin seçim sürecinin bütünlüğünü ve demokrasiye doğru ilerleme çabalarını tehdit ettiği’ konusunda uyardı. BM Heyeti Muhammed Uccar (Aoujjar), yaptığı basın açıklamasında, “Bu ihlaller sona ermeden barış olmayacak ve suçluların cezasız kalması sona ermeden demokrasi olmayacak" dedi.
Kapsamlı ihlaller
Üç üyeden oluşan misyon, ‘aktivistlerin sindirilmesi ve taciz edilmesine, avukatlara ve hakimlere yönelik saldırılara ve göçmenler, kadınlar ve tutuklular gibi savunmasız gruplara yönelik toplu suiistimallere’ dikkati çekti. Uccar’a göre misyonun geçtiğimiz Ekim ayında yayınlanan ilk raporunda, ‘Libya hapishanelerinde öldürme, işkence, hapis, tecavüz ve zorla adam kaçırma eylemlerinin insanlığa karşı suç teşkil ettiği’ sonucuna varıldı. Muhammed Uccar, “O zamandan beri, Libya'da tutuklulara yönelik insan hakları ihlallerinin yaygın veya sistematik ya da her ikisinin birden olduğuna dair daha fazla kanıt ortaya çıkardık” dedi.
Bağımsız BM Misyonu’nun Başkanı, "BM İnsan Hakları Konseyi tarafından 2020 yılının Haziran ayında kurulan Gerçekleri Araştırma Misyonu, ülkedeki siyasi gelişmeler hakkında yorum yapmayacak. Ancak, özellikle Libya'nın barış, demokrasi ve hukukun üstünlüğüne geçişi engelleyebilecek ihlaller ve suçlara odaklandı" dedi. Uccar, "Bize göre Libya'nın farklı yerlerinde hüküm süren cezasızlık kültürü bu dönüşümü engelliyor" şeklinde konuştu.
İsrail hava saldırılarının hedef aldığı Şam'daki Savunma Bakanlığı binası (AFP)
ABD Başkanı Donald Trump ile Suriye Devlet Başkanı Ahmed eş-Şara arasında Riyad'da görüşme (Arşiv-AP)