Rusya’nın aleyhinde oy kullanan Libya’ya tepkisi ne olacak?

Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe. (Birlik Hükümeti)
Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe. (Birlik Hükümeti)
TT

Rusya’nın aleyhinde oy kullanan Libya’ya tepkisi ne olacak?

Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe. (Birlik Hükümeti)
Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe. (Birlik Hükümeti)

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Rusya’nın İnsan Hakları Konseyi üyeliğinin askıya alınmasını 7 Nisan’da onayladı. Libya temsilcisinin karar lehinde oy kullanması, siyasi olarak bölünen ülkede tartışmalara neden oldu.  
Bazı siyasiler ülkenin Birleşmiş Milletlerdeki temsilcisinin, görev süresi dolan Ulusal Birlik Hükümeti’ne bağlı olmasını eleştirdi ve Libya’nın lehte oy kullanmasını ‘tarafsızlıktan uzak ve akılsızca’ olarak niteledi. Bazıları, Rusya’nın bu adıma, Wagner Grubu kartını oynayarak ya da BM misyonunun görev süresinin uzatılmasını veto ederek yanıt vereceğini öngördü.  
Temsilciler Meclisi üyesi Muhammed Amir el-Abbani, Rusların, Libya’nın oyunun, konsey üyeliğinin askıya alınmasında belirleyici olmadığının farkında olduğunu, Abdulhamid Dibeybe’nin, Ukrayna’yı bahane ederek Washington’a hoş görünmeye çalıştığını söyledi. Şarku’l Avsat’a açıklamada bulunan Abbani, ‘’Dibeybe’nin görev süresi doldu, yönetimde kalmak için Washington’un desteğini almayı umuyor. Belki de haziran ayında sona erecek olan ‘yol haritasının’ yenilenmesini de umuyordur.  Rusya bu karara, Wagner paralı askerlerini Libya dahil bazı Afrika ülkelerinde daha aktif hale getirerek yanıt verebilir, böylelikle ABD ve Avrupa’ya mümkün olan en fazla rahatsızlığı verecektir’’ diye konuştu.  
Eski Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Hasan el-Sagir, Rusya'nın yanıtının doğrudan Libya’ya yönelik olmayacağını, ancak Dibeybe’nin desteğini almak istediği Batılı ülkelere yönelik bir hamlede bulunacağını öngördü. Sagir: “Rusya, Libya'daki Birleşmiş Milletler misyonunun görev süresinin yenilenmesi ve misyonun yeni başkanının seçilmesi noktasında bazı engellemelere başvurabilir” dedi.  
Şarku’l Avsat’a değerlendirmede bulunan Sagir, BM misyonun görev süresinin bu ay sonunda yenilenmesi gerektiğini hatırlatarak, “Geçen ocak ayında, Rusya ve ABD arasındaki görüş ayrılıkları, Bm misyonunun görev süresinin üç aydan fazla uzatılmasına engel teşkil etmişti. Moskova benzer bir engellemede bulunacaktır ve muhtemelen misyon başkanlığına kendisinin onay verdiği birinin atanmasını sağlamak için çaba gösterecektir. Şu anda Birleşmiş Milletler Libya Özel Temsilcisi Stephanie Williams bir Amerikalı, Rusya bu ismi değiştirerek, ABD’nin diplomatik gücünü sekteye uğratmaya çalışacaktır. Ayrıca Williams’ın BM Güvenlik Konseyi’ne doğrudan sunum yapmasını da engellemeye çalışabilir’’ yorumunda bulundu.  
Dibeybe hükümetini ‘tarafsızlığı’ bozmakla itham eden Sagir, ‘’ABD’nin Ortadoğu’daki geleneksel müttefikleri dahi çekimser kalmışken, Rusya’nın düşmanlığını kazanmak için böylesi bir tutum sergilemek akıllıca değildi.’’ ifadesini kullandı.  
Öte yandan, Libya'daki Johns Hopkins Üniversitesi Uluslararası Araştırmalar Enstitüsü'nde kıdemli bir araştırmacı olan Hafız el-Guveyl, Dibeybe hükümetinin Rusya aleyhine oy kullanmasının, Wagner’in ülke topraklarından ayrılmayı reddetmesi ve Ulusal Birlik hükümetinin ABD ve Batı’nın desteğini almak istemesi ile ilişkilendirdi. Guveyl, Rusya’nın, Temsilciler Meclisi’nin yeni hükümet atama kararını memnuniyetle karşıladığını hatırlattı.  
Akademisyen Guveyl, Rusya’nın, siyasi bölünmüşlük yaşayan Libya’da bazı hesaplarını görerek, kendisi aleyhine oy veren diğer ülkelere de bir mesaj vermek isteyebileceğini dışlamadı. Wagner paralı askerlerinin ülkedeki petrol üretim alanlarının yakınında konuşlandığına değinen Guveyl, ‘’Ruslar ülkenin doğusundaki siyasi ve askeri güçlerle iyi ilişkilere sahipler, BM Temsilcisi Willams’ın siyasi krizi çözmek için önerilerini baltalayabilirler. Wagner askerleri provokasyonlar yapabilir.’’ dedi.  
Meselenin ekonomik boyutuna da işaret eden Hafız el-Guveyl, ’’Rusya kendini biraz toparladıktan sonra, Libya’ya buğday ihracatında kısıtlamalara gidebilir. Ayrıca eski rejim döneminden kalma, silahlanmayla ilgili bazı borçları acil bir şekilde talep edebilir’’ değerlendirmesinde bulundu.  



İsrail saldırganlığı karşısında Suriye'nin seçenekleri

 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
TT

İsrail saldırganlığı karşısında Suriye'nin seçenekleri

 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)

Mecid Kayalı

Mevcut koşullar altında İsrail, Hamas ve Hizbullah'ın gücünü ve konumunu zayıflattıktan, Suriye rejimi çöktükten ve İran'ın Arap Maşrık (Levant) ülkelerindeki nüfuzunu sonlandırdıktan veya sınırlandırdıktan sonra, bölgede politik ve güvenlik açısından yeni bir stratejik gerçeklik dayatmaya çabalıyor. Hatta Aksa Tufanı’nın, ABD'nin sınırsız desteği de dahil ortaya çıkardığı sonuçlardan yararlanarak, bu bölgede bir tür kırılgan rejimler kurmak için müdahalelerde bile bulunuyor.

Siyasi düzeyde İsrail, yalnızca zayıf ve dağılmış Arap sistemine karşı değil, aynı zamanda diğer iki bölge ülkesine, yani Türkiye ve İran'a karşı da bölgede daha güçlü bir bölgesel devlet veya baskın bir devlet olarak kendini dayatmaya çalışıyor. İsrail'in Türkiye ile sorunu, Türkiye'nin yeni Suriye'deki siyasi, ekonomik ve askeri ağırlığının azaltılmasıyla ilgili ise İran ile sorunu, İran'ın nükleer ve füze programlarını çökertme ve kendisini sınırları içine hapsetmekte ısrar etmesinden kaynaklanıyor. Filistinlilere gelince, İsrail onları siyasi denklemden silmeye, bağımsız bir Filistin varlığını engellemeye ve nehirden denize kadar üzerlerindeki hakimiyetini sağlamlaştırmaya çalışıyor.

Güvenlik açısından İsrail, yalnızca ordusunun prestijini yeniden kazanmasını sağlamayı veya yakın çevresinde herhangi bir askeri gücün belirmesini engellemek için önleyici savaşlara girişmeyi amaçlamıyor. Aynı zamanda Suriye ve Lübnan'da, kendine hayati bir alan yaratmaya çalışıyor. Gazze ve Batı Şeria'da oluşturulacak tampon bölgelerle birlikte, bu alan Suriye’de Dera, Kuneytra ve Suveyda illeri, Lübnan'da, Litani Nehri'nin kuzeyindeki Evveli Nehri sınırlarına kadar olan bölge dahil olmak üzere 60 kilometre derinlikte. Adı geçen iki ülkeye zaman zaman düzenlediği askeri saldırıların açıklaması da budur. Bu saldırılarla sanki hem devlet hem de milis güçler düzeyinde kendisi ile çatışmada askeri seçeneğin sonunu hazırlıyor.

Ancak İsrail, radikal hükümetinin savaşı sürdürme, Suriye, Lübnan, Gazze ve Batı Şeria’yı silahsızlandırma veya silahları sınırlandırma talebi konusundaki ısrarından da anlaşılacağı üzere, ayrıca Suriye ve Lübnan'daki mezhepsel ayrışmalara yatırım yaparak, komşu rejimlerin yapılarını değiştirmek için mevcut Arap, bölgesel ve uluslararası koşulları kullanmayı amaçlıyor. Böylece mezhepçi/Yahudi devleti karakterini genelleştirmeye çalışıyor. Zira Arap Maşrık ülkelerinin de kendisine benzemesi, onu Arap coğrafyasında bir Yahudi devleti olarak istisnai durumundan kurtaracaktır. Azınlıkları korumak ile övünmesinin anlamı da belki budur.

İsrail, tarih boyunca jeopolitik önemi nedeniyle, şu aşamada Suriye'ye diğer ülkelerden daha fazla odaklanıyor. Çünkü zorlu bir geçiş sürecinden yaşıyor ve Esed rejiminin bıraktığı ağır mirasın yükünü her düzeyde taşıyor.

Bu bakış açısının İsrail'de aşırı milliyetçi ve dinci sağın ideolojik cephaneliğinin her zaman bir parçası olduğu biliniyor. Bu, bazılarının inandığı gibi Suriye'yi sadece coğrafi olarak değil, aynı zamanda ve en önemlisi toplumsal düzeyde de bölmeyi amaçlıyor.

Tarih boyunca sahip olduğu jeopolitik önem nedeniyle, İsrail'in şu aşamada Suriye'ye diğer ülkelerden daha fazla odaklandığı aşikâr. Çünkü zorlu bir geçiş sürecinden geçiyor ve Esed rejiminin geride bıraktığı ağır mirasın yükünü her düzeyde taşıyor. Yani bu dönem, İsrail'in Suriye'yi devlet ve halk olarak zayıflatması, gelecekte de siyasi, ekonomik ve sosyal güç elde etme kabiliyetini sınırlaması için en uygun dönemdir.

İsrail'in Suriye'ye yönelik müdahale ve saldırılarını, öncelikle terörist ve cihatçı etkinin artması korkusuyla örtbas ettiğini belirtmekte fayda var. İkinci gerekçesi, İsrail'e karşı düşmanlık beslediğini varsaydığı, sanki bu konuda İran'ın yerini alabilecekmiş gibi algıladığı Türkiye'nin nüfuzunun artmasını engellemek. Üçüncüsü, yeni Suriye rejiminin, İsrail'e karşı savaşmayacağına dair İsrail'i rahatlatacak ölçüde kesin işaretler vermemesi. Dördüncüsü, bölgedeki yeni denklemler ve gelişmeler doğrultusunda Suriye'yi İsrail ile normalleşme dalgasına çekmek.

Suriye'nin İsrail'in bu pusuları ve müdahaleleri karşısındaki sorunu, bitkin ve güçsüz olması ve onu parçalanmaya sürükleyen etkenlerin varlığıdır. İsrail ile hegemonya mücadelesi veren bölgesel güçlerin ortadan kalkması veya zayıflamasıdır. İran, tüm milis güçlerinin başına gelenlerden sonra artık kendi bekasıyla ilgileniyor. Siyasi ve ekonomik baskı altında olduğu gibi, nükleer ve füze programlarının belini kıracak olası bir saldırı tehdidiyle de karşı karşıya.

Suriye için mümkün olan ve en güvenli seçenek, onu iki yönden güçlendirmektir: Birincisi, devleti bir kurumlar ve hukuk devleti olarak inşa etmek, Suriyeliler her anlamda bir halk olsun diye vatandaşlığa dayalı bir toplum tesis etmektir

Türkiye’ye gelince, Suriye liderliğini kucaklamasına veya desteklemesine rağmen, ABD'nin desteklediği İsrail politikalarına karşı fazla bir şey yapması mümkün değil. Türkiye, NATO'nun önemli bir üyesi ve Suriye'ye olan ilgisi büyük ölçüde, hemen yanı başında bağımsız bir Kürt oluşumunun kurulmasını engellemekle sınırlı. Söylemi ne olursa olsun Suriye'deki rolünü sadece yumuşak güç, ekonomik imkânlar, altyapı ve hatta güvenlik güçlerinin eğitimi ile sınırlıyor.

Bu durum karşısında Suriye'nin seçenekleri sınırlı ve kısıtlı görünüyor; yorgun, bitkin ve parçalanmış, siyasi, ekonomik ve sosyal olarak acilen toparlanmaya ihtiyaç duyan bir Suriye gerçeğinde askeri seçeneği önermek pervasızlıktır. Şarku'l Avsat'ın al Majalla'dan aktardığı analize göre buna ilave olarak, Suriye ordusunun kapasitesinin ve altyapısının tahrip edilmesinden ve İsrail’in uzun elinin İran'a kadar bütün Ortadoğu'ya uzanabildiği ortaya çıktıktan sonra, savaşacak gücü ve kapasitesi de yok.

Dolayısıyla Suriye için mümkün olan ve en güvenli seçenek, onu iki yönden güçlendirmektir: Birincisi, devleti kurumlar ve hukuk devleti olarak inşa etmek, ikincisi de Suriyeliler her anlamda bir halk olsun diye vatandaşlığa dayalı bir toplum tesis etmektir. Kastettiğimiz, Suriye'de coğrafi bölünmüşlüğü reddedip, merkezi bir devlete yönelmekten bahsetmekle yetinmenin mümkün veya yeterli olmadığıdır. Çünkü böyle bir devlet ne bir güç göstergesidir ne de birlik göstergesidir, önemli olan halkın birliğidir. Bu da ancak etnik, mezhepsel ve siyasal ayrımlardan uzak, özgür ve eşit yurttaşlardan oluşan bir devletin kurulmasıyla gerçekleşebilir. İsrail devletinin kuruluşundan bu yana ihmal edilen veya bastırılan, İsrail'e karşı en etkili silah da budur.

İkinci boyut, Suriye'nin uluslararası, bölgesel ve Arap dünyasıyla ilişkilerinin güçlendirilmesini, dünyaya ve gerçekliğe karşılık vermesini ve uyum sağlamasını gerektiriyor. Çünkü böyle bir uyum, İsrail'in öne sürdüğü argümanları elinden alacaktır.

Burada Suriye'nin şu anda bir geçiş sürecinde olduğunu, Suriye'nin ve halkının geleceğinin, bu süreci sağlam ve doğru temeller üzerinde geçirmesinin belirleyeceğini kastediyoruz.

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarafınadan Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir.