Libya’nın Geryan kentindeki mimari şaheserler: Oyuk evler

Ed-Damus’un dış avlusu. (AFP)

Libya'nın kuzeybatısındaki Geryan kentinde, dağın eteklerinde ilkel  yöntemlerle kazılmış oyuklar bulunuyor. Kent sakinleri, oyuk evler veya ‘ed-Damus’ adı verilen bu terk edilmiş tarihi mimari şaheserlerin turizmin canlanmasına katkıda bulunacağını umut ediyor. Bu yapıların bazıları 2 bin 300 yıldan daha eskiye dayanıyor. Ancak içlerinden çok azı bugüne kalmış durumda. Belhac ailesinin ‘ed-Damus’u bölgenin tarihine ‘tanık’ olmaya devam ederken içlerinden sadece on kadarı ayakta.
AFP’nin haberine görebu yapıların içi yıl boyunca ortalama bir sıcaklığa sahip. Yapının çevresindeki kayalar ısıyı tamamen yalıttığı için yazın serin, kışın ise sıcak kalıyorlar.
Bölgede sekiz oyuk, geniş bir avlu, su ve drenaj sistemi bulunuyor. Ziyaretçiler buranın birkaç kişinin basit aletlerle kazdığı bir yapıdan ziyade, yüzlerce mühendis ve işçi tarafından inşa edilmiş bir kraliyet sarayı olduğunu düşünebilir.
Oyuk açma  çalışmalarının ilk etabında çatı görevi görecek bir kaya oluşumu seçiliyor. Ardından kaya oluşumunun tabanında hafriyat çalışmaları yapılıyor. Bu bittikten sonra kayaların parçalanmasını veya düşmesini önlemek için duvarlar ve tavan alçı ya da çamurla kaplanıyor. Son aşama ‘ed-Damus’un ek yapılarının tasarımı ve oluşumuna ayrılıyor. Kapılar, zeytin dalları ile bağlanmış palmiye ağaçlarının gövdelerinden dairesel kemerler şeklinde oluşturuluyor. . Bunun için yeşil zeytin ağaçlarının gövdelerinden ‘yaş’ ahşap çiviler yapılıp kullanılıyor. Odaların duvarlarında açılan çeşitli şekillerde çukurlarda evin malzemeleri depolanıyor.
Tarihçi Yusuf el-Hattali söz konusu yapılara ilişkin şunları söyledi:
“Bu oyuk evler dört farklı şekilde kullanılmıştır. Çok işlevli ve birbirini takip eden tüm tarihi dönemlere uygun olacak şekilde tasarlanmışlardır. Bu yüzden Libya mimari tarihinde oldukça önemli bir yerleri var.”
Hattali, söz konusu evlerin işlevine ve kullanım amaçlarına ilişkin de şu açıklamada bulundu:
“İlk olarak insanların ikamet etmesi, ikinci olarak da ibadethane olarak tasarlandılar. Dağ kentlerinde daha sonra camiye dönüştürülmüş sinagog ve kilise olarak açılmış oyuklar da bulunuyor.”