Dibeybe, tartışmalı ‘anayasa taslağının’ yürürlüğe girmesini önerdi

Anayasa Komisyonu üyeleriyle toplantı düzenleyen Dibeybe, taslağın basılması talimatını verdi

Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, Libya Anayasa Komisyonu üyeleriyle bir toplantı düzenledi. (Ulusal Birlik Hükümeti)
Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, Libya Anayasa Komisyonu üyeleriyle bir toplantı düzenledi. (Ulusal Birlik Hükümeti)
TT

Dibeybe, tartışmalı ‘anayasa taslağının’ yürürlüğe girmesini önerdi

Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, Libya Anayasa Komisyonu üyeleriyle bir toplantı düzenledi. (Ulusal Birlik Hükümeti)
Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, Libya Anayasa Komisyonu üyeleriyle bir toplantı düzenledi. (Ulusal Birlik Hükümeti)

Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, Libya Anayasa Komisyonu tarafından beş yıl önce hazırlanan ‘anayasa taslağının’ genel ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılmasında kullanılmasını önerdi. 
Libya’da geçen yıl aralık ayında yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı ve genel seçimler, siyasi tarafların, ‘seçim yasasına’ dair bir ‘anayasal zeminde’ uzlaşamamaları nedeniyle yapılamamıştı. Dibeybe ve Fethi Başağa hükümetleri arasında iktidarı elde etmek için bir mücadele yürütülürken, seçimler için ‘anayasal zemin’ oluşturulmasıyla ilgili ülkedeki siyasi güçlerin karşıt görüşleri söz konusu.
Başbakan Dibeybe başkent Trablus’ta, Anayasa Komisyonu üyeleriyle bir toplantı düzenledi. Toplantının ardından açıklama yapan Dibeybe,  "Libya halkının amacı bir an önce seçimlerin yapılmasıdır, ancak hala seçimlerin hukuki altyapısını belirleyecek kanun üzerinde uzlaşılabilmiş değildir. Oysa hazır bir anayasa taslağı var ve Seçim Kurulu’na bildirilmiş durumda, bu taslağın kullanılmasında bir sorun olmamalı’’ dedi.
Libya’nın üç ana bölgesinden eşit sayıda temsilcilerin katılımıyla oluşturulan 60 kişilik Anayasa Komisyonu, 2017 yılında oy çokluğu ile bir anayasa taslağı oluşturmuştu, ancak söz konusu taslak ülkedeki siyasi çekişmeler nedeniyle referanduma götürülemedi. Geçtiğimiz günlerde, Birleşmiş Milletler misyonunun girişimiyle, Temsilciler Meclisi ve Devlet Yüksek Konseyi temsilcileri Kahire’de bir araya gelerek, ‘seçimler için anayasal zemin oluşturulmasını’ tartışmış ancak toplantılarda somut bir sonuç elde edilememişti.
Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Dibeybe, Temsilciler Meclisi ve Devlet Yüksek Konseyi’nden ayrı hareket ediyor. Anayasa Komisyonu üyeleriyle görüşen Dibeybe, ‘’Hükümetimiz seçimlerin yapılabilmesi için gerekli çabaların tümünü desteklemektedir. Libya halkı bir anayasa oluşturulmasını talep ediyor, tüm Libyalılar olarak bu ulusal zorunluluğun gerçekleşmesi için çalışmalıyız.’’ diye konuştu.
Mevcut ‘anayasa taslağının’ basılarak halka dağıtılması, tanıtım amaçlı konferanslar düzenlenmesi talimatını verdiğini söyleyen Dibeybe, ‘’Halkımız anayasa taslağını okusun ve incelesin, çoğu kişi bu taslağı okumuş değil’’ dedi. Dibeybe ayrıca medya organlarından, anayasa taslağı hakkında bilgilendirici yayınlar yapmalarını istedi. 
Söz konusu anayasa taslağı, ülkedeki Berberiler, Tabu kabileleri ve Tuarekler başta olmak üzere ciddi bir kesim tarafından kabul görmüyor. Tuarekler ve Berberiler, anayasa taslağında kendilerinin siyasi temsilinin güvence altına alınmadığını ve süreçten dışlandıklarını savunuyor. Libya Temsilciler Meclisi Başkanı Akile Salih, "Uzlaşıya dayalı bir anayasa taslağını oluşturmak için, ülkedeki üç bölgeyi temsil eden; Anayasa hukuku alanında uzmanlaşmış akademisyen, yazar ve aydın 30 isimden oluşan bir komite’’ oluşturulması talimatı vermişti.
Libya Anayasa Komisyonu üyesi Ömer Naas, yazdıkları anayasa taslağının modern Libya devletinin kurulmasına katkı sağlayacağını belirterek, ‘’Halk referandumda son sözünü söyleyecek, 2,8 milyon seçmen sandıklara giderek bu anayasayı kabul edecek ya da reddedecektir. Komisyonumuz meşrudur ve meşruiyetini doğrudan halktan almaktadır’’ dedi. 



Ortadoğu'da Dürziler: Gizemli doktrin ve önemli siyasi rol

Suriye’de bir cenaze sırasında Dürzi şeyhleri (AFP)
Suriye’de bir cenaze sırasında Dürzi şeyhleri (AFP)
TT

Ortadoğu'da Dürziler: Gizemli doktrin ve önemli siyasi rol

Suriye’de bir cenaze sırasında Dürzi şeyhleri (AFP)
Suriye’de bir cenaze sırasında Dürzi şeyhleri (AFP)

Dürziler, dini ve sosyal gizliliğini korumaya çalışırken, Ortadoğu'da Lübnan, İsrail ve Suriye gibi yayıldığı ülkelerde siyasi roller oynayan bir azınlığı oluşturuyorlar.

Son birkaç gün boyunca, Güney Suriye'deki Suveyda şehrinde Dürzi milisler, Bedevi milislerle çatışmaya girdiler ve bunun sonucunda yaklaşık 100 kişi hayatını kaybetti. Suriye hükümeti güçleri salı günü Suveyda şehrine girip ateşkes ilan ederken, İsrail Suriye güçlerini hedef alan hava saldırıları düzenlediğini duyurdu. Zira Tel Aviv daha önce azınlık Dürzi halkını korumaya ve Güney Suriye'de asker konuşlandırmayı önlemeye çalışacağına söz vermişti.

Peki Dürziler kimdir ve inançları, siyaset ve toplumdaki rolleri hakkında ne biliyoruz?

Dini inançları

Dürzilik, 11’inci yüzyılın başında, İmamiye’den (İsna Aşeriye) sonra Şiiliğin ikinci en büyük dalı olan İsmâiliyye mezhebinin bir fırkasıdır.

Kendilerine Muvahhidun diyen Dürziler, Lübnan'daki en yüksek dini otorite olan el-Akl Şeyhliğinin web sitesine göre, “Bir ve tek olan, yeri ve göğü yaratan Allah’a” meleklerine, peygamber ve resullerine, ahiret gününe inanırlar.

Mezhep mensupları ile sınırlı olan öğretilerinin gizliliğini açıklar şekilde, ritüellerine aşina olan ve adının açıklanmasını istemeyen birinin AFP’ye vurguladığı gibi, Dürziler inançlarında “zahiri mesaj ile batini mesaj”ı temel alırlar.

Bahsi geçen kişi, tek tanrılı dinlerin uzun bağlamlarına dayanan, dini kavramları felsefe ile karıştırma yoluyla Platon'un fikirlerinden etkilenen, “Allah’ın gerçek tevhidinde olgun bir aşamaya” dayanan öğretilerden bahsediyor.

Dürzilik, sözde doğruluk, iman kardeşlerini koruma ve karşılıklı yardım, İblis'i ve bütün şer güçleri tanımama gibi yedi temel tavsiyeyi (esası) benimser ve reenkarnasyonun “mezhebin bir parçası” olduğuna inanır.

Dini günler

Dini günleri, diğer mezhepler ile aynıdır. Ek olarak, kurban bayramından önceki on gün boyunca yapılan günlük toplantılar vardır. Bu toplantılarda dini okumalar, bazı ibadetler, bazı şiirler ve manevi okumalar yapılır. Bunlar Muvahhid birisinin yerine getirmesi halinde gerçek tevhidi uygulamış kabul edileceği yedi esası pekiştirmektedir.

Aynı şekilde, Hicri yeni yılı ihya ederler ve herkes gücü yettiğince zekat öder.

Şeyhleri iman kardeşlerini koruma ve iletişimi koruma ilkesini yerine getirmek için perşembe-cuma gecesi ritüelleri ve ibadetleri eda etmek, dini okumalar yapmak amacıyla toplanırlar.

Mezhebin öğretileri mensupları arasında gizli kalır ve bazı karma evliliklerin varlığına rağmen, genellikle Dürzilerin kendilerine mezhep mensuplarının dışında hayat arkadaşı seçmeleri hoş karşılanmaz.

Yayıldıkları bölgeler

Dindar erkeklerinin siyah kıyafetler giyinip başlarına beyaz sarık sardıkları, kadınlarının ise yine siyah kıyafetler giyip, başlarını ve yüzlerinin bir kısmını örten beyaz bir başörtü taktıkları Dürzilerin sayısının 1 milyondan fazla olduğu tahmin ediliyor.  

Dürzi mezhebi mensupları çoğunlukla Lübnan, Suriye, Filistin toprakları ve Ürdün'deki dağlık bölgelerde yoğun bir şekilde yaşıyorlar.

Suriye'deki nüfuslarının 700 bin olduğu tahmin ediliyor ve çoğu kaleleri sayılan Suveyda şehrinin bulunduğu ülkenin güneyinde yaşıyor. Ayrıca Şam kırsalındaki Ceramana ve Sahnaya ilçeleri ile ülkenin kuzeybatısındaki Idlib'de sınırlı sayıda bulunuyorlar.

Lübnan'da sayılarının yaklaşık 200 bin olduğu tahmin ediliyor ve yoğun olarak ülkenin merkezindeki dağlarda, özellikle de Şuf, Aliya ve el-Metn el-Ala bölgelerinde, ayrıca Cebel el-Şeyh’in batı eteklerindeki Hasbaya ve Raşiya gibi bölgelerde yaşıyorlar.

İsrail'de ise Celile, Karmel Dağı ve işgal altındaki Golan Tepeleri'nde 20'den fazla köyde dağınık bir şekilde yaşıyorlar. Merkezi İstatistik Bölümü'ne göre, İsrail vatandaşlığına sahip olanların sayısı 153 bin. Ek olarak, Golan'da yaşayan yaklaşık 23 bin Dürzi’nin büyük çoğunluğu kalıcı İsrail ikametgah belgesine sahip.

İsrail'deki Dürzi Mirası Merkezi'ne göre, İsrail mezhebi “kendi mahkemeleri ve bağımsız manevi liderliği ile tek başına bir oluşum olarak” tanıyor.

Tarihçi Sami Nesib Makarem, “Dürzi İnancı” adlı kitabında, özellikle Lübnan ve Kuzey Suriye'deki bazı Dürzilerin “16. yüzyıldan itibaren Cebel-i Havran'a göç ettiğini” ve bölgenin “Cebel-i Dürzi” olarak anılmaya başladığını belirtiyor.

Buradan bazıları, özellikle kuzeyde yaklaşık 15 bin ila 20 bin Dürzi'nin yaşadığı Ürdün'e göç etti.

Az sayıda Dürzi de Latin Amerika, Güneydoğu Asya ve Avustralya gibi dünyanın çeşitli bölgelerine ve ayrıca Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Meksika'ya göç etti.

Sosyal ve politik rol

Dürziler, farklı ülkelere yayılmalarına rağmen yakın bağlarını sürdürmeye çalıştılar.

Beyrut Amerikan Üniversitesi'nden tarihçi Profesör Makram Rabah, Dürziler, Maruniler ve Lübnan Dağı'ndaki çatışmalar üzerine yazdığı bir diğer kitapta şu açıklamayı yapıyor: “Karma evlilikler ve Dürziler arasında ilişkiler var ve din adamları bu ilişkinin sürdürülmesinde önemli bir rol oynuyorlar. Sınırlar çizilmiş olsa da, Dürziler onları gerçekte tanımadılar.”

Makram'a göre, bir azınlık olmalarına rağmen, Ortadoğu'da Dürziler “bölgenin siyasi ve sosyal yaşamında, ekonomik ve sosyal meselelerinde önemli ve bazen öncü bir rol” oynadılar.

Bu durum genellikle, azınlığın rolünü, büyüklüğünün ötesinde şekillendirmede önemli bir etkiye sahip olan feodal liderlerden veya aile liderlerinden kaynaklanıyordu.

Örneğin Lübnan'da lider Kemal Canbolat, 1950'lerden iç savaşın başlangıcı (1975-1990) ve 1977'deki suikastına kadar önemli bir siyasi rol oynadı.

Suriye'de Fransız manda yönetimi, 1921'de Cebel el-Dürzi bölgesine idari bağımsızlık verdi ve bu statü 1937'ye kadar devam etti. Ancak bu dönemde, en önde gelen Dürzi liderlerinden biri olan Sultan Paşa el-Atraş, 1925'te Fransızlara karşı patlak veren büyük bir ayaklanmaya liderlik etti.

İsrail'e gelince, Makram Rabah, Dürzilerin “devlete tamamen entegre olduklarını ve orduda görev yaptıklarını, bunun da onlara devlet nezdinde daha fazla nüfuz sağladığını” açıklıyor.

Suriye'de çatışmanın patlak vermesinin ardından Dürziler, kendilerini çatışmadan ve sonuçlarından uzak tuttular. Birkaç istisna dışında, genellikle rejime karşı silahlanmadılar veya muhalefete katılmadılar. Bulundukları bölgelerde çeşitli silahlı grupların parçası olan Dürziler, Beşşar Esed'in devrilmesinden sonra iktidara gelen yeni yetkililerle henüz bir anlaşmaya varamadılar.

Nisan ayı sonlarında Şam kırsalındaki iki bölgede patlak veren ve Suveyda'ya uzanan çatışmalar, Dürzi milisler ile güvenlik güçlerinin de aralarında olduğu en az 119 kişinin ölümüne yol açtı. Bu kanlı çatışmaya İsrail hava saldırılarıyla müdahale etti ve Şam’ı, Dürzilere zarar verilmemesi konusunda uyardı.

Nadir görülen bir siyasi ayrışmayla, Dürziler arasında son olaylara ilişkin tutumlar farklılaştı. Kemal Canbolat’ın oğlu Lübnanlı lider Velid Canbolat, Dürzileri Müslümanlar ile “sonsuz bir savaşa” sürüklemek konusunda uyarıda bulunurken, dini otoriteler ve Suriyeli Dürzi askeri gruplar, Dürzilerin ülkenin “ayrılmaz bir parçası” olduğunu vurguladılar.Şarku'l Avsat'ın Independet Arabia'dan aktardığı analize göre buna karşılık, Suriyeli din adamları ve İsrail’deki Dürzilerin dini lideri Şeyh Muvaffak Tarif, İsrail'e Suriye Dürzilerini koruma çağrısında bulundular.

Rabah, bu tarafların “farklı ajandalara sahip olduğunu ve daha da önemlisi, üç ülkeye uzanan bir nüfuz mücadelesi olduğunu” belirtti.