Libya hükümeti milis oluşumlarından kurtulabilir mi?

Ekonomik ve siyasi nüfuzunu arttıran milis güçleri, devletteki karar alma süreçlerini etkiliyor  

Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Dibeybe ve Genelkurmay Başkanı Muhammed el-Haddad ve Batı güçleri komuatı Üsame el-Cuveyli. (Ulusal Birlik Hükümeti) 
Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Dibeybe ve Genelkurmay Başkanı Muhammed el-Haddad ve Batı güçleri komuatı Üsame el-Cuveyli. (Ulusal Birlik Hükümeti) 
TT

Libya hükümeti milis oluşumlarından kurtulabilir mi?

Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Dibeybe ve Genelkurmay Başkanı Muhammed el-Haddad ve Batı güçleri komuatı Üsame el-Cuveyli. (Ulusal Birlik Hükümeti) 
Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Dibeybe ve Genelkurmay Başkanı Muhammed el-Haddad ve Batı güçleri komuatı Üsame el-Cuveyli. (Ulusal Birlik Hükümeti) 

Batı Libya şehirlerinde milis güçler arasında herhangi bir silahlı çatışmanın yaşanmasının ardından, bu güçlerin dağıtılması ya da güvenlik ve ordu birliklerine entegre edilmesi gerektiğine dair talepler yükseliyor. En son Geçici Ulusal Birlik Hükümeti’ne bağlı Genelkurmay Başkanı Muhammed el-Haddad, “söz konusu oluşumları düzenlemek için kapsamlı bir plan yapma’’ vaadinde bulundu.  
Ancak siyasiler ve uzmanlar bu alandaki muhtemel planların hayata geçmesinin önünde ciddi engeller bulunduğunu değerlendiriyor. Bu engellerin başında ise, söz konusu silahlı oluşumların mevcut siyasi çatışmalarda taraf olmaları ve ciddi silahlı güce sahip olmaları geliyor. Bu durumda mevcut milis güçlerin statüsünün belirlenebilmesi için, geniş yetkilere sahip seçilmiş bir hükümetin varlığı zorunluluk addediyor.  
Libya Temsilciler Meclisi Savunma ve Ulusal Güvenlik Komisyonu üyesi Ali el-Tekbali, Genelkurmay Başkanı Muhammed el-Haddad'ın, bu oluşumları düzenlemek için Batı bölgesindeki askeri liderlerin onayını almasının gerektiğinin farkında olduğunu söyledi. Tekbali; ‘’Batı bölgesindeki milis güçlerin nüfuz alanları ve silahları Haddad’ın emrindeki güçlerden daha fazla. Bunlar arasında en öne çıkanı İstikrarı Destekleme Güçleri’nin lideri Abdulgani el-Kekli ve Terör ve Organize Suçları Önleme biriminin başkanı Abdurrauf Kare’dir. Ayrıca Mısrata ve Zaviye’de de etkin milis güçleri var ve tüm bu güçlerin ikna edilmesi gerekir.’’ dedi.  
Şarku’l Avsat’a açıklamada bulunan Tekbali, ‘’Herhangi bir düzenleme, Trablus’taki savaş ağalarının onayını gerektirir. Bu kişiler son yıllarda devlete eklemlenerek kendileri için meşruiyet kazandı. Ülkede düzenli bir ordunun oluşmasının bazılarının çıkarlarıyla çelişeceği açıktır. Haddad muhtemelen bu çağrıyı iyi niyetle yapıyor olmalı ancak bu hiçte kolay olmayacaktır. Bu liderler aldıkları silah desteğinin kesilmesini istemeyecektir, şu anda yaşanan iktidar çatışması bu güçlerin daha fazla kazanım elde etmesine imkan tanımaktadır.’’ diye konuştu.  
Batı Libya'da milis güçler arasınza zaman zaman silahlı çatışmalar yaşanıyor. En son geçen hafta Zaviye kentinde, İstikrarı Destekleme Güçleri’ne bağlı Buzeribe milisleri ile, Fare lakaplı Muhammed Bahrun liderliğindeki milis güçleri arasında çatışma çıkmıştı.  
Genel Ulusal Kongre’nin eski üyesi Abdulmunim el-Yesir, Genelkurmay Başkanı Haddad’ın açıklamalarını, Abdulhamid Dibeybe başkanlığındaki Ulusal Birlik Hükümeti’nin konumunu pekiştirme ve uluslararası güçlere ‘ilgili olduğuna dair’ bir mesaj verme girişimi olarak yorumladı. Milis güçleri sorunun Libya krizinin en önemli dosyalarından biri olduğunun altını çizen Yesir, Libya Ulusal Ordusu’nun 5+5 Orta Askeri Komite içindeki faaliyetlerini askıya alması ihtimalinin, bu güçlerin daha da kontrolden çıkmasına neden olacağını değerlendirdi.  
Şarku’l Avsat’a açıklamada bulunan Abdulmunim el-Yesir, Batı bölgelerindeki milislerin her geçen gün güçlerini ve nüfuz alanlarını arttırdıklarına işaret ederek, ‘’Batıdaki milis güçleri ekonomik ve idari olarak da güçlendi ve devletteki karar alma süreçlerini doğrudan etkileyebilecek bir güce ulaştılar. Ne yazık ki uluslararası toplum bunu anlamıyor. Sorun şu ki; bu oluşumların, özellikle de siyasal İslam hareketiyle bağlantılı olanların, sınır geçiş noktalarına, limanlara ve gümrük kontrol noktalarına hakim olması ne içeride ne de dışarıda yeterince dillendirilmiyor.’’ ifadelerini kullandı.  
Libya Devlet Yüksek Konseyi üyesi Muhammed Mazab, milis güçlerinin yeniden düzenlenmesi ve güvenlik güçlerine entegre edilmesine yönelik geçmişteki girişimlerin tümünün başarısız olduğunu söyledi. Bunun sebebinin ise, düzenlemeyi yapma girişiminde bulunan organların zayıflığına ve yeterli bütçelerinin olmamasına bağladı. Şarku’l Avsat’a konuşan Mazab, ‘’Bu dosya konusunda kapsamlı planlar yoktu, çoğunlukla geçici ve kısmi çözümlere odaklanıldı. Yıllar içinde yeni adlandırmalarla birlikler oluşturuldu ancak süreç içinde milis güçlerinin sayısının artması dışında kayda değer bir gelişme olmadı. Bu sorunun çözülebilmesi için herhangi bir tarafı desteklemeyen güçlü ve seçilmiş bir hükümetin olması gerekir. Ancak böylesi bir hükümetin kararları uygulanabilir. Bunun dışında bir çözüm yolu bulunmamaktadır.’’ değerlendirmesinde bulundu.  
Arap İnsan Hakları Örgütü Libya Temsilcisi Abdulmunim el-Hur, ABD Afrika Kuvvetleri Komutanlığı AFRICOM’un müdahalede bulunarak milis güçlerinin liderlerini tutuklayabileceği ve Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde yargılayabileceği yönündeki iddiaları gerçekçi bulmadığını söyledi. Abdulmunim el-Hur, ‘’AFRICOM güçleri kendilerini böylesi bir bataklığa sokmazlar. Üstelik Libya şimdiye kadar Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne üye olmadı. Üye olsa dahi sabık suçlara dair bir yargılama yapılamaz, bunlar gerçekçi yaklaşımlar değil. Bu sorunun çözümü ancak halk tarafından seçilmiş bir hükümet aracılığıyla olabilir’’ diye konuştu.



Yıkıntılar arasında Hartum... Hayata çekingen bir dönüş

Hartum'daki bir çarşıda yanmış dükkanlarının önünde oturan dükkan sahipleri (Şarku’l Avsat)
Hartum'daki bir çarşıda yanmış dükkanlarının önünde oturan dükkan sahipleri (Şarku’l Avsat)
TT

Yıkıntılar arasında Hartum... Hayata çekingen bir dönüş

Hartum'daki bir çarşıda yanmış dükkanlarının önünde oturan dükkan sahipleri (Şarku’l Avsat)
Hartum'daki bir çarşıda yanmış dükkanlarının önünde oturan dükkan sahipleri (Şarku’l Avsat)

Ordu ile Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasında iki yılı aşkın süredir devam eden şiddetli savaşın ardından, Sudan'ın başkenti Hartum'da ticari faaliyetler ve günlük yaşam yavaş yavaş normale dönmeye başladı. Modernliğin ve güzelliğin sembolü olan şehir, bugün yıkımın enkazı üzerinde duruyor ve yeniden ayağa kalkmaya çalışıyor. Binlerce yıkık bina, başkentte Mehdi Devrimi’nden bu yana ilk kez yaşanan savaşın şiddetini gözler önüne seriyor.

uı8o9
Sudan Merkez Bankası binası ve yakınındaki bir otelde meydana gelen hasarın izleri (Şarku’l Avsat)

Savaşın izleri binalarda ve sokaklarda halen açıkça görülüyor. Başkentin birçok simgesel yapısı tamamen veya kısmen yakıldı ya da yıkıldı, binaların duvarlarında kurşun delikleri var. Bankalar ve devlet daireleri kapısız ve penceresiz hale geldi; içlerinden yangın ve is kokusu yayılıyor.

Toplu taşımaya temkinli dönüş

Hartum'un merkezindeki ana ulaşım istasyonu olan ve Jackson durağı olarak bilinen istasyonda, toplu taşıma araçları eyaletin şehirlerinden ve ilçelerinden vatandaşları taşımaya yeniden başladı, ancak Hartum'un en ünlü pazarlarından biri olan Arap Pazarı’na ulaşmak için halen yürüyerek veya özel araçlarla gitmek gerekiyor.

Yetmişli yaşlarında bir adam yorgun adımlarla pazara doğru yürüyordu. Yürümekten yorgun düşen adam, başındaki takkesini kaldırarak terini sildi. Şarku’l Avsat’a eski dükkanını kontrol etmek ve 200 bin Sudan cüneyhi (73 dolar) değerinde mal ve eşya satın almak istediğini söyledi. Şehrin en büyük ve en ünlü ticaret merkezi olan Vaha Hartum’u çevreleyen yıkıma işaret eden yaşlı adam, gözlerinden umut ışığı saçarak, “Bu yıkım yeniden inşa edilecek, önemli olan dersimizi almamız” dedi ve sonra sessizliğe büründü.

Altınlar nereye gitti?

Yanan Vaha Hartum'un yakınında arabalar hareket ediyor ve insanlar dolaşıyor, ancak dükkanlar henüz açılmadı. Bazıları sadece mallarını kontrol etmekle yetiniyor, diğerleri ise el-Fercabi Eczanesi yazan tabelanın altında arabalarının bakımını yapmaya devam ediyor.

frgthyuı
Savaşın izlerini taşıyan yıkık bir ticaret merkezi (Şarku'l Avsat)

Bir zamanlar Sudan'ın en büyük altın ticaret merkezlerinden biri olan Altın Binası, yangına rağmen halen ayakta duruyor. Öte yandan, Hartum Valisi ile şirket sahipleri arasında bölgedeki altın ticaretini canlandırmanın yollarını görüşmek üzere bir toplantı yapılacağı konuşuluyor.

Hartum Ulu Camii

1901 yılında Hidiv Abbas Hilmi Paşa tarafından açılan ve tarihi bir mimari eser olan Hartum Ulu Camii, savaştan nasibini aldı ve çevresi ile birlikte büyük hasara uğradı. Bakım çalışmaları tamamlanmak üzere olan caminin birkaç gün içinde ibadete açılması planlanıyor. Savaştan önce Hartum Ulu Camii, ibadet etmek ve ders halkalarına katılmak için Hartum'un dört bir yanından gelenlerden yoğun ilgi görüyordu.

yjuı
Başkentin merkezindeki bir ticaret merkezinde meydana gelen yıkımdan (Şarku'l Avsat)

Saray Caddesi

Hartum'un merkezindeki ana caddelerden biri olan Saray Caddesi, adını, güney kapısında bulunan Cumhurbaşkanlığı Sarayı’ndan almıştır. Çatışmalar sırasında büyük bir savaş alanı olan cadde, son dönemde yeniden hareketlendi; özellikle Cumhuriyet Caddesi ile kesiştiği noktada özel araçların gelip gittiği görülüyor.

gthyujı
Cumhuriyet Caddesi'nin çukur kısımlarındaki su birikintileri (Şarku'l Avsat)

Diğer caddelerin aksine Saray Caddesi her iki yanında küçük su birikintileri olmasına rağmen en temiz cadde olarak kabul ediliyor. Seyyid Abdurrahman Caddesi ile kesiştiği noktada ise el-Ehli Bankası binasında bakım çalışmaları başladı; bankanın faaliyetlerine yeniden başlaması için hazırlıklar yapılıyor.

Hürriyet Caddesi

Hürriyet Caddesi, Hartum'un batı kesiminde, elektrikli ev aletleri mağazalarının bulunduğu bölgede yer alıyor. Esnaflardan bazıları dükkanlarına geri döndü; yetkililerin bölgeyi güvenli hale getirecekleri ve yıl sonuna kadar devlet vergilerinden muaf tutacakları sözü vermeleri üzerine, caddede nispeten canlanma başladı.

Dükkân sahipleri kurban kesip, şeker ve meyve suyu dağıttılar. Özgürlük Caddesi'ni Sudan bayraklarıyla süslediler ve hoparlörlerden milli marşlar çalarak Hartum'un ticaret merkezinde hayatın normale döndüğünü ilan ettiler.

jukılo
Başkent Hartum’un batısındaki Hürriyet Caddesi'nde hareketlilik yaşandı. (Şarku'l Avsat)

40 yıldır elektrikli ev aletleri satıcısı olan Babekir Hasan, “Bu dönüş, Hartum'da hayatın normale döndüğü anlamına geliyor. Tüm esnafı geri dönmeye çağırıyorum, çünkü durum şu anda istikrarlı” diyerek mutluluğunu dile getirdi. Bir diğer esnaf Salah Surkti ise, mallarını makul fiyatlarla satabilmek için vergilerin düşürülmesini talep etti ve savaş sırasında 200 milyon Sudan cüneyhi (73 bin dolar) kaybettiğini belirterek, “Tüccar kaybını üzülerek günlerini geçirmemeli, ayağa kalkıp yeniden başlamalı” dedi.

dvfgbh
Başkent Hartum'da işlerine geri dönen dükkanlar (Şarku'l Avsat)

Devlet ayağa kalkmaya çalışıyor

Başkent Hartum’daki yeni boyanmış binalar, istikrara dönüşün işaretlerini yansıtıyor. Öte yandan Hartum genelindeki birçok devlet kurumunda restorasyon çalışmaları başladı. Hartum Yasama Konseyi'ndeki (eyalet parlamentosu) hasara rağmen, bazı çalışanlar elektrik ve su olmadan çalışıyor. Yakındaki Elektrik İdaresi binası ise tamamen yanmış gibi görünüyor.

hyjuk
Başkent Hartum’da yaşanan savaş nedeniyle onlarca dükkân ve alışveriş merkezi yıkıma uğradı. (Şarku'l Avsat)

Bir çalışan, hizmetlerin yeniden sağlanmasının yakın olduğunu, ancak ‘en önemli konunun güvenliğin sağlanması’ olduğunu vurguladı.

Nil Nehri'nin iki kolunun birleştiği nokta, Hartum'un Omdurman'a açılan kapısı

El-Mukran bölgesi, adını Beyaz ve Mavi Nil nehirlerinin kesiştiği noktadan alıyor. Hartum ve Omdurman arasında yoğun trafik hareketliliğine sahne olan bu bölge, Omdurman'a giriş kapısı olmasının yanı sıra, Sudan Merkez Bankası Başkanlığı, Zain Telekomünikasyon Şirketi binaları, oteller, Sudan Müzesi ve diğer büyük kurumların da bulunduğu bir bölgedir. Ancak bu bölge de yıkım ve tahribattan nasibini aldı.

sdfghy
Başkent Hartum’daki bir çarşıda dükkanının yıkıntıları önünde duran bir esnaf (Şarku'l Avsat)

Büyük kayıplara ve geniş çaplı yıkıma rağmen Hartum yavaş ama emin adımlarla yeniden ayağa kalkmaya başladı. Dükkanların ve çarşıların yeniden açılması, camilerin ve devlet binalarının onarılması, savaşın yaralarını yaşayan bu şehrin, halkının desteği ve azmiyle yeniden ayağa kalkabileceğinin işaretleri.