Hamadi Muammeri
Tunus nüfusunun çoğu Berberi (Amazig) kökenli iken Tunus kimliğinin önemli bir parçasını oluşturan Berberi dili Tamazight, okullarda öğretilmiyor. Üniversitelerde seçmeli bir dil olarak dahi yer verilmiyor. Fas ve Cezayir'dekinin aksine Tunus’ta Berberi diline yönelik herhangi bir program veya medya araçları bulunmuyor.
Berberi dili Tamazight’in Tunus eğitim müfredatına dahil edilmesi yönündeki girişimlerin başarısız olması ardından, bu dili konuşanlar kendilerine haksızlık yapıldığını, baskıya uğradıklarını hissediyor.
Atalarından miras aldıkları bu dili konuşanlar ve savunanlar, reddedilmesi yönünde kamu politikalarının mevcut olduğu bu dilin kaybolacağından korkuyor. Devletin dininin İslam, dilinin ise Arapça olduğunu açıkça belirten 2014 anayasası bu politikalardan sadece biri. Aynı zamanda bu dili konuşan kişi sayısının azaldığı da biliniyor. Bu dili konuşanların bilhassa Tunus'un güneyindeki bazı bölgelerde yoğunlaştığı, yalnızca 50 bin kişinin bu dili konuştuğu tahmin ediliyor. Berberiler daha çok Berberi üçlüsü olarak bilinen Tavaccud, Tamezret ve ez-Zarava köylerinin yanı sıra Guellala ve Sedvikiş gibi Cerba şehrine bağlı köylerde ve Şeneni ve ed-Devirat gibi Tatavin köylerinde yoğunlaşıyor.
33 harfli Berberi dili; Çad, Etiyopya, eski Mısır’ın yanı sıra Kuzey Mali, batı ve kuzey Nijer, Kuzey Burkina Faso ve Moritanya'daki azınlıklara ek olarak Arap Mağrip ülkelerini de kapsayan Afro-Asyatik dil ailesinde yer alıyor.
Berberi sözlüğü
Berberi Dili Savunucuları Tunus Cemiyeti üyesi Calul Gati, Independent Arabia’ya verdiği demeçte, “Bu dil, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Zirâ bir dil, konuşulduğu zaman canlı kalır. Art arda gelen hükümetlerin çok sayıda Tunuslunun devlet okullarında Berberi dilinin öğretilmesi taleplerine sessiz kalması şaşırtıcı. Bu dilin araştırmacıları ise bu konuda çaba sarf ediyor. Berberi dili kullanıcıları ve araştırmacıları, kendi çabalarıyla bu dilin öğretildiği kitaplar hazırladı. Ayrıca yakında bir Berberi sözlüğünün çıkarılması planlanıyor” ifadelerine başvuruyor.
Berberi dilini reddeden akımlar
Gati aynı zamanda “Tunus'ta Berberi dilini reddeden iki akım var: Arap milliyetçileri ve İslamcılar. Bu dili aktivistleri, bu iki akıma mensup kişilerce baskıya uğruyor” ifadelerini kullanıyor.
Tunus Azınlıklar Derneği Başkanı Ravza es-Saybi, “Berberiler genel açıdan bakıldığında bir azınlık değiller. Ancak bu dili konuşanlar azınlık kabul ediliyor. Çince, Rusça ve hatta İbranice dillerde dersler verilirken isteğe bağlı olarak Berberi dilinin üniversitelerde okutulmaması şaşırtıcı. Tunus tarihi ve kimliğinin bir parçası olan Berberi dili yeniden hayata geçirilmeli. Bu dilin kaybolması, Tunus’un yerli halkına bir hakarettir” vurgusunda bulunuyor. Siyasi sahnenin bu dilin yaygın hale gelmesini engellediğine de dikkat çekiyor.
Tunus Berberileri, ataları ile aralarındaki bağı temsil eden Berberi dillerine bağlılıkları ile ön plana çıkıyor. Küçük çocuklara Arapça'dan önce Berberi dili öğretiliyor. Bu dili konuşanlar, kültür ve miraslarını korumak için uğraşıyor.
Kültürel bir hareketten politik eyleme
2011’de Berberilerin haklarını savunma ve Tunus'taki kültürel miraslarını koruma yönünde sivil bir hareket patlak vermişti. Bu hareketin aktivistleri, Mayıs 2019'da Akal (toprak) adını taşıyan bir siyasi partinin kurulduğunu ilan ederek siyasi eyleme geçiş yapmış oldu. Ancak Tunus hükümeti, o sırada Berberi referanslı bir partinin kuruluşunu reddetti.
Akal Hareketi Genel Sekreteri Samir en-Nefzi, “Bir siyasi partinin kurulması, Tunus'ta Berberi dili ve kimliğinin dışlanmasına tepki niteliğindedir. Siyasete girmek, Berberi dilini konuşanların taleplerini karşılamak için ciddi bir zorunluluk haline gelmişti. Bu insanlar dilin anayasal hale getirilmesini, eğitim kurumlarında öğretilmesini, Berberi tarihi için ulusal bir merkez kurulmasını istiyor” diyor.
Birleşmiş Millerler’den kınama
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, 10 Ekim 2016 tarihli Tunus raporunda Tunus devletini ülkede Berberi dili ve kültürüyle ‘mücadele’ etmek ve bu insanları dışlamakla suçlamıştı.
2014 anayasasındaki söz konusu ibare ile Tunus’taki kimlik sorunun çözüldüğü düşünülüyor. Ancak Tunus’u toplumsal açıdan daha zengin hale getiren azınlıkların haklarının tanınmadığı ve kültürlerinin paylaşılmadığı görülüyor.
11 milyon 800 bin nüfusa sahip Tunus’ta yaklaşık 50 bin Berberi Amazig yaşıyor.
İsrail askerlerinin Beyt Cin'den çekilmeleri sırasında imha ettikleri bir askeri araç (AFP)
İsrail askerlerinin Suriye'nin Beyt Cin kasabasında bombaladığı bir evde meydana gelen yıkım (Suriye Sivil Savunma Müdürlüğü – AP)
