WHO’dan ülkelere ruh sağlığı alanındaki yatırımları artırmaları çağrısı

WHO Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus (Arşiv-Reuters)
WHO Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus (Arşiv-Reuters)
TT

WHO’dan ülkelere ruh sağlığı alanındaki yatırımları artırmaları çağrısı

WHO Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus (Arşiv-Reuters)
WHO Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus (Arşiv-Reuters)

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bugün, tüm ülkelere, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını ile daha da artan ruh sağlığı alanındaki yatırımlarını artırmaları çağrısında bulundu.
AFP’nin haberine göre, Birleşmiş Milletler (BM) ajansının dünya çapında ruh sağlığı üzerine hazırladığı ve hazırlanması 20 yıl süren en büyük araştırmasında duyurduğuna göre, pandemiden önce de dünya üzerinde yaklaşık bir milyar insan zihinsel sorunlardn mustaripti.
Pandeminin ilk yılında depresyon ve anksiyete oranları dörtte bir oranında arttı.
WHO raporuna göre, ulusal sağlık bütçelerinin yalnızca yüzde 2'si ve sağlık sektörüne yapılan toplam uluslararası yardımın yüzde 1'inden azı ruh sağlığına ayrıldığından, bu sorunun üstesinden gelmek oldukça zor.
WHO Ruh Sağlığı Departmanından Mark van Ommeren düzenlediği basın toplantısında, "Bütün bu rakamlar çok düşük" ifadesini kullanırken, bu raporun dünyadaki ‘muazzam ıstırabın’ boyutunu yansıttığına dikkati çekti.
Raporda, dünyadaki her sekiz kişiden birinin zihinsel bozukluktan mustarip olduğuna dikkat çekildi.
Bu durum, her beş kişiden birinin zihinsel sağlık sorunu yaşadığı tahmin edilen çatışma bölgelerinde yaşayan insanlar için daha da kötü.
Van Ommeren’a göre, gençler, kadınlar ve halihazırda zihinsel sağlık sorunları olan kişiler pandeminin sonuçlarından ve kısıtlamalarından çok fazla etkileniyor.
‘Ruh Sağlığına İlişkin Küresel Rapor’ ayrıca ruh sağlığı açısından ihtiyaç duyulan tıbbi bakıma erişim açısından ülkeler arasındaki büyük farklılıkların altını çizdi. Ommeren, psikozu olan kişilerin yüzde 70'inden fazlasının yüksek gelirli ülkelerde tedavi gördüğünü, düşük gelirli ülkelerde ise sadece yüzde 12'sinin tedavi gördüğüne dikkati çekti.
WHO yetkilisi, dünyada 20 ülkede intihar girişimlerinin hala suç sayıldığını belirterek, psikolojik sorunları olan kişilere olumsuz yaklaşıma son verilmesi çağrısında bulundu.
Van Ommeren, her 20 intihar girişiminden birinin ölümle sonuçlandığını hatırlatarak, dünyadaki ölümlerin yüzde 1'inden fazlasının intihar olduğunu aktardı.
WHO Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus açıklamasında, “Ruh sağlığına yapılan yatırım, herkes için daha iyi bir yaşam ve geleceğe yapılan bir yatırım” ifadelerini kullandı.



Galaksimizin ortasındaki kara delikte "disko topu partisi"

Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
TT

Galaksimizin ortasındaki kara delikte "disko topu partisi"

Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)

James Webb Uzay Teleskobu, Samanyolu Galaksisi'nin merkezindeki kara delikte sürekli patlama yaşandığını gözlemledi. 

Dünya'dan 26 bin ışık yılı uzaktaki Sagittarius A*, Güneş'in yaklaşık 4 milyon katı kütleye sahip bir süper kütleli kara delik. 

Gökbilimciler kara deliği çevreleyen ve yığılma diski diye tanımlanan gaz diskini izleyerek Sagittarius A*'nın faaliyetleri hakkında fikir sahibi oluyor. Ancak gökcismi bugüne kadar uzun süre boyunca gözlemlenememişti. 

NASA'nın James Webb Uzay Teleskobu'nu kullanan bilim insanları, bir yıl boyunca toplam 48 saat kara deliği gözlemleyerek zaman içinde geçirdiği değişimi daha iyi anlama fırsatı buldu. 

Bulguları hakemli dergi Astrophysical Journal Letters'ta dün (18 Şubat) yayımlanan çalışmaya göre, Sagittarius A* daha önce düşünülenden çok daha aktif: Etrafındaki yığılma diski, günde 5-6 büyük patlama ve aralarda da daha küçük birkaç patlamaya sahne oluyor.

NASA yaptığı açıklamada "Samanyolu'nun merkezindeki süper kütleli kara delik, disko topu tarzı bir ışık gösterisiyle birlikte bir parti veriyor gibi görünüyor" ifadelerini kullandı.

Çalışmanın başyazarı Farhad Yusef-Zadeh de "Yığılma diski türbülansla dolu çok kaotik bir bölge ve gaz, kara deliğe yaklaştıkça yüksek kütleçekimi altında daha da kaotik ve sıkışmış hale geliyor" diyor.

Araştırmacılar sözkonusu patlamaların bir düzen içinde yaşandığına dair bir kanıt bulamadı. Yusef-Zadeh "Verilerimizde sürekli değişen, kabaran bir parlaklık gördük" diye açıklıyor: 

Ve sonra güm! Büyük bir parlaklık patlaması aniden ortaya çıktı. Sonra tekrar sakinleşti. 

Bilim insanları, patlamaların nasıl ortaya çıktığını da henüz tam olarak anlamış değil. Ancak iki ayrı sürecin işlediğinden şüpheleniyorlar.

Northwestern Üniversitesi'nden astrofizikçi Yusef-Zadeh, küçük patlamaların muhtemelen sönük titreşimlere yol açtığını düşünüyor. Disk içindeki dalgalanmalar plazmayı sıkıştırarak kısa bir radyasyon patlamasına neden olabilir. 

Astrofizikçi "Bu, Güneş'in manyetik alanının toplanması, sıkıştırılması ve ardından bir güneş patlamasının meydana gelmesine benziyor" diye açıklıyor:

Bir kara deliğin etrafındaki ortam çok daha enerji yüklü ve uç noktada olduğundan, elbette buradaki süreçler daha şiddetli. 

Araştırmacılar daha büyük ve parlak patlamalardaysa, iki manyetik alan çizgisinin çarpışarak diskten ışık hızına yakın bir hızda uzaklaşan parçacıklar şeklinde enerji açığa çıktığı bir sürecin işlediğini tahmin ediyor.

Patlamaları iki farklı dalga boyunda gözlemleyen araştırmacılar şaşırtıcı bir keşif daha yaptı. Patlamalar kısa dalga boylarında, uzun olanlara göre daha hızlı sönüyordu. Ekip bunun, patlamalardaki parçacıkların yüksek dalga boylarında daha hızlı enerji kaybetmesinden kaynaklanabileceğini düşünüyor.

Bilim insanları, Sagittarius A*'yı 24 saat kesintisiz bir şekilde izleyerek kara deliğin gizemlerini daha iyi aydınlatmayı umuyor.

Independent Türkçe, Reuters, Live Science, NASA, Astrophysical Journal Letters