Lübnan’da yeni kriz: Maruni Patriğinin yardımcısı hakkında soruşturma açıldı

Maruni Patriği Rai’nin vekiliyle ilgili soruşturma ülkede tartışma konusu oldu, Başsavcı soruşturmanın ‘siyasi bir arka planı’ olmadığını söyledi

Lübnan Maruni Patriği Rai ve Başpiskopos Musa el-Hac'ın eski görüşmelerinden bir kare. (Maruni Patrikliği)
Lübnan Maruni Patriği Rai ve Başpiskopos Musa el-Hac'ın eski görüşmelerinden bir kare. (Maruni Patrikliği)
TT

Lübnan’da yeni kriz: Maruni Patriğinin yardımcısı hakkında soruşturma açıldı

Lübnan Maruni Patriği Rai ve Başpiskopos Musa el-Hac'ın eski görüşmelerinden bir kare. (Maruni Patrikliği)
Lübnan Maruni Patriği Rai ve Başpiskopos Musa el-Hac'ın eski görüşmelerinden bir kare. (Maruni Patrikliği)

Lübnan’da, Kudüs, Hayfa ve Filistin Toprakları Maruni Katolik Başpiskoposu Musa el-Hac hakkında, ‘İsrail boykot yasasını’ ihlal etmek ve İsrail’de ikamet eden Lübnanlı ajanlara yardım etmek suçlamasıyla soruşturma açıldı. Söz konusu soruşturma zaten gergin olan Lübnan siyaset sahnesinde yeni bir tartışmaya yol açtı.
Lübnan Maruni Patrikhanesi, soruşturma dosyasını yürüten Savcı Faki Akiki’nin görevden alınmasını talep etti. Maruni Patriği Beşara Butros er-Rai'nin vekili olan ve Lübnan’da yaşayan Başpiskopos Musa el-Hac, aynı zamanda ‘kara para aklama ve İsrail ürünlerini Lübnan’a yasa dışı yollarla sokmakla’ suçlanıyor. Başpiskopos Musa el-Hac'ın İsrail’den Lübnan’a dönüşünde, beraberinde ‘yasaklı ürünler’ getirdiği ve söz konusu ürünlere Nakura Sınır Kapısı’nda el konulduğu belirtildi.  
Lübnan’da konuyla ilgili temaslarda artış gözlendi. Geçici hükümetin Başbakanı Necib Mikati, Adalet Bakanı Henri Huri, Yüksek Yargı Konseyi Başkanı Suheyl Abbud ve Başsavcı Gassan Uveydat ile bir araya gelerek konuyu değerlendirdi. Adalet Bakanı Henry Huri, yargı makamlarından, Musa el-Hac dosyası ve Merkez Bankası baskınıyla ilgili son iki gündeki tüm gelişmeleri yazılı olarak kendisine bildirmelerini istedi. Cumhurbaşkanı Mişel Avn’a yakınlığıyla bilinen Henry Huri’nin bu hamlesi, ‘siyasi bir tutum’ olarak değerlendirilerek, Hristiyan kamuoyunda bedel ödemekten çekindiği yönünde yorumlandı. Şarku’l Avsat’a bilgi veren yargı kaynakları, Adalet Bakanı Huri’nin ‘dosyanın ayrıntılarını öğrenmek’ istediği için böylesi bir talimat verdiğini savundu. Bir yargı kaynağı; “Adalet Bakanı siyasi bir rol oynamıyor, profesyonel bir şekilde, önüne gelen her dosyada gerçeği arayan bir yargıç ruhuyla çalışıyor” dedi. Adalet Bakanlığı kaynakları, bakanın olanlara dair bir rapor yazılması talebinin, Maruni Patriği Beşara Butros er-Rai ile görüşmesinde konunun değerlendirilmesi için yapıldığını ve bunun son derece olağan olduğunu söyledi. Adalet Bakanlığı’ndan bir yetkili; “Sayın Bakan, Patrik Butros er-Rai ile görüşmesinde meseleyi doğru değerlendirebilmesi için, soruşturmayla ilgili tüm ayrıntılara vakıf olmalıdır, dolayısıyla konuyla ilgili bir soru sorulduğunda yanıtı hazır olmalı” dedi.  
Başsavcı Gassan Uveydat, Mikati ile görüşmesinin ardından, Adalet Sarayı’ndaki makamında, Başpiskopos Musa el-Hac'ın soruşturmasını yürüten Fadi el-Akiki ile yüz yüze görüştü. Görüşmenin ardından açıklama yapan Başsavcı Uveydat; “Medyada Başpiskopos Musa el-Hac'ın gözaltına alındığı yönünde haberler çıktı, kimse sayın Hac’ı sınırda alıkoymamış, onuruna, dini, insani konumuna bir saygısızlık yapmamıştır” dedi. Şarku’l Avsat’a açıklamada bulunan Uveydat, "Başpiskopos Musa el-Hac'ın Lübnan'a dönüşünde uygulanan prosedürlerin siyasi bir arka planı yok. Savcı Akiki, sayın Başpiskoposun konumundan bağımsız olarak ülkeye sokulmak istenen yasaklı ürünlerin girişini engelledi. Üzerinde İbranice yazılar olan İsrail menşeli ilaç, para ve diğer ürünlerin ülkeye sokulması kanunen sakıncalı bulunuyor.’’ dedi. Söz konusu prosedürlerin uygulanmasını eleştiren siyasilere seslenen Başsavcı Uveydat; ‘’Kanunları uygulayan yargı mensuplarına saldırmayı bırakın, bu kanunları sizler koydunuz, doğru bulmuyor ve aksini istiyorsanız kanunları değiştirirsiniz, yargı mensupları görevlerini yapıyor’’ diye konuştu.  
Askeri Yargıç Fadi Savan’ın, Başpiskopos Musa el-Hac'ın  “İsrail ajanlarıyla ilişki kurmak” suçlamasıyla ilgili yargılanamayacağı yönünde iki ay önce oluşturduğu iddianameye değinen Uveydat; “Yargıç Savan, Kilise kanunundaki maddelere dayanarak böylesi bir yorumda bulunmuş, bu yorum mevcut ceza hukuku ile çelişiyor. Sayın Yargıç Akiki’den Adalet Bakanı Huri’ye sunulmak üzere konuyla ilgili ayrıntılı bir rapor hazırlamasını istedim” dedi.  
Yargıç Fadi el-Akiki'nin, Maruni Patriği Beşara Butros er-Rai'den randevu talep ettiği, Rai’nin, Başpiskopos Musa el-Hac'ın el konulan malları iade edilmeden ve soruşturma sonlandırılmadan randevu talebini kabul etmediği iddia edildi. Akiki’ye yakın kaynaklar söz konusu iddiaları yalanlayarak, havaalanında el konulan ‘ürün ve malların’ kiliseye ya da Başpiskopos Musa el-Hac'a değil, İsrail’de ikamet eden Lübnanlılara ait olduğunu öne sürdü. Aynı kaynaklar, İsrail ürünlerinin Lübnan’a sokulmasının, ‘İsrail boykot yasası’ çerçevesinde yasaklandığını ve bu suçu işleyenlerin, üç yıldan on yıla kadar hapis cezasıyla yargılanmasının öngörüldüğünü aktardı. Kaynaklar, Yargıç Akiki’nin Başsavcı Uveydat’a soruşturmanın hukuki dayanağı hakkında bilgi verdiğini ve Birleşmiş Milletler heyeti de dahil olmak üzere işgal altındaki Filistin topraklarından hiçbir ürünün Lübnan’a sokulmasına izin verilmediğini hatırlattığını söyledi.  
Ülke basınında, Lübnan Kamu Güvenliği (İç İstihbarat) Direktörü Abbas İbrahim’in, Musa el-Hac soruşturmasıyla ilgili Maruni Patriği Rai’yi aradığı iddia edildi. Kamu Güvenliği Müdürlüğü’nden yapılan açıklamada, İbrahim’in konuyla ilgili herhangi bir telefon görüşmesi gerçekleştirmediği ve söz konusu iddiaların asılsız olduğu belirtildi. Bu arada (Dürzi) İlerici Sosyalist Parti lideri Velid Canbolat, Twitter’dan yaptığı açıklamada, “Başpiskopos Musa'nın durdurulmasının arkasındaki koşullar ne olursa olsun, sessiz bir çözümleme tüm bu kargaşadan daha iyidir. Bu zor dönemde kurumlara saygılı olmak her zamankinden daha fazla önem arz ediyor. Ancak iddialar doğruysa, İsrail’in yasaklı ürünleri sokmak için din adamlarının konumunu kullanması kabul edilemez” ifadelerini kullandı.  



Suriye ve İsrail: Sıcak mı yoksa geçici bir barış mı?

Fotoğraf: AFP
Fotoğraf: AFP
TT

Suriye ve İsrail: Sıcak mı yoksa geçici bir barış mı?

Fotoğraf: AFP
Fotoğraf: AFP

İbrahim Hamidi

Son zamanlarda Suriye ve İsrail arasındaki barış olasılıkları hakkında çokça konuşuluyor. Bununla birlikte, iki tarafın içerik ve zaman dilimi açısından ne ölçüde ilerleyebileceğine dair beklentiler de çoğaldı. Öyle ki bir İsrailli gazeteci, Şam'ın, Lübnan Trablusu’na karşılık Suriye’nin Golan Tepeleri şeklinde bir takas önerdiğini bile öne sürdü.

Birçok arabulucunun Şam ve Tel Aviv arasında çeşitli başlıklar taşıyan mesajlar taşıdığı tartışmasız. Bunlar arasında Suriye ve İsrail arasında 1974’te varılan Kuvvetlerin Ayrıştırılması Anlaşması, milislere ve güvenlik tehditlerine karşı güvenlik bilgileri paylaşımı, Suriye ve Lübnan arasındaki sınırın ve Şeba Çiftlikleri'nin geleceğinin belirlenmesi, Şam'ın İbrahim Anlaşmaları’na katılımı sayılabilir.

Her bir madde ne anlama geliyor?

Kuvvetlerin Ayrıştırılması Anlaşması: 1948'deki Nekbe'den sonra Şam ve Tel Aviv arasında bir ateşkes anlaşması imzalandı ve tampon bölgeler oluşturuldu. Ateşkesin uygulanması şu anda BM güçleri tarafından denetleniyor. 1973’teki savaştan sonra ise dönemin ABD dışişleri bakanı Henry Kissinger arabuluculuk yaptı ve Suriye ile İsrail genelkurmay başkanları tarafından 31 Mayıs 1974'te Cenevre'de imzalanan Kuvvetlerin Ayrıştırılması Anlaşması’nı sonuçlandırdı. Bu, Golan cephesinin gelecekteki herhangi bir askeri eylemin tarafı olmayacağı anlamına geliyordu; bunun için 10 kilometre derinliğinde bir tampon bölge ve her iki tarafta 20 kilometre derinliğinde iki askerden arındırılmış bölge oluşturuldu. Birleşmiş Milletler Ayrılma Gözlem Gücü'nün (UNDOF) bin 250 personeli de her iki tarafın taahhütlere bağlı kalıp kalmadığını, yani anlaşmanın şartlarına göre buraya izin verilmeyen silah ve unsurların konuşlandırılıp konuşlandırılmadığını denetleyecekti.

O dönemde Tel Aviv adına Kissinger, Hafız Esed'i Golan'da “Suriyeli olmayan unsurların, yani Filistinli savaşçıların faaliyetlerinin engellenmesini” taahhüt eden yazılı bir maddeyi anlaşmaya eklemek için ikna etmeye çalıştı. Esed bunu reddetti, ancak Filistinli fraksiyonların bu bölgede herhangi bir faaliyetini yasaklayan gizli bir sözlü anlaşma ile bu maddeyi kabul etti. Bu anlaşma, onlarca yıl boyunca uygulandı ve birçok kişi Golan yakınlarında silahlı eylem düzenlemeye çalıştığı için hapse atıldı.

2011'den sonra UNDOF kuvvetleri geri çekildi ve Suriye'nin güneyindeki Golan Tepeleri yakınlarında Suriyeli muhalif gruplar, İran’a bağlı milisler ve Hizbullah'ın konuşlanmasıyla birlikte silahların yayılmasının doğurduğu bir kaos yaşandı. 2018'de Başkanlar Donald Trump ve Vladimir Putin arabuluculuk yaptılar ve “İsrail'in güvenliğinin garanti altına alınmasının” gerekliliği konusunda anlaştılar. Gerçekten de Suriye hükümet güçlerinin bölgeye geri dönmesi ve ABD'nin güneydeki silahlı Suriye muhalefetini desteklemekten vazgeçmesi karşılığında, “tüm Suriyeli olmayan unsurların” yani İran’a bağlı milislerin ve ağır silahlarının Golan Tepeleri'nden Suriye topraklarının 85 kilometre derinliğine çekilmesini içeren bir anlaşma imzalandı.

Rejimin 8 Aralık'ta devrilmesiyle birlikte İsrail, Golan Tepeleri'ndeki tampon bölgeye girdi, Hermon Dağı'ndaki (Şeyh Dağı) bir tepenin kontrolünü ele geçirdi, Şam yolunda çok sayıda bölgeyi işgal etti. Ayrıca Suriye'deki birçok bölgeye yüzlerce hava saldırısı düzenledi ve Suriye'nin stratejik askeri altyapısını yok etti.

İstenen, Suriye'nin Şeba Çiftlikleri ve Kafr Şuba Tepeleri üzerindeki egemenliğini teyit etmesi ve şu anda el-Gacar köyünü bölen BM “Mavi Hattı”nın yerini belirlemektir. Pratikte istenen ise Hizbullah'ın silahını korumak için öne süreceği gerekçeleri ortadan kaldırmaktır

Şeba Çiftlikleri: İsrail 2000 yılının ortalarında Güney Lübnan'dan çekilmeye karar verdiğinde, Şam'da bir siyasi toplantı düzenlendi ve ardından Hizbullah'ın silahını muhafaza etmesi için bir gerekçe “yaratılmasına” karar verildi. Söz konusu gerekçe Şeba Çiftlikleri'nin Lübnan'a ait ve Hizbullah'ın da “işgal altındaki toprakları kurtarmaya çalışan bir direniş hareketi” olduğuydu.

Bu nedenle şimdi Şam'dan istenen, Şeba Çiftlikleri ve Kafr Şuba Tepeleri üzerindeki egemenliğini teyit etmesi ve şu anda Gacar köyünü bölen BM “Mavi Hattı”nın yerini belirlemektir. Yani, Suriye hükümeti Beyrut'a iki bölgenin İsrail tarafından işgal edilen Suriye toprakları olduğunu yazılı olarak teyit etmelidir. Pratikte istenen ise Hizbullah'ın gerekçelerini ortadan kaldırmaktır.

Güvenlik bilgilerinin paylaşımı: Suriye sınırlarında milislerin yayılması, silah ve uyuşturucu kaçakçılığı yapılması nedeniyle, terörizm ve kaosla mücadele etmek ve bölgesel istikrarı sağlamak amacıyla Suriye ile İsrail'in de dahil olduğu bölgesel bir mekanizmanın kurulması öneriliyor.

İbrahim Anlaşmaları: Bahreyn, BAE, Fas ve Sudan ilk Trump yönetimi sırasında anlaşmalara katıldılar. ABD Başkanı şu anda Suriye'nin de bu anlaşmalara katılmasını öneriyor. Beyaz Saray bu talebi birden fazla kez duyurdu ve bunu toplu olarak duyurmak için Suriye ve İsrail liderleriyle bir zirve düzenlemeyi de önerdi.

Eğer Tel Aviv ABD güçlerinin UNDOF içinde konuşlandırılmasını isterse, büyük ihtimalle Şam da Arap ve Türk güçlerinin var olmasını talep edecektir

Mümkün olan nedir?

Trump yönetimi ve Batılı ülkeler Suriye hükümetine çok “kredi” verdiklerine inanıyorlar; tanınma, izolasyonunun sona erdirilmesi, yaptırımların kaldırılması ve yardım sağlanması. Bu nedenle İsrail ile ilişkiler kurma ve yeni Ortadoğu’ya yönelik bölgesel vizyonun bir parçası olarak İbrahim Anlaşmalarına katılma yolunda hızla ilerlemesini istiyorlar.

Şam'ın şu anda bu adımı atabileceğini düşünmek bir hatadır. Gerçekten mümkün olan, öncelikle acil ve gerekli adımları atmaktır. Yani Şam ve Tel Aviv'in “saldırmazlık” anlaşmasına varması, bir diğer deyişle Kuvvetlerin Ayrıştırılması Anlaşması’na olan bağlılıklarını yenilemeleridir. Ama bu fiili olarak İsrail'in Golan Tepeleri'ndeki tampon bölgeden ve 8 Aralık'tan sonra ele geçirdiği alanlardan çekilmesini içeriyor.

UNDOF'un Kuvvetlerin Ayrıştırılması Anlaşması’nın tüm maddelerinin uygulanmasını denetlemesinin, milislerin ve disiplinsiz unsurların varlığını, Tel Aviv'in Suriye'nin güneyinde “7 Ekim senaryosunun tekrarı” olarak adlandırdığı bir hadiseyi önleyecek tüm güvenlik garantilerini sağladığına şüphe yoktur. Zira anlaşma, askeri unsurların ve silahların sayısını, türünü ve menzilini belirlemektedir. Eğer Tel Aviv, ABD güçlerinin UNDOF içinde konuşlandırılmasını isterse, büyük ihtimalle Şam da Arap ve Türk güçlerinin var olmasını talep edecektir. Bu, Kissinger'ın ABD güçlerinin UNDOF içinde konuşlandırılmasını önerdiği ve Esed'in karşılığında Sovyet güçlerinin de konuşlandırılmasını talep ettiği 1974 müzakerelerini hatırlatıyor.

Sınırın kontrol altına alınması, silah ve uyuşturucu kaçakçılığının önlenmesi Suriye’nin çıkarına olduğundan Lübnan ile sınırları belirleme, Şeba Çiftlikleri'nin Suriye'ye ait olduğunu teyit etme gücüne sahiptir. Özellikle Türkiye, Suriye ve komşu ülkeleri (Irak, Ürdün ve Lübnan) kapsayan bir blok kurmayı önerdiğinden, büyük ihtimalle bölgesel bir terörle mücadele mekanizmasına katılmaya da istekli olacaktır.

Suriye'nin İbrahim Anlaşmaları'na katılması talebi, bu anlaşmayı imzalayan diğer Arap ülkeleriyle arasındaki farkı gündeme getirmektedir. Zira diğer dört Arap ülkesinin işgal edilmiş toprakları yok ve İsrail'e komşu değiller

İbrahim Anlaşmaları'na katılma konusuna gelince, bu, Suriye ile bu anlaşmayı imzalayan diğer ülkeler arasındaki farkı gündeme getirmektedir. Zira diğer dört Arap ülkesinin işgal edilmiş toprakları yok ve İsrail'e komşu değiller. Suriye'nin egemenliğini ve birliğini yeniden sağlamak, ordusunu kurmak ve yeniden inşa projesini uygulamakla meşgul olduğu doğru, ancak buna İbrahim Anlaşmaları'na katılmakla başlaması, önceliklerinin uygulanmasını kolaylaştırmaktan ziyade zorlaştıracaktır. Başka bir deyişle, yeni kurulacak askeri güçlerin birliği için bir meydan okuma oluşturacaktır.

Bu Suriye-İsrail maddelerinin ve bazı tarafların “sıcak barış” çabalarının, İran ve vekillerinin 7 Ekim 2023'ten bu yana yaşadığı büyük yenilgilerden sonra yeni bir bölgesel düzen arayışıyla bağlantılı olduğuna şüphe yoktur. Ancak, “ihlallerin” kolay görülmesi, İran'a kaos yaratma bahaneleri, Türkiye'ye de Suriye'nin yeni eğilimlerini “frenlemek” için gerekçeler sunacaktır ve bu da “barışı geçici” hale getirecektir. Şam ve Tel Aviv arasındaki müzakere masasının önceliklerini düzenlemek, Suriye'nin bir eksenden diğerine geçişini sağlamlaştırmak için hayati bir gerekliliktir.