Yeni Viyana müzakere turunda bir atılım elde etmek için yardımcı unsurlar

Dün Viyana'nın merkezindeki Coburg Palace otelindeki nükleer müzakereler merkezinden bir görüntüsü (EPA)
Dün Viyana'nın merkezindeki Coburg Palace otelindeki nükleer müzakereler merkezinden bir görüntüsü (EPA)
TT

Yeni Viyana müzakere turunda bir atılım elde etmek için yardımcı unsurlar

Dün Viyana'nın merkezindeki Coburg Palace otelindeki nükleer müzakereler merkezinden bir görüntüsü (EPA)
Dün Viyana'nın merkezindeki Coburg Palace otelindeki nükleer müzakereler merkezinden bir görüntüsü (EPA)

Viyana'da Avrupalı ​​arabulucunun girişimiyle yapılan nükleer müzakerelerin yeni ‘turunu’ diğerlerinden farklı kılan önemli unsurlar var. Bu, müzakerelerin geçen mart ayından beri sıkışıp kaldığı şişenin boğazından çıkması için yeterli olabilir. Paris'teki Avrupa kaynaklarının değerlendirmelerine göre, Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in 26 Temmuz'da ABD’li ve İranlı taraflarla istişareler yaptıktan sonra sunduğu öneri, belirleyici bir unsur olarak öne çıkıyor. Borrell, Washington ile Tahran arasında kendisine verilen ‘arabuluculuk’ rolünü oynadı. 16 ay önce başlayan Viyana müzakerelerinde öne çıkan engellerin kaldırılmasına yönelik teklifler sunmanın yanı sıra, önerisinin ‘mümkün olan en iyi öneri’ olduğunu tarafların ve diğer paydaşların anlamasını sağladı. Bu da kimsenin kendisinden başka teklifler beklememesi gerektiği anlamına geliyor. Ayrıca Borrell sunduğu tekliflerin şu ya da bu tarafın tüm beklentilerini karşılamadığının da farkında.
İki tarafın da gösterdiği ‘yumuşama’ dikkat çekici. Zira ABD Başkanı geçen pazar günü yaptığı açıklamada, yönetiminin ‘nükleer anlaşmanın karşılıklı bir şekilde tam olarak uygulanmasına dönüşü sağlamak için bir teklif hazırladığını’ söyledi. Buna karşılık İran'ın baş müzakerecisi Ali Bakıri Kani ertesi gün, Tahran'ın ‘müzakerelerin sonuçlandırılmasını kolaylaştırmak için tekliflerde bulunduğunu’ vurguladı. İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kanaani, İran'ın ‘son günlerde önemli mesajlar aldığını’ duyurdu. Her iki tarafın da topu diğer tarafın sahasına atması normal. Nitekim bu, herhangi bir müzakerede görülen klasik bir oyundur. Böylece, başarısız olunursa bunun sorumluluğu karşı tarafa yüklenebilir. Söz konusu kaynaklar her halükârda, Borrell'in atılım yapmak için 'bir çıkış yolu olduğundan emin olmasaydı' böyle bir adım atmayacağını düşünüyor. İkinci olarak, iki ana tarafa da baskı yapan zaman unsuru geliyor. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Koordinatörü John Kirby, zamanın daraldığını ve Washington'ın 'Tahran'ın masadaki teklifi kabul etmesini sonsuza kadar beklemeyeceğini' söyledi. Öte yandan AB Komisyonu Sözcüsü Peter Stano, anlaşmanın yapılması için 'son bir çaba gösterme zamanının' geldiğini ve 'daha fazla manevra yapmak için yer kalmadığını' belirtti. Washington'ın aylardır İran'ı nükleer anlaşmanın şartlarına geri döndürmek için baskı yaptığı doğruysa, bugünkü durum üç sebepten değişti. Birincisi, İran'ın nükleer programı kesintisiz bir şekilde ilerliyor ve bu bölgede ve genel olarak Batılılar arasında endişelere yol açıyor. Avrupalı ​​kaynaklar, bu dosyadaki üç ana yetkili -özellikle de İran'ın Dini Lideri Ali Hamaney'e yakın olan Kemal Harazi- tarafından son günlerde İran'ın nükleer silah edinme olasılığına ilişkin yapılan vurguların, İran'ın 'nükleer eşiğe' ulaştığı anlamına geldiğini söylüyorlar. 'Nükleer eşik' söz konusu ülkenin karar vermesi halinde nükleer bir ülkeye dönüşme gücüne sahip olmasıdır.
Buna paralel olarak İran'da Hamaney'in nükleer silahları yasaklayan ‘fetva’sının ‘gayrişer'i’ olduğu gerekçesiyle geri alınması çağrısında bulunan sesler yükseliyor. Bütün bunlar, Batılıların İran'ın taleplerine cevap vermeleri için üzerlerinde bir baskı unsuru olduğunu gösteren işaretler. Aynı şekilde Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı Rafael Grossi'nin bu hafta, İran'ın nükleer programının ‘çok, çok, çok ilerlediğini’ söyleyerek çaldığı ‘tehlike çanları’ da bu işaretler arasında yer alıyor. Grossi, Tahran'ın uranyum zenginleştirmeyi hızlandırabilen ve saflığını yüzde 90'ın üzerine -nükleer silah üretimi için gerekli oran- çıkarabilen çok sayıda gelişmiş IR6 santrifüjlerden kurduğuna işaret etti.
Washington hala anlaşmaya geri dönmenin İran'ın nükleer bir güç olmasını engellemenin en iyi yolu olduğunu düşündüğü için Tahran'ı anlaşmaya ikna etmek için ‘ekstra bazı esneklikler’ göstermeye hazır olabilir. İkinci neden ise Başkan Biden'ın şu anda, Kongre’deki kırılgan çoğunluğu kaybetmesine yol açacağı düşünülen ara seçimlerden önce anlaşmaya ihtiyacı olması. Bu yüzden bir an önce bir anlaşmaya varmak Biden’ın siyasi çıkarına olacak. Hele de anlaşmanın önünde bugüne kadar engel teşkil eden iki konu için ABD ve İran tarafında kabul edilebilir çıkış yolları bulma çabasına ilişkin gelen bilgiler doğruysa. Bu iki konudan ilki, İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun (DMO) ABD’nin yabancı terör örgütleri listesinden kaldırılması. Bu, aşama aşama da olsa DMO üzerindeki yaptırımların kaldırılması demek. İkinci konu ise Tahran’ın, Eski ABD Başkanı Donald Trump’ın yaptığı gibi Washington’ın bir daha anlaşmadan çekilip Tahran’a yaptırımlar uygulamaya başlamaması için ‘garantiler’ alma konusunda ısrarcı olması. Bunlarla ilgili çıkış yolları arayışına girilmesi, İran'ın daha önce dile getirdiği taleplerden vazgeçmesi demek.
Görünen o ki Başkan Biden'ın, üzerindeki olumsuz siyasi etkisi nedeniyle DMO talebini kesin bir şekilde reddetmesi en sonunda Tahran'ı geri adım atmaya itti. Son olarak, Viyana'da beklenen ilerlemeyi, Rusya-Ukrayna savaşından kaynaklanan enerji krizinden ve ABD tarafı da dahil olmak üzere Batı'nın petrol ve doğal gaz piyasasını sakinleştirmenin yollarını bulma ihtiyacından ayırmak zor. Avrupalılar daha önce İran ve Venezuela'ya açılma çağrısında bulunmuştu. Hiç şüphesiz İran'ın petrolünü herhangi bir engel ile karşılaşmadan tekrar ihraç etmeye başlaması bu pazar üzerinde olumlu bir etki yapacak.
İran her zaman 'zaman baskısı altında müzakerede bulunmayacağını' ve müzakerelerin 'İran çıkarlarına ulaşmak' için gerektiği kadar zaman alacağını söylese de şimdi kendisi de zaman faktörüne bağlı. İbrahim Reisi'nin cumhurbaşkanlığı görevini üstlenmesinden yaklaşık bir yıl geçmesine rağmen hükümeti, gösterilere ve grevlere yansıyan ekonomik çöküşü düzeltmeyi hala başaramadı. Şarku’l Avsat’ın elde ettiği bilgilere göre rejimin içinden sesler, Reisi'nin başarısızlığını kınamaya, hesaba çekilmesi çağrısında bulunmaya ve onu 'seçim vaatlerinin dörtte birini yerine getirmemekle' suçlamaya başladı. Avrupalı ​​kaynaklar, Tahran'ın şu anda bir anlaşmaya varmasının çıkarına olacağını düşünüyor. Böyle düşünmelerinin sebebi sadece gelecek sonbaharda anlaşmaya ulaşmanın daha zor olacak olması değil. İki ek sebep daha var. Birincisi, İran'ın biriktirdiği baskı kartlarına rağmen ek tavizler koparamayacağını düşünüyorlar. İkincisi ise Biden'ın son Ortadoğu turu sırasında tekrar tekrar dile getirdiği gibi iş işten geçmeden İran'ın nükleer bir güce dönüşmesini engellemek için doğrudan ve dolaylı olarak askeri bir çarpışma olma ihtimali üzerinde duruyorlar.



Irak'ta seçimlerin boykotu iktidar koalisyonunu karıştırdı

Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
TT

Irak'ta seçimlerin boykotu iktidar koalisyonunu karıştırdı

Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)

Eski Başbakan Haydar el-İbadi Irak'ta ‘seçim sisteminin reforme edilmesi’ çağrısında bulunurken, Koordinasyon Çerçevesi’nin Mukteda es-Sadr'ın Kasım 2025'te yapılması planlanan seçimleri boykot etme kararına karşı tavır alması bekleniyor.

El-İbadi liderliğindeki Zafer Koalisyonu, seçim sisteminin ‘yolsuzluk’ suçu işleyen kişilerin seçime katılmasını engellemesi gerektiğini bildirdi. Koalisyon tarafından bugün yapılan basın açıklamasında, “Ülkenin karşı karşıya olduğu zorluklar, özellikle de bu tarihi anda, sistemin siyasi tabanını genişletmeyi, herkesi dahil etmeyi ve seçim sürecini yolsuzluğa bulaşmış kişilerden ve manipülatörlerden korumayı gerektiriyor” denildi.

Koalisyon, ‘herhangi bir devletin çöküşünün üstesinden gelmenin, halkın çıkarlarını ve devletin varlığını koruyarak iç siyasi ve sosyal birlikle başarılabileceğini’ vurguladı. Açıklamada, “Ulusal bir reform vizyonu temelinde aday olmamak, çıkarlar nedeniyle başkalarının seçimlere katılmasına izin vermemekten temelde farklıdır” ifadesi yer aldı.

Koordinasyon Çerçevesi’nin ana bileşenlerinden biri olan el-İbadi'nin koalisyonu, Sadr'ın benzer bir açıklama yapmasından bir gün sonra seçimleri boykot ettiğini duyurdu.

 Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi (X)Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi (X)

Koordinasyon Çerçevesi'nin pozisyonu

Koordinasyon Çerçevesi, Sadr ve el-İbadi'nin kararları ve bunların bir sonraki parlamentoda Şii temsiliyeti üzerindeki etkileri konusunda hemen bir görüş bildirmedi. Bilgi sahibi kaynaklar, “Sadr ve el-İbadi'nin kararlarını ele alma konusunda Şii meclisi içinde anlaşmazlıklar var” dedi.

Şarku’l Avsat'a konuşan kaynaklar şu ifadeleri kullandı: “Bedir Örgütü lideri Hadi el-Amiri ve Hikmet Hareketi lideri Ammar el-Hekim'in başını çektiği bazı Şii liderlerin durumu kontrol altına alma çabaları var. Yaşananlara uyum sağlamak için uzlaşmacı bir çözüm arayışının yanı sıra Sadr'a seçimlere katılması ve boykotu tersine çevirmesi için davette bulunma ve Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu'nu birkaç günlüğüne adaylık kapısını yeniden açmaya davet etme olasılığı da var… Koordinasyon Çerçevesi içinde farklı görüşler var, ancak Kanun Devleti Koalisyonu lideri Nuri el-Maliki'nin tutumunun Sadr'ı boykotu kırmaya ve seçimlere katılacağını açıklamaya davet etme eğiliminde olduğu dikkat çekiyor.”

Sadr, Kasım ayında yapılması planlanan parlamento seçimlerini boykot etme kararından dönmek için zorlu koşullar öne sürdü.

Sadr X platformundaki hesabı üzerinden yaptığı paylaşımda, “Yolsuzluk var olduğu sürece hiçbir seçime katılmayacağım. Doğruluk ancak kontrolsüz silahların teslim edilmesi, milislerin dağıtılması ve ordunun güçlendirilmesiyle tesis edilecektir” ifadelerini kullandı.

Yerel platformlarda, Sadr Hareketi liderleri ile aralarında Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani'nin de bulunduğu Şii liderler arasında seçimlere katılma amacıyla temaslar kurulduğuna dair sızıntılar dolaşıyor.

Şarku’l Avsat'a konuşan siyasi bir kaynak, ‘Sadr Hareketi ile geri dönme olasılıkları konusunda şu ana kadar görüşmelerin durmadığını’ söyledi.

Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr (Sadr Hareketi medyası)Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr (Sadr Hareketi medyası)

Seçimlerin meşruiyeti

Son dönemde izlenen çeşitli göstergelere göre seçimlerin meşruiyetine ilişkin endişeler bulunuyor. Boykotun kırılgan bir bölgesel ve uluslararası ortamda diğer kesimler tarafından da tekrarlanması, özellikle silah taşıyan ya da geçmişte silah taşımış olanlar başta olmak üzere pek çok Şii gücün, İran'ın hedef alınmasının ardından ABD ve İsrail tarafından hedef alınabilecekleri korkusunu taşımaya devam ettikleri bir dönemde, siyasi sistemin meşruiyetini etkileyebilir.

Aynı bağlamda araştırmacı Seyf es-Saadi Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte şu ifadeleri kullandı: “Irak'taki siyasi sınıf, boykot eden çoğunluğun seçimlere katılma güvenini yeniden tesis edecek olgun bir seçim sistemi sunamadı. Bunun nedeni, seçim yasasının her seçim döneminde, oy veren halkın gerekçeleri dikkate alınmaksızın, büyük geleneksel partilerin ölçülerine uyacak şekilde değiştirilmesidir… Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr ve iki eski başbakan Haydar el-İbadi ve Mustafa el-Kazımi'nin boykotu, seçimlere giden sürecin ciddiyetinin bir göstergesidir.”

Ancak es-Saadi, ‘seçim bölgesi sistemi, Sainte Lague sistemi ve benimsenen yüzde ile her seçimde sorunlara neden olan sonuç hızlandırma cihazlarına ilişkin doğru istatistiklere dayanan olgun bir yasanın çıkarılması yoluyla Irak'taki seçim sisteminde reform yapılabileceğini’ düşünüyor.