Nükleer anlaşmanın askıya alınması hangi tarafın çıkarına?

Diplomatlar, analistler ve yetkililer, İran ve Batı ülkeleri arasındaki 2015 tarihli nükleer anlaşmayı yeniden hayata geçirme yönündeki nihai teklifini kabul etse veya etmese dahi iki taraftan birinin bu teklifin iptalini ilan etmeyeceğini, zirâ teklifin iki tarafın da çıkarlarına hizmet ettiğini vurguladı. Ancak tarafların bu hususta bağlı kaldığı nedenler farklılık gösteriyor. ABD Başkanı Joe Biden tarafından bakıldığında, İran'ın nükleer programını dizginlemenin anlaşma haricinde bariz veya kolay bir yolu bulunmuyor. Nitekim söz konusu anlaşma; ABD, Birleşmiş Milletler (BM) ve AB'nin ekonomik yaptırımlarına maruz kalmaması karşılığında İran'ın nükleer programını frenlemesini öngörüyor.

Çin ve Hindistan gibi ülkeler İran petrolü almaya devam ettiği taktirde, eski ABD Başkanı Donald Trump’ın 2018’de anlaşmadan çekilmesinin ardından yaptığı gibi İran’ın nükleer programını sınırlama amacıyla ekonomik baskı kullanmak zor olacak.

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ve Moskova'nın Tahran'a açık desteğinin sebep olduğu yüksek petrol fiyatları, İran için ekonomik ve siyasi açıdan can simidi niteliğinde. Bu husus, İranlı yetkilileri Batı yaptırımlarına karşı tahammül edebileceklerine ikna etmeye yardımcı oldu.

İsminin açıklanmaması şartıyla Reuters’a konuşan Avrupalı ​​bir diplomat, “Her iki taraf da mevcut durumdan memnun” ifadelerini kullandı. Aynı şekilde isminin açıklanmamasını isteyen İranlı üst düzey bir yetkili ise Reuters’a verdiği demeçte, “Acelemiz yok. Petrolümüzü satıyoruz. Komşu ülkeler dahil olmak üzere birçok ülke ile aramızda makul bir ticaret mevcut. Washington’un aksine Rusya ve Çin gibi dostlarımız var. Nükleer programımız ilerliyor. Neden geri adım atalım?” ifadelerine başvurdu.

Anlaşmanın İran’a çok cömert davrandığını söyleyerek nükleer anlaşmadan çekilen Trump, sonrasında ise azami baskı kampanyası kapsamında İran'ın petrol ihracatını sıkıştırmak amacıyla yoğun ABD yaptırımlarını yeniden uygulamaya koymuştu. İran ise yaklaşık bir yıl sonra daha fazla zenginleştirilmiş uranyum stokları biriktirerek anlaşmayı ihlal etmeye başlamıştı. Aynı zamanda uranyumun anlaşma kapsamındaki yüzde 3,67 sınırını aşarak yüzde 60 oranında uranyum zenginleştirmeye, gelişmiş santrifüjler kullanmaya yönelmişti.

Bölgedeki diplomatlar, AB’nin taraflara 15 Ağustos'ta bir yanıt beklediğini bildirdiğini aktardı. İran'ın AB’nin taslak metnini kabul etme niyetinde olup olmadığına dair hiçbir belirti yok. ABD ise AB önerileri temelinde hızlı bir anlaşmaya varmaya hazır olduğunu söylüyor. İranlı üst düzey ikinci bir yetkili, “Ukrayna savaşı, artan petrol fiyatları, Washington ile Çin arasındaki artan gerilim nedeniyle siyasi denge değişmiş durumda. Dolayısıyla zaman faktörü İran için çok önemli değil” vurgusunda bulundu.

Aylar önce zamanın tükendiği uyarılarında bulunan ABD’li yetkililer ise ABD ulusal güvenliği çıkarına olduğu sürece bir anlaşma yönünde çalışmaya devam edeceklerini, bu yönde bir son tarihin bulunmadığını söyleyerek bu husustaki tutumlarını değiştirdiler. Biden partisinin Meclis ve Senato'da çoğunluğu kaybedebileceği 8 Kasım ara seçimleri öncesinde anlaşmayı yeniden hayata geçirdiği taktirde, Cumhuriyetçilerin eleştirilerine maruz kalabilir.

Şarku’l Avsat’ın Reuters’tan aktardığına göre Washington Enstitüsü'nden ABD’li kıdemli diplomat Dennis Ross, “İranlılar yarın gelip de peki dedikleri taktirde masadaki anlaşmayı kabul edeceğiz. Ara seçim meselesi ne olursa olsun bunu yapacağız. Mesele ABD yönetiminin bunu büyük bir silah kontrol anlaşması olarak lanse etmesi gibi değil. Konumları, mevcut alternatifler arasında en az kötü olanı” açıklamalarında bulundu.

Biden, İran'ın nükleer silah elde etmesini engellemek için son çare olarak askeri müdahalede bulunacaklarını açıklamıştı. Ancak bölgede daha geniş bir savaş ya da İran'ın ABD'ye yahut diğer bölgelerdeki müttefiklerine saldırması riski göz önüne alındığında Washington böyle bir gelişmeye asla istekli değil.

Geçtiğimiz hafta İranlı bir adamın ABD'nin Eski Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton'u öldürmeyi planlaması ve yazar Selman Rüşdi’ye yönelik bıçaklı saldırıyla ilgili suçlamaların ardından, yönetime yönelik yerel eleştiriler daha sert olacak. Washington için daha iyi politika seçeneklerinin bulunmaması ve Tahran'ın zamanın kendi lehine işlediği görüşü, anlaşmayı askıda bırakabilir. Eurasia Group analisti Henry Rome, konuyla ilgili açıklamasında şu ifadelere başvuruyor:

“İki taraf da anlaşmanın yeniden hayata geçirilmesi yönünde taviz vermeye istekli görünmese de, hem ABD hem de İran, bir anlaşma olasılığını canlı tutmak için zorlayıcı nedenlere sahip. İranlı liderlerin kesin bir karar verip vermediği belirsiz. Ancak her iki durumda da, bu belirsizlik döneminin sürdürülmesi muhtemelen onların çıkarına hizmet ediyor. Batı'nın zamanın daraldığı yönünde uzun zamandır bulunduğu tehditler, masadaki anlaşmanın nihai ve müzakere edilemez olduğu ısrarı konusundaki güvenilirliğini büyük olasılıkla baltaladı.”