عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
YAŞAM

Işık kirliliğini azaltmanın yolları

Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği’nden bir uzman dört yöntem önerdi.

Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği ışık kirliliğiyle savaşıyor.
Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği ışık kirliliğiyle savaşıyor.
TT
TT

Işık kirliliğini azaltmanın yolları

Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği ışık kirliliğiyle savaşıyor.
Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği ışık kirliliğiyle savaşıyor.

Ekip halinde yürütülen çalışmalar büyük ve karmaşık görevlerin daha kolay ve hızlı şekilde gerçekleştirilmesine imkan tanır. Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği'nin Teknik Komite üyesi Nancy Clanton, topluluk üyelerini ışık kirliliğini hep birlikte ortadan kaldırmaya teşvik etmek amacıyla bir makale kaleme aldı.
ABD merkezli Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği, geceleri doğal olmayan yapay aydınlatmanın aşırı veya yanlış kullanımından kaynaklanan ışık kirliliğinden, mevcut ve gelecek nesillerin etkilenmemesi için gece gökyüzünü ışık kirliliğinden korumak için çalışıyor.
Clanton, birkaç gün önce yayınlanan makalesinde "İnsanlar, gece gökyüzünü ışık kirliliğinden korumak için önerilerde bulundu. Öncelikle başta hareket sensörlerinin kullanımı olmak üzere dört yöntemle evin içinden duruma yardım edebileceğine inanılıyor. Işık kirliliğini azaltmanın en iyi yolu, gerekmediğinde ışıkları tamamen kapatmaktır. Bu aynı zamanda elektirik faturanızda da tasarruf sağlayacak. Hareket sensörleri, ışıkları yalnızca yakınlarda hareket olduğunda yanacak şekilde kontrol etmenin harika bir yoludur."
Clanton'ın önerdiği ikinci uygulama, loş ampuller kullanmak. Bu ampüller, yaydıkları ışığın yoğunluğunu kontrol eden anahtarlara sahip. Bu sayede gerektiğinde sadece güçlü ışık kullanılabiliyor.
Clanton ayrıca evin içine herhangi bir ışığın gereksiz kullanımını engelleyecek uygun bir cihaz yerleştirmenin de etkili olduğunu vurguluyor.
Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgilere göre Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği Teknik Komitesi üyesi tarafından vurgulanan üçüncü uygulama, daha sıcak ışık renkleri seçmek.
Daha sıcak gölgeli veya sarı renkli ampuller, mavi ışıktan ziyade sirkadiyen ritme daha uygun. Bu nedenle akıllı telefonlarda gece modu kullanılıyor.
Renk sıcaklığı veya ışık, lambanın renk sıcaklığı ile ölçülür. 6000K'nın üzerindeki parlak ve mavi gün ışığı sıcaklıklarından kaçınılmalı ve bunun yerine 3000K'nın altındaki sıcaklıklarda lambalar seçilmeli.

Daha fazlasını oku

 
 
YAŞAM

Amazon Nehir yunuslarının tuhaf idrar yapma şekli bilim insanlarını şaşkına çevirdi

Fotoğraf: (Wikimedia Commons)
Fotoğraf: (Wikimedia Commons)
TT
TT

Amazon Nehir yunuslarının tuhaf idrar yapma şekli bilim insanlarını şaşkına çevirdi

Fotoğraf: (Wikimedia Commons)
Fotoğraf: (Wikimedia Commons)

Bilim insanları, Amazon nehir yunuslarının idrarını yaparken sergilediği yeni ve tuhaf davranış karşısında şaşkına döndü. Hayvan, idrarını yaparken göbeğini yukarı doğru çeviriyor ve bir başka erkek, burnuyla "aktif bir şekilde" idrar akışını takip ediyor.

Genellikle boto diye bilinen bu enteresan yunus, kuzeni şişe burunlu yunustan çok daha az utangaç ve sık sık eğlenceli hareketler sergiliyor.

Önceki çalışmalar botonun diğer yunus türlerine göre yabancı nesnelerden daha az korktuğunu, balıkçıların küreklerini tuttuğunu ve sopalar, kil, kayalar, kütükler ve kaplumbağalarla oynadığını gösteriyor.

Kanadalı biyologlar, botoların idrar yapmayla ilgili düzinelerce "tuhaf davranış" örneğini belgeledi. 

Çalışmamız, havadan idrar yapmanın deniz memelilerinde nadiren görülen ya da nadiren gözlemlenen bir davranış olmasına rağmen, botolarda nispeten yaygın olduğunu gösteriyor.

Araştırmacılar yunusların neden bu davranışı sergilediğinden emin değil ancak eş seçimine katkı sağlamak adına kokuyla işaret bırakma hareketiyle ilgili olabileceğinden şüpheleniyorlar.

Yeni çalışmanın ortak yazarı Claryana Araújo-Wan, New Scientist'e yaptığı açıklamada, "Daha önce hiç görmediğimiz bir şey olduğu için gerçekten şoke olduk" dedi.
 

zxscdfrgt
Amazon yunusunun havadan idrar yapma​sı (Claryana Araújo-Wang)​​​​​​

Botoların 2014'le 2018 arasında gerçekleştirdiği 36 "havadan idrar yapma" vakasını belgeleyen çalışmada, davranışın seyri, süresi ve sosyal bağlamı kaydedildi.

Belgelenen vakaların üçte ikisinde alıcı yunuslar var. Behavioural Processes adlı hakemli dergide yayımlanan çalışmada, "Havadan idrar yapma, bir botonun yavaşça sırt üstü pozisyona geçmesi, penisini suyun üzerine çıkarması ve idrarını havaya bir akış halinde püskürtmesiyle başlıyor" ifadeleri kullanılıyor. 

'Alıcı' bir erkek ortamda bulunduğunda ya rostrumuyla (yunusların burun çıkıntısı -çn.) idrar akışına yaklaşıyor, bazen onu takip ediyor ya da akışın suyla temas ettiği yerde kalıyor.

Bu olayların çoğu yaklaşık 10 saniye sürüyor ve idrar yapanlarla alıcı hayvanlar erkek oluyor. Çalışmada, yunusun burnundaki kılların idrar akışlarını tespit eden bir kimyasal sensör görevi görüyor olabileceği teorisi öne sürülüyor.

Bu tuhaf davranış bir iletişim kurma biçimi olabilir.

Araştırmada, "Genellikle diğer erkeklerin varlığında gerçekleşen havadan idrar yapma, fizyolojik atık giderme ihtiyacının ötesinde sosyal veya iletişimsel işlevlere hizmet ediyor" deniyor.

Karada yaşayan memeliler, bölgelerini işaretlemek, hakimiyet kurmak ve fiziksel durumlarını ilan etmek için idrar kullanmalarıyla bilinse de bu tür davranışları su ortamında gözlemlemek çok daha zor.

Dişli balinalar, dişsiz balinalar ve yunuslar gibi deniz memelilerinde koku alma duyusuna katkı sağlayacak vücut yapıları da olmadığından veya büyük ölçüde küçüldüğünden, idrarın kimyasal iletişim için kullanılması genellikle beklenmiyor.

Ancak son çalışmalar, yunusların hem havada hem de sudaki idrar ve dışkı bileşenleri gibi koku ve salgıları tespit edebildiğini gösteriyor.

Araştırmacılar, botonun dokunma unsurlarını "dokunsal" bir duyuda birleştiren "kısmi" bir koku kullandığından ve bunun koklamaktan ziyade hissedilerek türün diğer üyelerinin fizyolojik durumunu değerlendirmeyi sağladığından şüpheleniyor.

Bu hipotezi test etmek için daha fazla çalışma yapılmasını umuyorlar.

Yeni çalışmada, "Sinyallerin alınıp verildiği davranışsal bağlamı anlamak, aktarılan bilgiyi bağlamsallaştırmaya ve potansiyel işlevini aydınlatmaya katkı sağlar" diye yazıyorlar.

Independent Türkçe