Tarık Dilvani
Ürdün'de yapılan resmi bir kamuoyu araştırması, İsrail ve İran'ın Ürdünlülerin gözündeki yerine ilişkin dikkate değer sonuçlar kaydetti. Ürdün Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi tarafından yürütülen kamuoyu araştırmasına göre, İsrail ve İran aşağı yukarı aynı derecede Ürdün'ün ulusal güvenliğine yönelik bir tehdit kaynağı olarak görülüyor. Bu, İsrail'e karşı düşmanlığın -önceki yıllara oranla daha yavaş bir tempoda da olsa- devam etmesiyle birlikte kamuoyunun düşünce yapısında Tahran'a karşı bir farklılık olduğunu gösteriyor.
Görünen o ki, Ürdün'de İran'a yönelik kamuoyu karşıtlığı, en son İran’ın Suriye sınırı üzerinden uyuşturucu kaçırma eylemlerinden doğrudan sorumlu tutulması olmak üzere birçok faktör nedeniyle günden güne büyüyor. Örneğin geçen ağustos ayında, başkent Amman'ın doğusundaki bir mahallede duvara Irak Haşdi Şabi sloganları ve İran sembollerinin yazılması infial yaratmıştı. Daha sonra duvarın ABD yapımı bir dizinin çekimlerinin parçası olduğu anlaşılmıştı.
Ürdünlüler İran'a ve İran'ın bölgedeki politikasına karşı ilk kez karşıtlıklarını dile getirmiyorlar. Ürdün'de Yakın Doğu Politikaları Enstitüsü tarafından 2015 yılında yapılan bir kamuoyu araştırması, Ürdünlülerin İran'ı veya Hizbullah'ı sevmediğini ortaya koymuştu.
İran ve İsrail aynı kefede
Aslında Ürdün Başbakanı Bişr el-Hasavne hükümeti hakkında kamuoyunun nabzını ölçmek için yapılan resmi kamuoyu araştırması, ankete katılanların yüzde 61'inin İsrail'i Ürdün'ün ulusal güvenliğine yönelik bir tehdit kaynağı olarak görürken, yüzde 54'ünün İran'ı aynı şekilde gördüğünü ortaya koydu. İki sonuç birbirine oldukça yakın olmasıyla dikkat çekiyor.
Gözlemciler böyle bir sonucun çıkmasının mantıklı olduğunu söylüyor. İran uzmanı Nebil el-Atum, İran’daki tüm müfredatların İran'ın düşmanının ne İsrail ne de Batı olduğunu, daha ziyade Araplar olduğunu gösterdiğini, dolayısıyla buradan Arap halklarının genel olarak İran'a karşı artan düşmanlığının nedenini anlamanın mümkün olduğunu söylüyor. İran'ın mezhebi İslam dünyasına liderlik etmek için kullanmaya çalıştığını da ekleyen Atum, yerel müfredatta “Ummu'l-Kura Teorisi” kitabı gibi Müslümanların liderliğini devralmak gerektiğini, yani İran’ın Araplar ve Müslümanlar için nasıl manevi ve siyasi bir kıble olabileceğini vurgulayan öğretim kitaplarına yer verildiğine dikkat çekti.
Halk korkarken, resmi kanallar sakin
İran’ın Ürdün Büyükelçiliği, İkinci Sekreteri ve Heyet Başkan Yardımcısı Hamid Rıza Kazımi aracılığıyla ülkesinin Ürdün'ün güvenliğine tehdit oluşturduğu yönündeki suçlamaları reddetti. Bununla birlikte uzmanlar, İran'ın planları konusunda uyarırken, resmi kanallar yıllarca süren sözlü gerginlikten sonra aylardır sakinliğini koruyor. Geçen temmuz ayında Ürdün Başbakanı Bişr el-Hasavne BBC Arapça'ya verdiği demeçte İran'ın Ürdün için bir tehdit oluşturmadığını söylemişti.
Ürdün’ün eski Tahran Büyükelçisi ve eski bakanı Dr. Bessam el-Amuş, İran'ın yatırım, dini turizm veya Şii mezhebini yayma yoluyla Ürdün'e sızma girişimlerinden bahsederek Tahran’ın bu yüzden Ürdünlüler tarafından sevilmediğini söylemişti.
Amman, İran'ın başkentindeki Suudi Arabistan Büyükelçiliği’ne yapılan saldırıya karşılık Tahran'daki büyükelçisini resmi olarak geri çağırdığından beri yeni bir elçi atamaktan kaçınıyor. Öte yandan Tahran, iki ülke arasındaki soğukluğa istinaden Amman'daki büyükelçiliğini, büyükelçilik kadrosundaki ikinci derece bir diplomat tarafından yönetmekle yetiniyor.
İsrail düşmanlığı azaldı mı?
Gözlemciler, gösteriler ve oturma eylemleri düzenleme ve hatta Kudüs'teki gerilim veya Gazze'deki çatışma gibi devam eden olaylarla bağlantılı dönemlik protesto kampanyaları gibi Ürdün sokaklarındaki İsrail karşıtı faaliyetlerde bir azalma olduğunu belirtiyorlar.
Görünen o ki son iki yılda, büyük bir ekonomik küçülmenin yanı sıra işsizlik ve yoksulluk rakamlarındaki artış ışığında, günlük hayatın gereklerini yerine getirmekle meşgul olan Ürdün halkı bir oldu-bitti politikası ile karşı karşıya. Su karşılığında elektrik anlaşmasında olduğu gibi İsrail ile gaz anlaşması da yapıldı. Nüfusunun yaklaşık yarısının Filistin kökenli olduğu bir ülkede 'Filistin davası' ivmesini kaybetti. Tahran'la ilişkilerinden ötürü Hamas Hareketi ve Filistin İslami Cihad Örgütü gibi direniş hareketlerine duyulan sempati azaldı.
Filistin meselesinin gündemden düşmesiyle paralel olarak Ürdün ve İsrail arasındaki normalleşme hızının artması ve İsrail'deki Ürdünlü işçi sayısındaki artış da dahil olmak üzere diğer endişe verici göstergeler de ön plana çıktı.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre Stratejik Araştırmalar Merkezi tarafından mart ayında yapılan bir önceki ankette, Ürdünlülerin yaklaşık yarısı son Ürdün-İsrail ilişkilerini iyi olarak nitelendirdi. Çoğu Ürdünlü, İsrail ile asgari düzeyde bir ilişki sürdürmenin Ürdün'ün çıkarına olduğunu düşündüklerini ifade etti.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi (AFP)