Ahmed Mustafa
Dünyanın en büyük kredi derecelendirme kuruluşları, gerek kurumsal borçlar, gerek kamusal devlet borçlar açısından olsun önümüzdeki dönemde borç ödemelerinde daha fazla ‘iflasın’ yaşanmasını bekliyorlar. Standard & Poor's kuruluşu da geçtiğimiz günlerde yayınladığı bir raporda, dünyadaki borç risklerinin 2008'deki küresel mali kriz öncesi dönemdeki seviyelerinden çok daha yüksek seviyelere ulaştığına işaret etti.
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Standard and Poor’s (S&P), geçtiğimiz günlerde yayınladığı bir raporda, dünyadaki borç risklerinin 2008 yılındaki küresel mali kriz öncesi dönemdeki seviyelerden çok daha yüksek olduğuna işaret etti.
Küresel mali krizin yaşandığı 2008’den bir önceki yıldan bu yana, küresel borcun gayri safi yurt içi hasılaya (GSYİH) oranı hesaplandığında küresel borçlanmanın yüzde 349 arttığı görüldü. Bu rakam, borcun küresel ekonominin büyüklüğüne oranının yüzde 278 olduğu 2007 yılına kıyasla yüzde 25’lik bir artış olduğu anlamına geliyor.
Bu durum, genel olarak Kaldıraç Oranı (borcun öz sermayeye oranı) ile ilgilidir. Kamu borcunun 2008 yılında yüzde 62 olan GSYİH'ya oranı bu yıl 2022'de ortalama yüzde 87'ye ulaştı.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre S&P, ‘Global Debt Leverage: How Heavy Is The World's Debt Burden?’ (Küresel Borç Kaldıraç Oranı: Dünyanın Borç Yükü Ne Kadar Ağır?) başlıklı raporunda, bu büyük artış, uzun süredir çok düşük seyreden faiz oranları döneminde hükümetler ve şirketler tarafından bu şekilde borçlanmanın gösterilen büyük rağbete bağlandı. Dünyadaki birçok ülkede faiz oranlarının yükselmeye başlaması ve ekonomik durgunlukla birlikte borcun GSYİH'ya oranı ve şirketlerin piyasa değeri borcun ödenmesini, yani borcun faizini ve taksitlerini ödemeyi büyük ölçüde zorlaştıracak şekilde yükseldi. Bu da borçların yeniden yapılandırılması ve önümüzdeki iki yıl içinde iflas oranlarının artabileceği riskini beraberinde getiriyor.
İpotekli borçlanma (Kaldıraç Oranı)
En büyük borç yüzdesi, kamu borcunu, kurumsal borcu, hanehalkı borcunu vb. toplayan ve bunları tüm küresel ekonominin toplam büyüklüğüne göre ölçen toplamdır. 2008 yılındaki küresel mali kriz öncesine kıyasla yaklaşık dörtte bir oranında artan bu rakam, sadece devlet borcuna gelince, neredeyse üçte bir oranında arttı.
İpotekli borçlanma (Kaldıraç Oranı), borcu ödemenin yanı sıra kar elde etmek için yatırım getirisini artırma temelinde borca yapılan yatırımdır.
Şirketler için ipotekli borçlanmanın şartı, şirketin borcunun şirketin piyasa değerine olan oranıyken, devletler için borcun GSYİH'ya olan oranıdır. Eğer mortgage (ipotekli) borçlanmasını basit bir örnekle açıklayacak olursak bir yatırımcının yatırımlarını ya da bir devletin kamu harcamalarını artırmak için borç alması olduğunu söyleyebiliriz. Buradaki borç kurumsal borçsa projeden beklenen yüksek yatırım getirisi, kamusal borçsa ülkenin GSYİH’sının büyüme oranı ile ilgilidir.
Şirketin hisselerinin değeri yükselirse ya da yatırımcı projesinden büyük bir getiri elde ederse, burada ipotekli borçlanma getiri ve kâr konusunda yatırımcıya ek bir avantaj sağlamış olur. Aynı şekilde, ekonominin büyümesi ve GSYİH’nın büyümesi durumunda, ipotekli borçlanma hükümete fayda sağlamış olur ve bu borcu kolayca ödeyebilir. Fakat eğer bunun tersi olursa örneğin şirket hisselerinin düşmesi ya da GSYİH’nın makul oranlarda büyümemesi gibi durumlarda, ipotekli borçlanma, piyasa değerine ya da GSYİH’ya oranını artırarak yüksek riskli bir borç haline gelir.
S&P raporunda ‘CCC’ olarak sınıflandırılan ülkelerin ve hatta ‘B’ olarak sınıflandırılan çoğu ülkenin sorunlarında artış ve borçlarını ödeme imkanlarının azalmasını bekliyor. Raporda, İngiltere'nin borç notunda açıklanan son düşüşe ve durağan görünümden negatif görünüme geçişe atıfla, gelişmiş ekonomilerde bile bazılarının borç sorunu yaşayacağına işaret ediliyor.
Rapor, özellikle faiz ödemeleri olmak üzere borç oranlarının, merkez bankalarının faiz baz puanlarını istikrarlı bir şekilde artırmasıyla son zamanlarda yüzde 8'e yükseldiğini tahmin ediyor.
Çinli şirketler krizi
Kamu borcu sorunu neredeyse evrensel bir borç olarak kabul edilse de, kurumsal borç sorunu özellikle Çin'de daha ciddi bir boyuta ulaşmış görünüyor. S&P’nin benimsediği analiz modellerine göre Çin'deki kurumsal borç oranları, diğer borçlara kıyasla daha önce eşi-benzeri görülmemiş bir küresel borç krizin fitilini ateşleyecek ilk kıvılcım olabilecek daha riskli bir tablo çiziyor.
Son yıllarda Batılı ekonomi alanında uzman basın kuruluşlarında yer alan haberlerin ve analizlerin Çin'in en büyük borç verme hacminin, yüz milyarlarca dolarlık ABD Hazine bonosu satın alarak dünyanın önde gelen ekonomisi olan ABD ekonomisine verildiği gerçeği göz ardı edilerek bir kamu borç balonunu patlama üzerine getiren bir şekilde Çin'i dünyanın dört bir yanındaki hükümetlere borç vermesine odaklanmaları dikkati çekiyor.
Ancak sorun, Çin'in borç vermesinde değil, dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olarak büyüme hızının yüzde 10'un üzerinde olduğu geçmiş yıllarda yerel şirketlerin borçlanmasında olduğu görülüyor. Artık Çin'in kurumsal borç sorunu büyümenin yavaşlaması ve küresel olarak faiz oranlarının yükselmeye başlamasıyla birlikte patlamak üzere.
Küresel kurumsal borcun GSYİH'ya oranı 2022 yılının Haziran ayına kadar olan 10 yıllık dönemde yüzde 17'ye yükseldi. Gelişmekte olan ülkelerde kurumsal borçlardaki artış yüzde 25 ve gelişmiş ekonomilerde yüzde 8 artarken, yalnızca Çin'deki artış yüzde 20 olarak kaydedildi.
Bu yılın Haziran ayında 27 trilyon dolara ulaşan Çin'in kurumsal borcu, dünyanın toplam şirket borcunun yüzde 31'ini oluşturuyor. Kovid-19 salgını krizinde tüm dünyada kurumsal borçlarda önemli bir artışa tanık olunsa da gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler, küresel ekonomik toparlanma ile birlikte geçtiğimiz yıl kurumsal borcun pek azalmadığı Çin’in aksine Kovid-19 salgını krizinden sonra kurumsal borçlanmada düşüş yaşamaya başladılar. Çinli şirketlerin ise borçları arttı.
