İranlı yetkililer, aylardır devam eden halk baskısı karşısında geri adım atarak Mahsa Amini adlı genç Kürt kadının ölümüne neden olmakla suçlanan ahlak polisi Gaşt-e Erşad (İrşad Devriyeleri), birimini lağvetti.
Tahran'da 16 Eylül'de 22 yaşındaki Mahsa Amini "uygunsuz başörtüsü" bahanesiyle göz altına alınıp darp edilmesi sonrasında hayatını kaybetmişti. Bu durum, halen devam eden ve yüzlerce kişinin öldürüldüğü halk protestolarının patlak vermesine neden oldu.
Şarku’l Avsat’ın İran Öğrenci Haber Ajansı'ndan (ISNA) aktardığı habere göre İran İslam Cumhuriyeti Başsavcısı Muhammed Cafer Muntazeri, ahlak polisi biriminin ilgili makamlar tarafından kapatıldığını duyurdu. Muntazeri, Kum şehrinde yaptığı açıklamada şu sözlerine dikkat çekti: “Ahlak polisinin yargıyla hiçbir ilgisi yoktur ve onu kim kurduysa, aynı zamanda feshetti".
AFP’de yer alan bir başka habere göre ise Muhammed Cafer Muntazeri, Kum kentinde yaptığı açıklamada 1979’daki Devrim’den dört yıl sonra 1983’te kadınlar için zorunlu hale getirilen başörtü yasasında herhangi bir değişikliğe gidilip gidilmeyeceği konusunda, “Hem parlamento hem de yargı (konu üzerinde) çalışıyor” ifadelerini kullandı.
ABD, AB ve Birleşik Krallık, Amini'nin ölümü üzerine "Ahlak Devriyelerine" yaptırım uygulanması gerektiğini ifade etmişti.
Ahlak polisi, kadınlara zorunlu başörtüsüyle ilgili katı kurallar getirmek için uzun yıllardır çalışıyordu. Birime bağlı polisler aynı zamanda erkekleri saç kesimi ve hatta modern giyimleri nedeniyle uyarıyordu.
İrşad Devriyesi, son yirmi yılda İranlıları endişelendiren sıcak sosyal konulardan biri oldu. “İrşad Devriyesi” projesi, reformist çizgideki eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi dönemine kadar uzanıyor. Rejim reformistlerin siyaset alanını sınırlamak için ahlak polisini devreye sokmuştu.
Başlangıçta bu fikir, İran rejimi hiyerarşisindeki en üst makamı temsil eden Rehber’e (Ayetullah Ali Hamaney) bağlı Kültür Devrimi Yüksek Komitesi tarafından “Batı kültürünü destekleyenleri” takip etme girişimi olarak “kültürel istila” ile mücadele bağlamında sunuldu. “İrşad Devriyesi” projesi İran'da radikal çevreler tarafından destekleniyor. Diğer yandan İran toplumunun geniş bir kesiminden gelen eleştirilere maruz kalıyor.
Sert Muhafazakar çizgideki İbrahim Reisi'nin döneminde "İrşad Devriyeleri", "Ahlaki Güvenlik Polisi" adı altında bir kez daha öne çıktı. Reisi, seçim kampanyası sırasında yetkililer arasındaki yolsuzlukla mücadele sözüne atıfta bulunarak, "Yetkililer için özel bir rehberlik devriyesi kuracağız" derken, "İrşad Devriyesi" projesini eski haline getirmeyi ima etmişti. Bu bağlamda Ahmedinecad'ın internet sitesinde, İbrahim Reisi'nin Ahmedinecad hükümetinin konuyla ilgili uygulamalarına atıfta bulunmadan Muhammed Hatemi döneminde onaylanan projenin uygulanması için emir verdiği bilgisi yer alıyor.
Yaz başında “İrşad Devriyelerinin” sertliğini artırmasıyla birlikte uzmanlar, rejimin kamuoyunu nükleer yaptırımların kaderi ve yaptırımların kaldırılmasını amaçlayan müzakerelerin uzaması gibi İran vatandaşlarının karşı karşıya olduğu ana sorunlardan başka yöne çevirme girişiminde bulunduğunu öne sürdü.
“Ahlaki Güvenlik” Polisi
İran polisinin en yeni birimi olan “Ahlaki güvenlik polisi”, "İrşad Devriyeleri" için yeni bir doğuşu temsil ediyor. Geçen Haziran ayında İran'ın İdeolojik ve Siyasi Habercilik Teşkilatı Başkanı Ali Rıza Edyani, Ahlaki Güvenlik Polisi’nin kurulduğunu duyurdu. Ancak Ahlak Polisi Komutanı Albay Ahmed Mirzai'nin daha önceki basın açıklamaları, en az 3 yıl önce bu isimde bir birliğin varlığına işaret ediyor.
Mirzai basın açıklamasında şunları dile getirmişti: "Silahlı Kuvvetler Komutanı tarafından onaylanan yeni yapı, ahlak polisi kurulmasını da içeriyor. Hedef, ahlaki koruma ve normları ihlal edenlerle sistematik ve sürekli mücadeledir. Toplum, polisin toplumun değerlerini korumak için devrimci bir araç olarak hareket etmesini bekliyor”.
ABD ve Birleşik Krallık, Mahsa Amini'nin ölümünden sonra görevden alındığı bildirilen ahlak polisi komutanı Albay Ahmed Mirzai'ye yaptırım uyguladı. Yaptırım kararı İran resmi medyası tarafından yalanlandı.
Başörtü takip kameraları
Geçen Eylül ayında, İran Parlamentosu Yargı ve Hukuk Komitesi Başkanı Milletvekili Musa Gazanfer Abadi, başörtüsü kurallarına uymayan kadınların izlenmesi için "İrşad Devriyeleri" yerine kameraların kullanılması çağrısında bulundu.
Çağrı, İran'daki “Emri’l bil-Maruf Nehy’il anil-Münker (İyiliği Emretme Kötülüğü Yasaklama) Komitesi" Sekreteri Muhammed Salih Haşimi Gulpeygani’nin halka açık yerlerde kadın kıyafetlerini izlemek için yüz tanıma teknolojisini kullanma projesini duyurmasının ardından yapıldı. Duyuruda Tahran'daki metro istasyonlarının pilot bölge olarak uygulamaya başlama olasılığına dikkat çekildi.
"Kürşad" uygulaması
2016'da United for Iran adlı bir grup, kadınların polis devriyeleriyle karşılaşmaktan kaçınmasına yardımcı olan bir uygulama başlattı. Uygulamayı başlatan grup, "adaletsizliği" engellemek için "pratik bir direniş" geliştirdiklerini belirtmişti. Bu uygulama, çoğu İran şehrinin haritalarını içermekte ve kullanıcının "İrşad Devriyesi" ile karşılaşmasını önlüyordu.
Uygulama esas olarak vatandaşları “İrşad Devriyesi” araçlarının konumu hakkında bilgilendirmektedir. Polis devriye konuşlandırma yerleri sarı renkte görünür. Uygulama, İranlı kadınlar tarafından olumlu karşılanmıştı.
İsrailli rehinelerin destekçileri 13 Nisan 2025 tarihinde Kudüs'te tüm rehinelerin serbest bırakılmasını talep eden bir protestoya katılırken 7 Ekim 2023 tarihinde Hamas'ın İsrail'e düzenlediği bir saldırı sırasında kaçırılan Aidan Alexander'ın posterlerini tutan göstericiler (Reuters)