Canbolat, anlaşmazlıkları çözmek için Basil’le görüşüyor

Velid Canbolat (Getty Images)
Velid Canbolat (Getty Images)
TT

Canbolat, anlaşmazlıkları çözmek için Basil’le görüşüyor

Velid Canbolat (Getty Images)
Velid Canbolat (Getty Images)

Lübnan’da cumhurbaşkanlığı seçimi öncesi belirsizlikler devam ederken, Lübnan İlerici Sosyalist Partisi (PSP) Başkanı Velid Canbolat ile Özgür Yurtsever Hareketi Partisi Başkanı Cibran Basil arasında cuma akşamı gerçekleşen görüşme basından uzak bir şekilde yapıldı.
En sert siyasi ve medyatik atışmalara sahne olan ilişkilerinin kesilmesinin ardından ‘iki ezeli rakip’ arasında yapılan görüşme, Basil’in ısrarı, Lübnan Yayın Kurumu (LBC) Yönetim Kurulu Başkanı Pierre ed-Dahir’in arabuluculuğu ve PSP Başkanı’nın kızı Dalya ile evli olan oğlu Joey ed-Dahir’in ev sahipliğinde gerçekleşti.
Toplantı tamamen gizlilik içinde gerçekleştirilmesine rağmen, toplantıya katılan milletvekili Teymur Canbolat'ın başkanlığındaki Demokratik Buluşma Bloğu’nun ve PSP Başkanı’nın parti tabanının ve halk arasındaki destekçilerinin tavırlarından bu toplantıya sıcak bakmadığı anlaşılıyor. Bunun sebebi Canbolat’ın her zaman desteklediği diyalog tutumuna karşı olmaları değil, PSP ile Lübnan Kuvvetleri Partisi arasında var olan duruma benzer şekilde Cebel'de bir arada yaşamayı ve iç barışı korumak için bir ateşkese varma babından bile olsa, PSP ile ilişkileri normalleştirmek için var olan tüm fırsatları geri tepen Basil ile böyle bir diyaloğa girmenin faydasız olduğunu düşünmeleri. Basil, Canbolat’ın iletişim ve diyalog kapılarını yeniden açma çabalarına karşı düşmanca bir tavır almak üzere görev süresi sırasında Cumhurbaşkanı Mişel Avn’dan güç bulmuştu. Ancak Avn’ın görev süresi sona erince, siyasi sarsıntılar yaşayan stratejik müttefiki Hizbullah ile temasının kesilmesi ışığında, müttefikleri ve rakipleri karşısında tek başına Twitter’dan paylaşımlar yaptığını fark etti. Bu yüzden, bölgesel ve uluslararası destekle cumhurbaşkanı seçimine giden bir iç uzlaşmaya varılması durumunda kendisini uzlaşmadan uzaklaştıran Irak liderlerinden Mukteda es-Sadr gibi ‘Lübnanlı Mukteda es-Sadr’a dönüşmekten korkmaya başladı. Canbolat’ı destekleyen siyasi, kamuoyu ve parti tabanı Basil ile görüşmesine şaşırsa da, PSP Başkanı ve Basil arasındaki diyaloğu sürdürme girişimlerinin, ittifak değil de anlaşmazlık cihetinden devam etmesi ve en iyi ihtimalle bunu organize edebilmek şeklindeki tek bir başlığın altında toplandığı inancından hareketle, itirazını dile getirmeyip sessizce bu etkileşimin yapılmasına izin verdi.
Canbolat-Basil görüşmesinin öncesinde bu görüşmenin, dünden itibaren siyasi sahneden emekli edilen Lübnan Ordusu Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Emin el-Aram’ın emekliliğinin yersiz olduğu için ertelenmesini sağlamayı hedeflediği yönünde söylenenlerin hepsi, Canbolat’ın şantaj yapmasını ve görev süresinin uzatılması karşılığında cumhurbaşkanlığı ile ilgili bir pazarlık yapmasını engelledi.
Bu yüzden Canbolat ile Basil'in görüşmesi siyaset sahnesini değiştirmeyecek. Hele de Canbolat, milletvekili Melhem Riyaşi huzurunda Lübnan Kuvvetleri Partisi Semir Caca ile Mirab’da görüşmeye gitmeyip milletvekili Vail Ebu Faur’u görevlendirmişken.
Dolayısıyla bölgesel veya uluslararası bir boyut taşımayan görüşme, daha önce Canbolat’ın uzlaşma değil de anlaşmazlık cihetinden Hizbullah ile yaptığı görüşme gibi tam anlamıyla yerel bir boyut taşıyordu. Şarku’l Avsat’a konuşan siyasi bir kaynağa göre taraflar arasında cumhurbaşkanlığı seçimine ilişkin genel başlıklar üzerinde bir uzlaşma sağlanamadı ve bunun üzerine ekleme yapılması, taraflar arasında arzudan öteye gitmeyen bir ittifaka zemin hazırlamak niteliğinde kalıyor. Zira Canbolat, milletvekili Mişel Muavvad’ın cumhurbaşkanlığı adaylığını destekleyerek konumunu koruyor.
Aynı kaynak, cumhurbaşkanlığı seçim oturumlarının yapılmasını sağlamak amacıyla diyaloğa girmenin toplantı masasındaki tek siyasi konu olduğuna dikkat çekiyor. Kaynak Canbolat’ın topu, başkalarına açık olmasını engelleyen şeyleri ortadan kaldırmak için inisiyatif alması beklenen Basil'in kucağına geri attığını söyledi. Kaynak toplantının Özgür Yurtsever Hareketi tarafından hazırlanan cumhurbaşkanlığı öncelikleri belgesinin tartışılmasıyla sınırlı olduğunun söylenmesinin gerçekle hiçbir ilgisi olmadığını belirterek, hareketi temsil eden bir parlamento heyetinin daha önce bu konuyu ‘Demokratik Buluşma Bloğu’ndan birkaç milletvekilinin huzurunda Canbolat’ın oğlu ile görüştüğüne dikkat çekti.
Kaynak Canbolat’ın, rakiplerini cumhurbaşkanlığı yarışından çıkarmak için onlarla hesaplaşma konusundaki ısrarında Basil’in yardımcı kolu olmayacağını öne sürüyor. Ayrıca Basil’in, kullanılmasını ve gerçeklerin çarptırılmasını engellemek ve Canbolat’ın siyasi ekibinin genel düşünce yapısını takdir etmesini sağlamak için Canbolat’ın toplantının gözlerden uzak yapılması şartına karşı çıkması gerektiğini de söylüyor.



Bölgesel güç dengeleri

 İsrail, ilk kez içeride derin bir darbe aldı ve iç hedefler benzeri görülmemiş şekilde vuruldu (AFP
İsrail, ilk kez içeride derin bir darbe aldı ve iç hedefler benzeri görülmemiş şekilde vuruldu (AFP
TT

Bölgesel güç dengeleri

 İsrail, ilk kez içeride derin bir darbe aldı ve iç hedefler benzeri görülmemiş şekilde vuruldu (AFP
İsrail, ilk kez içeride derin bir darbe aldı ve iç hedefler benzeri görülmemiş şekilde vuruldu (AFP

Mustafa Feki

Ortadoğu, Doğu Akdeniz ve Arap Körfezi, son zamanlarda karşılaştıkları krizlerin büyüklüğünü önemli ölçüde vurgulayan benzeri görülmemiş ve zor koşullar yaşadı. Bu krizler, yalnızca sınırlı bir bölgesel sorun olmaktan çıkıp büyük bir uluslararası sorun haline geldiler.

Bölgedeki kanlı diziyle başlarsak, ki bu nihayetinde Filistin topraklarının İsrail tarafından vahşice işgal edilmesinin beklenen bir sonucu gibi görünüyor, 7 Ekim 2023 tarihinin işgalin dirençli Filistin halkına her düzeyde uyguladığı baskının otomatik ve doğal bir sonucu olduğunu hemen fark ederiz. Söz konusu baskı, şiddet döngüsünün genişlemesine ve Gazze'nin mevcut koşulları altında yaşanmaz bir alana dönüşmesine yol açtı. Öldürülmemesi gereken on binlerce çocuk, kadın ve sivili içeren şehit kafileleri her gün birbirini takip ediyor. Karşı karşıya kaldıkları katliamlar hem kardeşlerinden hem de dostlarından hiçbir insani yardım veya destek alamadan katlandıkları zor yaşam koşulları unutulamaz.

Son İran-İsrail çatışmasındaki ateşkesin, Gazze'deki acı verici duruma olumlu bir yansıması olabilir, ne var ki İsrail'in uzlaşmazlığı ve Netanyahu modelinin sabah akşam yaydığı nefret dolu söylemlerin temsil ettiği güç despotluğu, acıların devam edeceğinin, güven ve barış kıyısından hâlâ uzak olunduğunun en iyi kanıtı.

Belki okuyucuyla birlikte ülkelerin ağırlıklarını, gerçekleşen dönüşümlerin doğasını ve bazı tarafların ağırlıkları açısından bölgesel borsa üzerindeki etkilerini düşünebilir ve aşağıdaki kanıtları gözlemleyebiliriz:

İlk olarak, bir yandan Lübnan'da Hizbullah'ın başına gelenlere, diğer yandan Suriye'de yaşananlara bakıldığında, İran toplamda kaybeden gibi görünüyor. Tahran, Esed ailesinin yönetimi boyunca sadakatini sürdüren itaatkar bir müttefikini kaybetti. Buna ilaveten, ABD'nin tam desteğiyle İsrail, İran'ın nükleer projesinin temellerini büyük ölçüde yok etti. İran ayrıca siyasi yaşamının, askeri mevkilerinin ve bilimsel uzmanlıklarının en ön saflarından onlarca şehit verdi.

Burada, İran'ın direndiğini ve inkar edilmesi zor birçok güçlü karşılık verdiğini dolaylı olarak kabul etmeliyiz. İsrail'e gönderdiği füze ve insansız hava araçlarının, on binlerce sakinini İran saldırılarından kaçmak için sığınaklara yönelmeye zorladığını itiraf etmeliyiz. Ancak, bu elbette, İsrail Hava Kuvvetleri'nin İran'ın kalelerini vurması, İran içindeki bir dizi önemli ekonomik ve askeri konumda hayati öneme sahip arterleri hedef almasıyla kıyaslanamaz.

ABD Başkanı Donald Trump, başlangıcından itibaren İran-İsrail çatışmasının baş vaftiz babası rolünü oynadı. Gelişmelerin ayrıntılarına doğrudan kişisel olarak müdahale etti. Öyle ki hem İran hem de İsrail tarafı kazandıklarını iddia ettikleri bir zafer veya rakiplerine karşı sağladıklarını iddia ettikleri bir üstünlükle gururlanarak savaştan çıktılar. Her halükarda durum ve medyatik gelişmeler alanı yorumlara açık, tüm tarafların bakış açılarının kabul edilmesine olanak tanıyor. Zira silahlı çatışmalar geride bir kazanan bırakmaz, aksine kayıp ve zararları tüm taraflara dağıtır.

Burada, İran nükleer programının geçici bir süreliğine de olsa çökertilmesinin, Netanyahu için gurur duyacağı yanıltıcı bir zafer olduğuna dikkat etmeliyiz. Bu zafer, onu siyasi durumunu ve İsrail hükümetinin başkanı olarak konumunu güçlendirebilecek bir erken genel seçim çağrısında bulunmaya itebilir. Tahran ve Tel Aviv arasında yaklaşık iki hafta süren bu askeri çatışma hakkında ne söylenirse söylensin, İsrail'in imajına bir çizik atıldığını, her koşulda etkilendiğini dürüstçe belirtmeliyiz. İran, bölgedeki en büyük askeri cephaneliğe karşı mücadelede kahramanlıktan veya cesaretten yoksun olmayan bir duruş sergiledi. İsrail'e verilen Amerikan desteği, o savaşta gerçek belirleyici faktördü, kimsenin itiraz edemeyeceği ve olaylar tarafından gölgede bırakılmış gibi görünen bir kriterdi. Zira İsrail ilk kez içeride derin bir darbe aldı, iç hedefler benzeri görülmemiş bir şekilde vuruldu. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre bu da yenilmez ordu efsanesinin ve son on yıllarda yarattığımız büyük putun ne sandığımız kadar sağlam ne de hayal ettiğimiz kadar güçlü olmadığını teyit etti.

İkincisi; eğer şimdi uzun bir geçmişe ve geniş topraklara sahip bir İslam devleti olarak İran'dan bahsedeceksek, kendisinin üstünden atlanması zor birkaç hatasını kaydetmeliyiz. Bunların ilki, arenalar birliği dediğimiz şey ve son kırk yıldır komşu ülkelerde onlar aracılığıyla savaştığı çeşitli kollardır. Lübnan'daki Hizbullah ile başlayıp Suriye ve Irak'tan geçerek Yemen'deki Ensarullah-Husi grubuna kadar uzanan bu kollar, kanlı çatışmaların ve tekrarlanan çekişmelerin bir tarafı olarak kendini dayattı. Böylece İran Batı'nın, Batı Asya, Arap Yarımadası, Arap Körfez bölgesi ve hatta Kuzey Afrika'daki Araplar, Türkler, Kürtler ve diğer etnik gruplara karşı kullandığı bir korkuluğa dönüştü.

İran'ın benimsediği kollar inşa etme politikası, İran'da İslam Devrimi'nin patlak vermesi ve Şah'ın Şubat 1979'da devrilmesi ile başlayan geniş çaplı bir kaosa yol açtı. Ama iş bununla bitmedi. İran, Arap Körfez bölgesindeki Amerikan hedeflerini vurmaya çalışarak ve Katar hava sahasını ihlal ederek de büyük bir hata yaptı. İlave olarak, İran'ın hatalarına sık sık tahammül eden, işlerine karışmasını ve yanlışlarını görmezden gelen Körfez'de de tahribat yaratmaya çalıştı. İşleri daha da kötüleştiren ise İran parlamentosunun, bu hayati bölgede dünya petrol nakliyatının yüzde 20'sinin geçtiği, büyük öneme sahip bir ticaret ve deniz yolu olan Hürmüz Boğazı'nı kapatma kararı almasıydı.

İran'ın son eylemleriyle Körfez’in duygularını geçici de olsa kendisine karşı yabancılaştırarak kaybettiğine şüphe yok. Oysa Körfez ülkeleri, Maşrık (Levant) ülkeleri, Mısır ve diğerleri, İsrail'in İran'a yönelik saldırganlığını en başından kınadılar. Tahran, düşman listesine geçici de olsa başka ülkeler eklemek yerine dostlarının desteğini almaya çalışmalıydı.

Bu nedenle, İran'ın çok şey kaybettiğine, yalnızca Beyaz Saray'daki güçlü adamın, Tahran ve Tel Aviv arasındaki savaşı sona erdirme başarısını kendisine nispet etmeye çalışan Donald Trump'ın göreceli, geçici memnuniyetini elde ettiğine inanıyorum. Trump daha önce de Pakistan ve Hindistan arasındaki ateşkesi kendisine mal etmişti. Buna bir de ABD’nin Tahran'daki rejimi devirmeye çalışmadığını, bunun yerine yalnızca İran nükleer projesini yok etmeyi ve onu en azından gelecekte aciz hale getirmeyi amaçladığını defalarca dile getirenin de o olduğunu eklemeliyiz.

Üçüncüsü; nükleer programını kaybeden İran'ın, siyasi rejiminin devamı ve onu zayıflatma girişimlerini durdurma konusunda geçici bir kabul kazandığı açıkça ortaya çıktı. İran’ın artık sona eren bu çatışmada en önemli ve en öne çıkan devlet olduğuna şüphe yok. Ancak, Trump'ın gözdesi Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki Türk tarafını da göz ardı etmemeliyiz. Türkiye'nin bir Avrupa-Asya, Akdeniz ve Ortadoğu ülkesi, NATO'nun aktif bir üyesi, bölgede ve genel olarak güç denkleminde hem İsrail hem de İran ile birlikte hesaba katılması gereken bir güç olduğunu aklımızda tutmalıyız. Türkiye de Suriye'de yaptıkları ve Körfez'de elde ettikleri sayesinde ve ayrıca ABD’nin bölgedeki politikalarından duyduğu memnuniyet sayesinde yaşananlardan kazançlı çıktı.

Güç dengesinin, Körfez ülkelerinin de şu ana kadar kazandığını gösterdiğine inanıyorum, çünkü İran tarihsel olarak dost bir ülke ancak onlarla ilişkileri varlığı inkar edilemez veya görmezden gelinemez endişelerden yoksun değil. Biz Araplar olarak, İranlı ve Türk komşularımızın, akıllardan hiç çıkmayan adil Arap davası, yani tüm sonuçları, tarihsel gelişmeleri ve onu çevreleyen koşullarıyla Filistin davası için kalıcı bir çözüme ulaşmada aktif oyuncular olmalarını umut ediyoruz.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.