عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

İran, santrifüjleri değiştirdiği yönündeki rapor nedeniyle UAEA Direktörü Grossi’yi eleştirdi

İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, perşembe günü nükleer endüstrinin sergilendiği bir sergide İranlı bir uzmanın bir dizi santrifüjü açıklamasını dinlerken (Mizan)
İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, perşembe günü nükleer endüstrinin sergilendiği bir sergide İranlı bir uzmanın bir dizi santrifüjü açıklamasını dinlerken (Mizan)
TT
TT

İran, santrifüjleri değiştirdiği yönündeki rapor nedeniyle UAEA Direktörü Grossi’yi eleştirdi

İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, perşembe günü nükleer endüstrinin sergilendiği bir sergide İranlı bir uzmanın bir dizi santrifüjü açıklamasını dinlerken (Mizan)
İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, perşembe günü nükleer endüstrinin sergilendiği bir sergide İranlı bir uzmanın bir dizi santrifüjü açıklamasını dinlerken (Mizan)

İran, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) tarafından hazırlanan ve Tahran’ı ‘Fordo Nükleer Tesisi’nde uranyum zenginleştiren iki IR-6 santrifüj dizisi arasındaki ara bağlantıda beyan edilmemiş bir değişiklik yapmakla’ suçlayan gizli bir raporun sızdırılmasının ardından UAEA Genel Direktörü Rafael Grossi’yi kınadı.
İran, yüzde 60 saflıkta uranyum zenginleştiriyor ve bu, bir nükleer silah geliştirmek için ulaşılması gereken yüzde 90 oranına oldukça yakın bir seviye.
İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, dün yaptığı açıklamada, UAEA’yı ikinci kez eleştirerek raporun sızdırılmasını ‘kabul edilemez bir davranış’ olarak nitelendirdi. İslami, UAEA'nın raporunun ajansın müfettişlerinden birinin yaptığı bir hata olduğunu ve doğru olmadığını söyledi.
Fransız Haber Ajansı’nın (AFP) İran’ın resmi haber ajanslarından aktardığına göre İslami, dün televizyon kanalına yaptığı açıklamada, “Ajansa, müfettişin bir hata yaptığına ve yanlış bir rapor düzenlediğine dair bir mektup gönderdik. Fakat UAEA Genel Direktörü, medya aracılığıyla bu raporu yaydı. Bu davranış hiç profesyonelce değil ve ajansın itibarı açısından kabul edilemez olduğundan UAEA Genel Direktörünün böyle davranmaya devam etmeyeceğini umuyoruz” ifadelerini kullandı.
Bu gelişmeden iki hafta önce UAEA Genel Direktörü Grossi, İran'ı, gizli tutulan üç nükleer tesiste uranyum izlerine rastlanmasına ilişkin UAEA’nın soruşturmasıyla ilgili iş birliği yapmaya çağırarak bu ay içinde Tahran'ı ziyaret etmeyi planladığını açıklamıştı.
Tahran, iki yıl önce UAEA ve Batılı ülkelerle arasındaki gerilimlerin ve nükleer programına ilişkin 2015 yılında dünya güçleriyle imzaladığı nükleer anlaşmayı canlandırma müzakerelerindeki tıkanıklığın gölgesinde Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması (NPT) kapsamında uygulanan Ek Protokol’den ayrılmasının ardından UAEA müfettişleriyle iş birliğini azalttı.
UAEA, bu ​​hafta sızdırılan gizli raporda, İran'ın Fordo Nükleer Tesisi’nde uranyumu yüzde 60'a kadar zenginleştirmek için kullanılan iki IR-6 santrifüj dizisi arasındaki ara bağlantıda beyan edilmemiş bir değişiklik yaptığına işaret ediyor.
Ancak İran Atom Enerjisi Kurumu, raporun UAEA’nın müfettişlerinden biri tarafından yapılan bir ‘hatadan’ kaynaklandığını ve rapor UAEA üyelerine gönderilmeden önce konunun ‘açıklığa kavuşturulduğunu’ açıkladı.
UAEA raporunda, müfettişlerinden oluşan bir ekip, 21 Ocak'ta habersiz bir teftiş sırasında, iki IR-6 santrifüj dizisi arasındaki ara bağlantısının İran'ın UAEA’ya bildirdiğinden farklı bir şekilde birbirine bağlandığını keşfettiklerini ve İran'ın 2021 yılının sonlarından itibaren bu iki diziyi yüzde 60'a kadar zenginleştirilmiş uranyum üretmek için kullandığını bildirdi.
ABD, Fransa, İngiltere ve Almanya tarafından cuma günü yapılan ortak açıklamada, İran'ın UAEA’nın raporunun, ajansın müfettişlerinden birinin hatasından kaynaklandığına dair açıklamalarını ‘yetersiz’ bulunduğu belirtildi.
İran  ile 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmaya taraf olan bu ülkeler, değişikliğin İran'ın anlaşmadaki yükümlülüklerine ters düştüğü, önceden beyan edilmediğini ve UAEA’nın İran'ın nükleer tesislerinde hızlı tespitler yapabilme yeteneğini zayıflattığını belirttiler. Açıklamada, İran'ın Fordo Nükleer Tesisi’nde yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum üretiminin geniş bir yayılma riski taşıdığı ve bunun herhangi bir inandırıcı sivil gerekçesi olmadığı belirtildi.
İran, ABD eski Başkanı Donald Trump'ın İran'ın balistik füze geliştirmeye devam etmesi nedeniyle 2018 yılında nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak geri çekilmesinin ardından nükleer anlaşmanın bazı yükümlülüklerini ihlal etti. Buna İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun (DMO) bölgesel faaliyetleri de eklendi. Seçim kampanyası sırasında, Trump’ın İran’a azami baskı uygulama politikasını ve nükleer anlaşmayı canlandırma stratejisini tersine çevirme sözü veren Başkan Joe Biden’ın göreve gelmesiyle Tahran, Nisan 2021'de nükleer anlaşmayı canlandırmak amacıyla dolaylı müzakerelerin başlamasının ilk haftasında Natanz Nükleer Tesisi’ndeki uranyum zenginleştirme seviyesini önce yüzde 20’ye, ardından yüzde 60 seviyesine çıkarmadan önce yüzde 20'ye çıkardı. Ayrıca NPT kapsamındaki Ek Protokol’den ayrılan Tahran o tarihten bu yana UAEA’nın nükleer tesislerdeki güvenlik kameralarına ait kayıtları ajansa teslim etmeyi de reddediyor.
Viyana’daki müzakereler geçtiğimiz yıl Mart ayında kesintiye uğradıktan ve askıya alındıktan sonra Tahran, uranyum zenginleştirme seviyesini iki kademede yükseltti. Fordo Nükleer Tesisi’ndeki uranyum zenginleştirme seviyesini geçtiğimiz temmuz ayında yüzde 20’ye, Kasım ayında ise yüzde 60'a çıkardı.
UAEA, geçtiğimiz haziran ayında, İran'ın Fordo Nükleer Tesisi’nde hızlı ve kolay bir şekilde daha yüksek uranyum zenginleştirmesini sağlayacak kafaları taşıyan değiştirilmiş santrifüjler kullandığı konusunda bir uyarıda bulundu.
UAEA ve Batılı ülkeler, Fordo Nükleer Tesisi ile ilgili tedirginlikleri nedeniyle İran ile dünya güçleri arasında 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmada bu tesiste uranyum zenginleştirme çalışmaları yapılmasını yasaklamışlardı.
UAEA, geçtiğimiz Kasım ayında yayınladığı son raporunda, İran'ın yüzde 20 oranında zenginleştirilmiş 386,4 kilogram uranyum ve yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş 62,3 kilogram uranyuma sahip olduğunu bildirdi.
UAEA Genel Direktörü Grossi, geçtiğimiz hafta Avrupa Parlamentosu’na verdiği brifingde İran'ın ‘başta zenginleştirilmiş uranyum olmak üzere çok sayıda nükleer silah yapmaya yetecek kadar nükleer malzeme topladığı’ konusunda uyardı.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Unutulmuş Ukrayna savaşı daha tehlikeli ve zor olandır

23 Kasım'da İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde Rusya-Ukrayna savaşına karşı düzenlenen bir gösteri (AFP)
23 Kasım'da İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde Rusya-Ukrayna savaşına karşı düzenlenen bir gösteri (AFP)
TT
TT

Unutulmuş Ukrayna savaşı daha tehlikeli ve zor olandır

23 Kasım'da İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde Rusya-Ukrayna savaşına karşı düzenlenen bir gösteri (AFP)
23 Kasım'da İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde Rusya-Ukrayna savaşına karşı düzenlenen bir gösteri (AFP)

Refik Huri

Ukrayna savaşı, bazen unutulmuş bir savaş gibi görünse de Gazze ve Lübnan’daki savaştan ve İran'ın başını çektiği tüm “direniş ekseninden” çok daha tehlikelidir. Burada Ortadoğu için yeni bir sahne ya da büyüklerin onayladığı bir bölgesel güvenlik sistemine götürecek beklentiler olmaksızın çok fazla gürültü, slogan ve yıkım var. Gazze, savaş bitmeden sona erdi ve kimse onu yönetmeye hazır değil. Önceki “statüko”nun geri gelmesi yönündeki bahisler arasında, herhangi bir siyasi sempati olmaksızın ya da herhangi bir ülke İsrail ile ilişkilerinin gidişatında herhangi bir değişikliğe gitmeden Lübnan neredeyse tamamen yerle bir oldu. Ama Ukrayna'da oyun daha büyük.

Bu, kıtalararası balistik füzelerle ve Rusya'nın nükleer tehdidinin eşiğinde yürütülen bir savaş. Avrupa'yı kontrol etme ve yeni bir çok taraflı dünya düzeni kurma konusunda belirleyici bir savaş. Hayati bir jeopolitik ve stratejik konum ile bağlantıyı sağlama veya koparma savaşı. Zira Başkan Carter döneminde Ulusal Güvenlik Danışmanı olan Profesör Zbigniew Brzezinski'nin tekrarladığı gibi, “Ukrayna olmadan Rusya'nın imparatorluk olmaktan çıktığı” tarihsel bir gerçektir. Tıpkı Batı'nın, Moskova'nın bir imparatorluk olmasını engellemek için Ukrayna'yı Rusya'dan uzaklaştırmakta ısrar etmesi gibi, Başkan Putin de imparatorluğu kurmak için Ukrayna'yı geri almakta ısrar etti. Eski Almanya Şansölyesi Angela Merkel, başından beri bunu fark etmişti ve bunun nedenle anılarında Putin'i kızdırmamak için Ukrayna'nın NATO'ya katılımını ertelemeye çalıştığını söylüyor. Sovyetler Birliği ile Batı arasındaki Soğuk Savaş'ın sona ermesinden yıllar sonra, Rusya ile Batı arasında sıcak bir vekâlet savaşının yaşanması da bu nedenle kaçınılmaz.

ABD ile Çin arasında, Çin'in Tayvan'ı zorla ilhak etmeye karar vermesi durumunda daha da kızışabilecek soğuk savaşın kaçınılmazlığı da buradan kaynaklanıyor. Sahne her şeyi anlatıyor; ABD dünyanın zirvesinde endişeli ve gergin iken, Çin zirveye ulaştıktan sonra kendinden emin ve sakin. Rusya, korkutan ve korkan rolünde seferberlik halinde. NATO'nun kapısına kadar genişlemesinden korkuyor ve NATO'nun Ukrayna'yı kabul etmeyi düşünmesini engellemek için aceleyle savaşa girerek korkutuyor.

ABD, tüm uyarılara rağmen güçlünün yükselen güçten korkmasını simgeleyen “Thucydides” tuzağına düştü. Tarihçilere göre bu, Atina ile Sparta arasında yaşananların bir örneğidir. Güçlü Atina Sparta'nın artan gücünden korktuğu için kendisine savaş açmıştı. Ancak Çin, her ne kadar daha büyük, daha geniş bir tuzağa hazırlanıyor olsa da bu tuzağa düşmemeye çalışıyor.

Biden yönetimi Çin ile ilişkileri üç şekilde özetliyor: rekabet, husumet ve iş birliği. Trump yönetimi ise daha büyük bir şeyden söz ediyor. Başkan Şi Cinping iş birliği arzusunu kullanıyor ancak pratikte “dünyayı yeniden oluşturmak, Batı değerlerini uluslararası kurumlardan kovmak ve doları tahtından indirmek” istiyor. Stanford Üniversitesi'nden ve “Çin'e Göre Dünya” kitabı yazarının Elizabeth Economy’nin söylediğine göre, Şi ayrıca, “Kuşak ve Yol, küresel büyüme, küresel güvenlik ve küresel medeniyet” programlarını gerçekleştirmek için uluslararası uzlaşma çağrısında bulunuyor. Bu ise kısaca, sadece çok kutuplu bir sistemden ibaret olmayan yeni bir dünya düzenidir.

Ancak ABD'de ve tabii ki Avrupa'da, Çin ile anlaşmayı savunanlar da az değil. G7 ve G20 arasında ABD ve Çin’den oluşan “G2” fikrini öne sürenler var. Nitekim tarihçi Adam Tur, “Çin'in tarihsel yükselişine uyum” çağrısında bulundu. Siyaset bilimci Graham Allison, “Asya'daki Çin etkisinin” kabul edilmesi çağrısında bulundu. Ancak olumsuz dalga da artıyor. Tufts Üniversitesi'nde siyaset bilimi profesörü Michael Buckley, “hayati çıkarların çatıştığına ve iki ülkenin sistemlerinde bunun güçlü köklere sahip olduğuna, güç dengesinde büyük bir değişiklik olmadan düşmanlığın azaltılamayacağına, düşmanlığın iki tarafın birbirini yanlış anlamasından değil, birbirini iyi tanımasından kaynaklandığına” inanıyor. Dahası eski ulusal güvenlik danışman yardımcısı Matt Pottinger ve eski kongre üyesi Mike Gallagher Çin ile rekabeti yönetmeyi reddedip, Pekin ile çatışmacı bir söylem ve böylece “rekabeti kazanmayı” talep ediyorlar.

Şi’ye gelince Çin'in yükselişte, ABD'nin ise düşüşte olduğuna inanıyor. Çin Komünist Partisi'nin 2021 yılında yayınlanan “100 Yıllık Resmi Tarihçe”sinde şu ifadelere yer verildi: “Çin, dünya sahnesinde merkeze eskisinden daha yakın. Kendi doğuşuna hiçbir zaman bugün olduğundan daha yakın olmamıştı.”  Şi'nin istediği, Çin ile savaşın üzerinde çok fazla duman görmek isteyen ABD ile “dumansız bir savaş” kazanmaktır. Gerçek şu ki her zaman soğuk savaş zihniyetinden uzaklaşma çağrısında bulunan Çin, ABD’ye karşı bir soğuk savaş başlattı. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia'dan aktardığı analize göre ABD'ye karşı koymak ve dünyadaki Amerikan hegemonyasını zayıflatmak için Rusya ile “sınırsız ortaklık” kurmayı tercih etti. Her ne kadar Çin, Kuşak ve Yol çerçevesinde yüzden fazla ülke ile anlaşmalar imzalamış olsa da Pew Vakfı'nın 2023 yılında tüm kıtalardan 24 ülkede yaptığı kamuoyu yoklaması, katılımcıların yüzde 22'sinin Çin'i tercih ettiğini, yüzde 60'ının ise ABD'ye olumlu baktığını ortaya koydu.

Oyun ikili bir oyun değil, üçlü bir oyun; Çin ve Rusya, ABD'ye karşı. Sıcak arena Ukrayna savaşı nedeniyle Avrupa, Gazze ve Lübnan savaşları nedeniyle de Ortadoğu ise ekonomik ve jeopolitik rekabetin soğuk arenası, Küresel Güney olarak adlandırılan bölgedir. Ama bu, Hindistan, Güney Afrika, Brezilya ve Endonezya gibi rolleri olan büyük ülkeleri içerdiğinden coğrafi olarak tamamen güneyli değil. Aynı zamanda İran, Türkiye ve İsrail gibi rolleri olan bölge ülkelerini de içeriyor.

Hiç kimse bir soğuk savaşı tamamen kazanamaz. İlk soğuk savaş bile bir ölü ve bir yaralı ile sona erdi. Zafer coşkusu ve “tarihin sonu” konuşmalarının ardından yaşanan olayların da doğruladığı gibi, ölen Sovyetler Birliği, yaralı ise ABD’deydi.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia'dan çevrilmiştir.