عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

Batı, İran ile Rusya arasında askeri iş birliğinden endişeli

Şarku’l Avsat’a konuşan diplomat: Nükleer anlaşma müzakerelerini tamamlamak için uygun bir zaman değil. İran’daki protesto gösterileri, rejimi zayıflattı.

Dün Münih Güvenlik Konferansı'nda düzenlenen İran konulu oturumdan bir kare (AFP)
Dün Münih Güvenlik Konferansı'nda düzenlenen İran konulu oturumdan bir kare (AFP)
    Münih / Raghida Behnam
TT
TT

Batı, İran ile Rusya arasında askeri iş birliğinden endişeli

Dün Münih Güvenlik Konferansı'nda düzenlenen İran konulu oturumdan bir kare (AFP)
Dün Münih Güvenlik Konferansı'nda düzenlenen İran konulu oturumdan bir kare (AFP)

Şarku’l Avsat’a konuşan Batılı üst düzey bir diplomat, Batılı ülkelerin şu an İran ile ilgili temel endişe kaynağının Rusya ile olan askeri iş birliği olduğunu söyledi.
Batılı ülkelerin, Rusya ile İran arasındaki bu askeri iş birliğini sona erdirmek için İran'a büyük bir baskı uyguladığını belirten diplomat, İran'ın Rusya’ya Ukrayna ile savaşında kullanması için bazı silah teknolojileri sağlaması karşılığında Rusya'nın İran'a ‘geleneksel olmayan silahlar temin etmesinden’ korkulduğunu ifade etti.
Nükleer anlaşmayı canlandırma müzakerelerini tamamlamak ya da yeni bir nükleer anlaşma imzalamak için uygun zaman olmadığını söylese de nükleer anlaşmanın halen masada olduğunun altını çizen diplomat, İran'ın nükleer anlaşmadan söz edebilmesi için Rusya ile askeri iş birliğine son vermesi gerektiğini vurguladı. Üst düzey diplomat, Batılı ülkelerin İran'ın nükleer programı konusundaki korkularına rağmen İran'ın ‘henüz kırmızı çizgileri aşmadığını’ yani uranyumu nükleer bomba üretebileceği yüzde 90'dan fazla saflıkta zenginleştirmediğini söyledi. Diplomat, Batılı ülkelerin, İran’a Rusya'yı desteklemeyi bırakması için baskı yapmasının nedeninin de bu olduğunu kaydetti.
Dosyanın Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne (BMGK) gönderilerek İran'a karşı tüm uluslararası yaptırımların yeniden uygulanması meselesine değinen Batılı diplomat, “Çin ile Rusya arasında bir iş birliği olmayacak. Bugünkü durum 10 yıl öncesiyle aynı değil. Şu an halen İran’a eski ABD Başkanı Donald Trump yönetiminin yaptırımları uygulanıyor.
Münih Güvenlik Konferansı’nın oturum aralarında Şarku'l Avsat'a konuşan Batılı diplomat, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Rusya, Çin ve Hindistan şu anda İran'dan petrol satın alıyorlar. Bu da İran'a yönelik uluslararası yaptırımların yeniden uygulanmasının eskisi gibi etkili olmayacağı anlamına geliyor.”
Ancak İran’daki protesto gösterilerinin rejimi ‘zayıflattığını’ söyleyen diplomat, ‘içeriden uygulanan baskının’ rejimi iş birliğine itebileceğini düşünüyor.
Öte yandan Fransa, Almanya, İngiltere ve ABD dışişleri bakanları, Münih Güvenlik Toplantısı oturum aralarında İran meselesini ve İran’ın nükleer programını görüştüler. Dört ülkenin dışişleri bakanları ortak bir açıklama yaparak, “İran'ın nükleer programındaki ilerleme ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile iş birliği yapmaması konusundaki endişelerini’ dile getirdiler. Ortak açıklamada, İran ile Rusya arasındaki askeri iş birliğinin ve bu iş birliğinin ‘bölgenin ve ötesinin güvenlik ve istikrarı üzerindeki etkisinin’ ele alındığı belirtildi. Dört ülkenin dışişleri bakanları ayrıca İran'daki protesto gösterilerine katılan protestocuları desteklerini ifade ettiler.
DMO’nun yabancı terör örgütleri listesine eklenmesi
İran’daki protestoların orantısız güç kullanılarak bastırılması nedeniyle bu yılki Münih Güvenlik Konferansı’na İran rejiminin temsilcileri yerine dünyanın dört bir yanından İranlı aktivistler davet edildi. Davet edilenler arasında eski İran Şahı’nın oğlu Rıza Pehlevi’nin yanı sıra İranlı aktivist Mesih Alinejad ve İranlı aktris ve aktivist Nazanin Boniadi yer aldı.
Pehlevi, Alinejad ve Boniadi, protesto hareketine desteklerini ifade eden AB Parlamentosu Yeşiller Temsilcisi Hana Neumann ve ABD'li Senatör Robert Menendez ile ortak bir oturuma katılarak protestoculara daha fazla destek verilmesi çağrısında bulundular. Oturumun katılımcıları, İran rejiminin temsilcilerinin Münih Güvenlik Konferansı’na davet edilmemelerinden duydukları memnuniyeti dile getirirken herkesin protestocuları destekleme gereği konusunda hemfikir olmasına rağmen oturuma İran muhaliflerin rejimin düşmesi durumunda İran'ın geleceğiyle ilgili fikir ayrılıkları hakimdi.
Aktivistler, AB’nin neden İran Devrim Muhafızları'nı (DMO) yabancı terör örgütleri listesine eklemekte neden tereddüt ettiğini sorguladılar. AB Parlamentosu Yeşiller Temsilcisi Neumann, Avrupa ülkelerinin bu konuda iki ayrı görüşe sahip olduklarını ve halen DMO’nun yabancı terör örgütleri listesine eklenmesi kararı için siyasi bir uzlaşıya varmaya çalıştıklarını söyledi. İran'ın Ukrayna ile savaşında Rusya'ya verdiği desteğin Avrupa ülkelerinin tutumlarını değiştirebileceğini ve birleştirebileceğini belirten Neumann, “Rejimin istikrara kavuşmasına yardım etmeyi bırakmak için siyasi bir karar almalıyız. Geri kalanı (rejimin düşürülmesi) ise protestoculara kalmış” ifadelerini kullandı.
ABD'li Senatör Robert Menendez ise Washington'ın İran rejiminin düşürülmesinde yer alma gibi bir planı olmadığını, ancak Batılı ülkelerin protestocuları desteklemek için ‘daha fazlasını’ yapabileceğini söyledi. Menendez, “ABD müdahale etmek istemiyor, ama İranlılar rejimden kurtulmaya karar verirlerse karşı tarafa Zoom uygulaması üzerinden 10 dakikadan daha uzun diyalog süresi vermeliyiz” dedi. Dünyanın dışarıdan İranlı protestocuları desteklemek için çok şey yapabileceğini söyleyen Menendez, nunu başarmak için ‘ekip çalışması’ gerektiğini belirtti.
Aktivistler, İran rejimiyle diyaloğun tamamen kesilmesi ve nükleer anlaşmaya geri dönülmesi için müzakerelerin yenilenmemesi çağrısında bulundu. Aktivist Alinejad, İran halkının 2009 yılında eski ABD Başkanı Barack Obama'dan kendilerini desteklemesini istediğini, ancak Obama’nın o dönem bir nükleer anlaşmaya varabilmek için İran rejimiyle yapılan müzakerelerle meşgul olduğunu hatırlatarak, “İranlılar, rejimin değişmesini istiyor. Bunu söylemekten korkuyorsan söyleme, ama birlik olmalı ve İran rejiminin temsilcilerini sadece Kadın Hakları Konseyi'nden değil her yerden dışlamalıyız” ifadelerini kullandı.
‘İran rejimi kendi halkını öldürmeye devam ettiği sürece’ nükleer anlaşmayı canlandırmak için yapılan müzakerelerin sürdürülmemesi çağrısında bulunan Neumann, “İran rejimi iki kez riske girmeden müzakerelerden çekildi. Aslında hiçbir şey imzalamak istemiyorlar. Şimdi onlarla el sıkışıp nükleer anlaşmanın canlandırılmasını hayal bile edemiyorum. Rejim kendi halkını öldürdüğü sürece müzakereleri olduğu gibi bırakmalıyız diye düşünüyorum” şeklinde konuştu. İran'la başa çıkmak için bir B planı geliştirilmesi gerektiğini söyleyen Neumann, “Çünkü nükleer silahlara sahip bir İran rejimi büyük bir sorundur ve Körfez ülkeleri, bunu bize yıllardır söylüyor” dedi. Rejimin düşürülmesi çağrısında bulunan Neumann, “Evet, B planını tartışmalıyız. Kendi halkını öldüren bir rejimle müzakere masasına oturmamalıyız. Nükleer silahlara sahip bir İran'ı ortadan kaldırmanın tek yolu rejimden kurtulmaktır” ifadelerini kullandı.
İran rejiminin hesap vermesi çağrıları
İran ile dünya güçleri arasında imzalanan nükleer anlaşmayı başından beri kabul etmediğini ifade eden ABD’li Senatör Menendez ise İran’a yönelik uluslararası yaptırımların yeniden uygulanması çağrısında bulunarak “Anlaşmanın artık masada olmadığını ve bölgede İran'a açık mesajlar veren füze savunma sistemlerinin kurulmasını desteklememiz gerektiğini söylemeliyiz. Rejime karşı uluslararası yaptırımlar da yeniden uygulanmalı” diye konuştu. Ayrıca rejimin, çok sayıda vatandaşının tutuklanmasından ve öldürülmesinden sorumlu tutulması için daha fazla çaba gösterilmesi çağrısında bulunan Menendez, “Uluslararası bir topluluk olarak birlikte hareket edersek fark yaratabiliriz” dedi.
Diğer taraftan Batı ülkeleri tarafından İran muhalefetine yapılan birleşme çağrılarına değinen Rıza Pehlevi, İran muhalefetini birleşmeye çağırırken Batı'nın da protestocuları desteklemek için birleşmesi gerektiğini söyledi. Rejimin düşmesi halinde İran'ın geleceğine dair korkulacak bir durum olmadığını ifade eden Pehlevi, çünkü İranlı aydınlar ile aktivistler arasından bu boşluğu dolduracak kişilerin çıkacağı yorumunda bulundu.
İranlı aktivist Alinejad ise ‘İran halkını temsil etmediğini ve her şeyden önce demokrasiye inanmadığını’ söylediği Halkın Mücahitleri Örgütü (HMÖ) ile Batı ülkelerinin temsilcileri arasında temasa geçilmesine karşı olduğunu vurguladı.
Öte yandan HMÖ tarafından dün yapılan bir açıklamada, Pehlevi'nin Münih Güvenlik Konferansı’na davet edilmesi eleştirildi. Açıklamada, Pehlevi’nin ‘İran halkına karşı suçlar işleyen’ İran Şahı’nın oğlu olduğu ve ‘İranlıların geri dönmek istemedikleri bir dönemi temsil ettiği’ belirtildi.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Yeni Suriye: Geçici bir dönem mi yoksa siyasal İslam deneyimlerinden radikal bir kopuş mu?

Şam'da Beşşar Esed rejiminin düşüşünü kutlayan Suriyeliler (Reuters)
Şam'da Beşşar Esed rejiminin düşüşünü kutlayan Suriyeliler (Reuters)
TT
TT

Yeni Suriye: Geçici bir dönem mi yoksa siyasal İslam deneyimlerinden radikal bir kopuş mu?

Şam'da Beşşar Esed rejiminin düşüşünü kutlayan Suriyeliler (Reuters)
Şam'da Beşşar Esed rejiminin düşüşünü kutlayan Suriyeliler (Reuters)

Ahmed Mahir

Suriye'deki yeni yönetimin lideri Ahmed eş-Şera, kendisini Esed ailesinin uyguladığı acımasız diktatörlüğe ve yarım yüzyılı aşkın bir süredir iktidarlarına yönelik her türlü tehdidi bastıran merkezi siyasi sisteme karşı umut verici bir alternatif olarak sunuyor.

Ahmed eş-Şera’nın okumalarıyla sahadaki yönetimin gerçekliği arasında açık bir uçurum söz konusu. Bu uçurum son on yılda Ortadoğu'daki diğer İslamcı hareketlerin gerilemesine, başarısızlığına ve çöküşüne doğrudan katkıda bulundu.

Mısır, Tunus, Libya ve Fas gibi ülkelerde siyasal İslamcı hareketlerin faaliyet gösterdiği siyasi süreçler başlangıçta aldıkları ihtiyatlı desteğin ardından kamuoyunda meydana gelen geniş çaplı değişimlerden büyük ölçüde etkilenerek değişim yaşadı. Bu değişken ortam, bu ülkelerin yakın tarihi göz önüne alındığında, Ahmed eş-Şera’nın ya da başka herhangi bir İslamcı grubun, HTŞ’yi lağvetse bile, konumlarının istikrarını korumasını zorlaştırıyor.

fdvrgbt
Ahmed eş-Şera Şam'da askeri grupların liderleriyle bir araya geldi, 21 Aralık 2024 (AFP)

Peki Ahmed eş-Şera bu kez farklı olduğunu kanıtlayacak ve daha önce eşi ve benzeri görülmemiş bir siyasi dönüşümü gerçekleştirebilecek mi?

İslamcı camia içindeki bu çeşitlilik, İslam dinin ilkelerine göre yönetmenin ne anlama geldiğine dair çok sayıda gündem, strateji ve yoruma yol açıyor. Bu da yönetim şekli için bir uzlaşıya ya da ortak bir formüle ulaşmayı oldukça güç hal getiriyor.

Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı habere göre Ahmed eş-Şera, 8 Aralık'tan bu yana basına ve medya kuruluşlarına verdiği röportajlarda ve yaptığı açıklamalarda laiklik ve din arasındaki sınırları bulanıklaştırmayı başardı. Böylece bir zamanlar El Kaide ve DEAŞ gibi bazı terörist grupların ideolojileriyle ilişkilendirilen İslamcı bir liderken şimdi seküler bir retorik kullanan ve önümüzdeki aylarda seküler politikalara yönelebilecek bir imaj çizerek dikkat çekici bir paradoksa yol açtı.

cdfvergt
Humus'taki Azize Meryem Ana Kilisesi'nde Noel ağacının önünde poz veren Suriyeli Hristiyanlar, 20 Aralık 2024 (AFP)

Ahmed eş-Şera’nın okumalarıyla sahadaki yönetimin gerçekliği arasında açık bir uçurum söz konusu. Bu uçurum son on yılda Ortadoğu'daki diğer İslamcı hareketlerin gerilemesine, başarısızlığına ve çöküşüne doğrudan katkıda bulundu.

Bu strateji, Esed rejimi tarafından toplu olarak travmatize edilen ve tek parti yönetimi modeli karşısında hayal kırıklığına uğrayan Suriyelilerin büyük bir kesimine hitap etmeyi amaçlıyor.

Suriye gibi çeşitli tarafları barındıran bir ülkede laiklik, dini ve mezhepsel aidiyetleri aşan bir ulusal kimliği korumanın bir yolu olarak görülebilir. Örneğin geçtiğimiz 18 Aralık’ta Şam'da düzenlenen bir gösteri sırasında silahlı bir HTŞ üyesi mikrofonu eline alarak mezhepçilik ve bölünme karşıtı bir konuşma yaptı. Konuşması kalabalık tarafından büyük alkış aldı.

Ancak, İslam tarihinden esinlenen bir model olarak Şeriat temelli yönetimden bahsetmeye başlar başlamaz, kalabalık ‘laiklik… laiklik’ ve ‘Dini yönetime hayır’ gibi sloganlar atarak seslerini yükseltti. Durumu kontrol altına almaya çalışan konuşmacı, Suriye'nin özgür ve kapsayıcı bir ülke olarak kalacağını vurgulayarak kalabalığı rahatlatmaya çalıştı.

Sosyal medyada hızla yayılan bu olaydaki protestocuların, bu İslami ideolojiyi ulusal birliğe ve kültürel değerlere yönelik bir tehdit olarak gördükleri anlaşılıyor. Bu durum, siyasal İslam ile gerilimi derinleştirebilir.

fvegbhn
Şam'daki Emevi Meydanı'nda demokrasi ve kadın hakları talebiyle düzenlenen protesto gösterisine katılan Suriyeliler, 19 Aralık 2024 (AFP)

Bu olay, siyasal İslam ve kültürel çeşitlilik arasındaki uyum olasılığına ilişkin teorik tartışmaların ve soyut yaklaşımların pratik gerçeklere dayanamayacağına dair ampirik kanıtlar sunuyor. Ahmed eş-Şera, gerçek siyasi bağlamlarda İslamcı grupların dinamiklerini anlamak için sadece teorik çerçevelere odaklanmak yerine, diğer ülkelerin deneyimlerinden faydalanabilir.

Örneğin Mısır'da 2011 yılındaki devrimden sonra Müslüman Kardeşler (İhvan-ı Müslimin), Muhammed Mursi liderliğinde iktidara geldiğinde kendisini büyük zorluklarla karşı karşıya buldu. Pek çok vatandaş, grubun kendi siyasi gündemini hayata geçirmeye aşırı odaklandığını, bunun da ekonomik ve sosyal meseleleri göz ardı etmek anlamına geldiğini düşündü. Bu da nüfusun çoğunluğu arasında genel bir hoşnutsuzluğa yol açtı.

vrgth
Beşşar Esed’in Şam'da yere atılmış bir fotoğrafı (AFP)

Müslüman Kardeşler'in yönetime yaklaşımı Mısır'ın siyasi kutuplaşmasına önemli ölçüde katkıda bulunarak laik ve liberal grupları marjinalleştirdi. Ulusal öncelikleri ele alan kapsayıcı bir yaklaşım benimsemek yerine, gücünü pekiştirmeye ve İslam dinin ilkelerine dayanan bir yönetime giden politikalar uygulamaya odaklandı. Bu durum geniş çaplı protesto gösterilerinin patlak vermesine ve halkın muhalefet etmesine yol açtı. Mısırlıların çoğu, siyasal İslam'ı istikrarsızlık ve otoriterlikle ilişkilendirdi.

Mısır’da siyasal İslam'ın reddedilmesinin nedeni, halkın laikliğe olan bağlılığından ziyade, siyasal İslam çizgisinde bir yönetimi reddetmesiydi.

Mısır’da siyasal İslam'ın reddedilmesinin nedeni, halkın Mısır'ı Tunus'tan ayıran laikliğe olan bağlılığından ziyade siyasal İslam çizgisinde bir yönetimi reddetmesiydi. Ancak her iki ülke de daha önce seküler Batılı güçler, yani İngiliz sömürgeciliği ve Fransız sömürgeciliği tarafından sömürgeleştirildikleri ortak bir kaderi de paylaşıyor.

Tunus'ta, 1956 yılında Fransa'dan bağımsızlığını kazanmasının ardından dönemin Cumhurbaşkanı Habib Burgiba, Tunus toplumunda laikliği sağlamlaştırmak için geniş kapsamlı bir reform sürecine öncülük etti. Bu süreç, başta kadınlara erkeklerle eşit haklar tanıyan Bireysel Statü Kanunu olmak üzere, devleti dinden ayıran laik yasalarla başarılmıştır.

Bu yasalar, siyasi ya da dini eğilimleri ne olursa olsun Tunuslular arasında büyük saygı görüyor. Tunus'ta 2013 yılında Selefi bir liderle yaptığım röportajı hatırlıyorum. Kendisine İslam dininde izin verildiği üzere çok eşliliği destekleyip desteklemediğini sorduğumda gülerek “Elbette hayır, çünkü ülkenin çok eşliliği yasaklayan yasalarına saygı duyuyorum” yanıtını vermişti.

Peki ya Libya? Muammer Kaddafi rejiminin 2011 yılında devrilmesi, ülkede geniş çaplı bir siyasi parçalanmaya yol açtı. Aralarında İslamcı grupların da olduğu çok sayıda silahlı grup iktidar için yarışarak kaotik bir siyasi ortam yarattı.

Söz konusu gruplar arasındaki güç mücadelesi, ülkeyi daha da istikrarsızlaştıran iç savaşın ana etkenlerinden biri oldu. Libya Şafağı (Fecr-i Libya) Koalisyonu gibi İslamcı gruplar, rakip milislerin ve laik ve milliyetçi güçler tarafından desteklenen Libya Ulusal Ordusu’nun (LUO) güçlü muhalefetiyle karşılaştı.

acdvfgrthy
Esed rejiminin düşüşünü kutlamak için Emevi Camii meydanında toplanan Suriyeliler, (Reuters)

Fas’ta anayasal reformların ardından İslamcı çizgideki Fas Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (PJD) elde ettiği seçim başarısına rağmen, ekonomik ve sosyal zorluklar vatandaşlar arasında yaygın bir hoşnutsuzluğa yol açtı. Özellikle gençler arasında işsizlik oranları artarken hayat pahalılığı tırmandı. Bu durum, ekonomik eşitsizliğe ve PJD’nin somut ekonomik reformlar gerçekleştirememesine duyulan öfkenin dile getirildiği protesto gösterilerine ve toplumsal hareketlere neden oldu.

PJD, 2021 yılındaki milletvekili seçimlerinde parlamentodaki sandalyelerinin önemli bir kısmını kaybederek ve iktidar koalisyonuna katılamayarak büyük bir gerileme yaşadı. Bu gerilene, seçmenler arasında artan hoşnutsuzluğu ve kamuoyunda PJD yönetimine ve politikalarına olan güven kaybını açıkça gösteren net bir değişimi yansıttı.

Kendisini Ahmed eş-Şera'nın güçlü bir destekçisi olarak sunan Türkiye'de bile devletin temellerinin laik ve 'Kemalist' miras üzerine kurulu olduğu göz önüne alındığında, siyasal İslam son derece bölücü bir konu olmaya devam ediyor. Modern Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, 20’nci yüzyılın başlarında laik bir devlet kurarak din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını destekledi.

Kemalist ideolojiye dayanan laiklik, Türkiye'nin kimliğinin ve yönetim sisteminin temel yapı taşı oldu. Ancak siyasal İslam, bu köklü laik çerçeveye doğrudan bir meydan okumayı temsil ediyor. Bu da laik güçler ile İslamcılar arasında süregelen gerilimlere yol açıyor. 

Türklerin çoğu, dini siyasete alet edilmesine karşı çıkıyor. Bu durum laiklerin ve azınlıkların muhafazakar İslami değerlerin Türk toplumuna empoze edilebileceği endişesine kapılmasına neden oluyor. Bu endişe, zaman zaman ülke içinde geniş çaplı protesto gösterilerinin düzenlenmesine ve güçlü muhalefete neden oluyor.

Ahmed eş-Şera’nın Suriye'ye yönelik planları, demokratik ilkelerle uyumlu bir İslam vizyonunu teşvik etmenin yanı sıra demokratik tarafların ve sivil toplum örgütlerinin kurulmasına katkıda bulunmayı öngörüyor.

Ancak bu İslamcı siyasi liberalleşme ile HTŞ’nin bazı takipçilerinin katı tutumları ve aşırılık yanlısı ideolojilere sahip diğer İslamcı grupların radikalleşmesi arasındaki ilişki karmaşık olmaya devam ediyor. Bu karmaşıklık, özellikle de yeni yönetimin, ülkedeki sosyo-ekonomik sorunları ele almakta başarısız olması halinde parçalanmaya ve birliğin sağlanamamasına yol açarak ülkenin geleceği için umut verici bir İslamcı alternatif sunmayı zorlaştırabilir.