Depremler yapay zeka ile önceden tahmin edilebilir mi?

Depremlerin zamanlamasının ve büyüklüğünün tahmin edilmesi hedefleniyor.

Tektonik hareketlere yönelik çalışmalar devam ediyor. (Riken Center)
Tektonik hareketlere yönelik çalışmalar devam ediyor. (Riken Center)
TT

Depremler yapay zeka ile önceden tahmin edilebilir mi?

Tektonik hareketlere yönelik çalışmalar devam ediyor. (Riken Center)
Tektonik hareketlere yönelik çalışmalar devam ediyor. (Riken Center)

Japonya’dan bir araştırma ekibi, ‘sinir ağı’ olarak bilinen çalışma ile gelecekteki yıkıcı depremlerin zamanlamasını ve büyüklüğünü tahmin etmek için yapay zekayı kullanma yolunda ilk adımı attı.  Depremler, genellikle yerkabuğunun katmanlarında aniden çatlamalar ve kırılmalar nedeniyle oluşan hareketlerin yer yüzeyini sarsmasıyla meydana geliyor. Bu sarsıntılar bazen Türkiye ve Suriye'deki Şubat depreminde olduğu gibi büyük yıkımlara yol açabiliyor.  Depremin önceden tahmin edilmesi, insanlara evlerini boşaltmaları için yeterli zaman kazandırabilir ve hayatlar kurtarabilir. Ancak bilim insanlarına göre depremin zamanını tahmin etmek oldukça zor.
Araştırmacılar, depremlerin matematiksel modellerini oluşturmak için genellikle kristal yapılar içindeki fayların yer kabuğundaki faylara modellemesini yapıyorlar.
Bu modeller, yerkabuğu faylarının hareketine uygulandığında ise deprem sırasında yer kabuğunun hareketini ve deformasyonunu tanımlıyor.
Buna karşılık, RIKEN Gelişmiş Zeka Projesi Merkezi'nden (AIP) Nanori Ueda liderliğindeki bir Japon ekibi, ‘fizik bilgili sinir ağı’ adı verilen fizik yasalarını öğrenen bir uygulamayı inceledi.
Sinir ağları, girdiler ve çıktılar arasındaki işlevsel ilişkileri (sıradan diferansiyel denklemler) öğrenirken, ‘fizik bilgili sinir ağı’ birden fazla değişken içeren matematiksel fonksiyonları ayırt etmek için kısmi farklılaşmanın kullanıldığı kısmi diferansiyel denklemlerle öğreniyor.
Ancak ekip, ‘fizik bilgili sinir ağının korteks deformasyon modelleri gibi durumlara doğrudan uygulanmasının, fay hattı boyunca yer değiştirmelerin süreksiz olduğu yerlerde zor olacağını tespit etti. Bu sorunla başa çıkmak için özel olarak tasarlanmış bir koordinat sistemi kullandılar ve bu da yer kabuğunun deformasyonunu doğru bir şekilde modellemelerine olanak sağladı.
Nanori Ueda, RIKEN internet sitesi tarafından cumartesi günü yayınlanan raporda faylara yakın bölgelerde bile ‘önerilen modellemenin yüksek doğrulukta tahmin elde etme potansiyeline sahip olduğunu’ söyledi.
Araştırmacılar sinir ağlarını, veri elde etmenin zor olabileceği uygulamalar için fiziksel yasaları kullanarak eğittiler.
Bu yaklaşımın aktifliğini kanıtlamak için araştırmacılar kendi fizik bilgili sinir ağlarını uyguladılar.
Ağ, gezegenimizin kabuğunun iki bloğunun dikey bir kırılma etrafında yatay olarak hareket ettiği kayma faylarını modellemek için, Dünya içindeki belirli bir konum hakkındaki bilgileri o noktadaki kabuk yer değiştirme miktarının tahminine dönüştürebiliyor.
Çalışmanın ortak yazarı Tomohisa Okazaki yaptığı açıklamada “Bu çalışma, fizik bilgili bir sinir ağının karmaşık yapılar üzerindeki kabuk deformasyonunu doğru bir şekilde modelleme yeteneğini gösterdi” dedi.
Fizik bilgili sinir ağları, nispeten yeni bir makine öğrenimi biçimini temsil ediyor. Araştırmacılar, yaklaşımlarının kortikal deformasyonu içeren bir dizi başka soruna uygulanabileceğini umut ediyorlar.
Kahire Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Petrol Mühendisliği Bölümü, Arama Mühendisliği ve Stratigrafi Değerlendirmesi Profesörü AbdülAziz Muhammed Abdülaziz, Şarku'l-Avsat'a şu açıklamada bulundu:
“Araştırmacıların vardığı sonuç, herhangi bir sağlam tahminin üç unsuru olan depremlerin zamanlamasını, yerini ve gücünü tahmin etmeyi amaçlayan uzun bir yolda atılan ilk adım oldu.”
Araştırmacıların yaptığı, yerde olanları simüle eden gerçek bir fiziksel değil, basit bir modeldi. Çünkü depremlerin derinliği, kayaların kırılmasına neden olan itici güç ve kayaların özellikleri gibi elde edilmesi zor veriler bulunuyor. Abdülaziz konuya dair şunları söyledi:
“Bu modelin, sinir ağlarına yardımcı olan bilgilerle donanma olasılığı olduğunda, gelecekte depremleri tahmin edebilen diğer, daha gelişmiş modellere dönüşebilir.”



Black Mirror hayranları, dizinin geri dönüşünü kutluyor: "Adeta günümüzü anlatan bir belgesel"

Fotoğraf: Netflix
Fotoğraf: Netflix
TT

Black Mirror hayranları, dizinin geri dönüşünü kutluyor: "Adeta günümüzü anlatan bir belgesel"

Fotoğraf: Netflix
Fotoğraf: Netflix

Black Mirror hayranları, Charlie Brooker'ın popüler distopik antoloji dizisinin 7. sezonunun çıkmasına bir aydan az kaldığını açıklayan yeni fragmanın ardından sosyal medyada kutlama yapıyor.

6 yeni bölümün tamamı, 10 Nisan Perşembe günü Netflix'te gösterime girecek.

Fragman, Cristin Milioti, Paul Giamatti, Chris O'Dowd, Issa Rae, Peter Capaldi, Emma Corrin, Rashida Jones, Tracee Ellis Ross ve Awkwafina'yı içeren yıldızlarla dolu oyuncu kadrosundan kesitler sunuyor.

Bir hayran, YouTube'da "İşte başlıyoruz. Bu dizi adeta günümüz hakkında bir belgesel" diye yazdı.

Başka biri de "Bunun gerçeğe ne kadar yakın olduğu karşısında bir kez daha rahatsız olmaya hazırım" diye ekledi.

Yeni sezonda ilk kez bir devam bölümü yer alacak ve 4. sezonun "USS Callister" bölümündeki karakterlerin yeniden ziyaret edilmesiyle Milioti, Nanette Cole rolüne geri dönecek.

zxsdfer
Cristin Milioti, Black Mirror'ın 7. sezonunda (Nick Wall/Netflix)

Başka bir bölümdeyse Will Poulter, 2018'deki çığır açıcı interaktif bölüm Black Mirror: Bandersnatch'te oynadığı role geri dönüyor gibi görünüyor.

Dizi, teknolojik yeniliklerin günlük yaşamı nasıl etkileyebileceğini öngörmedeki esrarengiz yeteneği nedeniyle yıllardır geniş çapta övgü topluyor. Bir hayran, X/Twitter'da şöyle yazdı:

Hepimiz biliyoruz ki bu sezonda ne varsa, muhtemelen yakında onu yaşayacağız. Yeni sezon için sabırsızlanıyorum!

Öte yandan Black Mirror'ın 7. sezonunun ilk görüntüleri herkesi mutlu etmedi. 2011'de Channel 4'da yayın hayatına başlayan dizi, 2016'da Netflix'e geçmişti ve X'teki bazı hayranlar, dizinin görünüşe göre "Amerikanlaşmasından" şikayetçi.

Biri "Black Mirror'ın Amerikanlaşması bu dizinin başına gelen en kötü şey. Avrupalıları geri getirin" diye yazdı.

Başka biri de şöyle ekledi:

Black Mirror'ın Amerikanlaşmasını asla gerçekten anlayamayacağım. 3. sezondan bu yana iyi bölümler olmadığını söylemiyorum ama her yeni sezonda 'büyüsünü' gerçekten kaybediyor gibi görünüyor. Neyse, Black Mirror'ı yeniden Britanyalı yapın.

Senarist-yönetmen Brooker, 2023'te benzer eleştirilere şöyle yanıt vermişti:

Zaman zaman aldığımız eleştirilerden biri, 'Dizinin Britanyalı olduğu, içindeki herkesin sefil olduğu, her şeyin biraz b*k koktuğu ve tüm hikayelerin korkunç olduğu zamanları tercih ediyorum' yönünde. Sonra Netflix'e geçti ve birdenbire her şey güneşli ve mutlu, herkesin harika dişleri var ve Hollywood yıldızlarıyla dolu ve o özelliğini kaybetti.

Brooker eleştirileri anladığını söylemiş ve ABD'de iş yapmaya başladığında "herkesin ondan Unabomber gibi olmasını beklediğini" belirtmişti.

Yönetmen sözlerini şöyle sürdürmüştü: 

Artık küresel bir platforma çıktığımızın farkındaydım, dolayısıyla bu hikayeleri biraz daha uluslararası hale getirmemiz gerekiyordu. Ben de bir şeyleri biraz karıştırmak istedim, yani sadece kasvet dolu bölümler çekmeye devam etmek istemedim.

Independent Türkçe