عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

UAEA’dan İran aleyhinde yeni bir karar çıkmadı

Grossi dün Viyana'daki Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın merkezinde basın toplantısı düzenledi. (AP)
Grossi dün Viyana'daki Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın merkezinde basın toplantısı düzenledi. (AP)
TT
TT

UAEA’dan İran aleyhinde yeni bir karar çıkmadı

Grossi dün Viyana'daki Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın merkezinde basın toplantısı düzenledi. (AP)
Grossi dün Viyana'daki Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın merkezinde basın toplantısı düzenledi. (AP)

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı Rafael Mariano Grossi, ajansın Viyana’daki yönetim kurulunda İran aleyhinde yeni bir karar alınmamasını sağladı. Tahran ve ajans arasında, belirsizlik ve tartışmalara rağmen somut mutabakatlara varıldığı açıklandı.
AFP’nin üç Batılı diplomattan aktardığına göre kurulun bu oturumdaki çalışmaları sırasında İran aleyhinde taslak karar düzenlenmeyeceği kaydedildi. Diplomatlar ‘teyakkuzda olma’ vurgusu yaparken İran'ın vaatlerinin ‘sadece yeni bir manevra’ olabileceğine dikkat çektiler.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı sadece vaatlere değil, İranlı yetkililerle yaptığı görüşmede ‘somut mutabakatlara’ varıldığını kaydetti. Grossi, Tahran'a yaptığı ziyareti sırasında somut mutabakatlara varıldığını açıklasa da İran bunu reddediyor. Grossi bu haftaki Tahran ziyareti sırasında İran'ın kendisine verdiği güvenin büyük ölçüde gelecek müzakerelere bağlı olacağını söyledi. Bu ziyaretinin sadece ek vaatlerle sınırlı kalmadığını belirten Grossi, ‘olağanüstü sorunları çözmek için önemli bir şekilde hareket etmek üzere bir anlaşmaya’ varıldığını kaydetti.
UAEA Başkanı Grossi cumartesi günü ajansın Viyana'daki yönetim kurulu toplantısının ilk gününde düzenlediği basın toplantısında, ajansa bağlı bir ekibin ayrıntılar üzerinde çalışmak için yakında Tahran'ı ziyaret edeceklerini bildirdi.
Grossi sözlerini şöyle sürdürdü:
“Bu süreçte bilgileri değerlendireceğiz ve ilerleme kaydetmediğimizi görürsek raporlayacağız. Ama şimdi bu soruşturmada hangi adımları atacağımızın detaylarını veremem. Çemberden çıkmak için yapıcı ve güvenilir cevaplara ihtiyacımız olduğuna dair bir anlayış olduğunu hissediyorum. Şimdi bu çemberden çıkmak için bir fırsat görüyorum. Bu olur mu bilmiyorum ama diyalog devam ediyor.”
UAEA Başkanı Grossi cumartesi günü Viyana Uluslararası Havalimanı'da düzenlediği basın toplantısında şu ifadeleri kullandı:
“İranlı yetkililer, 2015 anlaşmasına göre nükleer tesislerden çıkardıkları gözetim kameralarının yeniden kurulmasını kabul etti. İran, zenginleştirilmiş uranyum parçacıklarının bulunduğu üç gizli alanda ajansla yıllardır devam eden soruşturma hususunda iş birliği yapmayı kabul etti.”
İran Atom Enerjisi Kurumu Sözcüsü Behruz Kemalvendi, herhangi bir yeni kamera kurulumuna veya uluslararası müfettişlerin belirli kişileri sorgulamasına izin verilmediğini açıkladı.
Yeni kamera kurulumu konusunu ‘kararlaştırılması’ gereken bir husus olarak değerlendiren Grossi, kapatılan kameraların yeniden faal hale getirilmesi gerektiğini vurguladı.
Kemalvendi herhangi bir yeni kamera kurulumuna veya uluslararası müfettişlerin belirli insanları sorgulamasına ilişkin “Medyada dolaşan ve siyasi arka planı olan sözler olabilir” açıklamasını yaptı. Gazeteciler UAEA Başkanı’ndan bu açıklamaya yönelik yorum talep etti. Grossi, medya aracılığıyla değil doğrudan İranlı yetkililerle konuştuğunu söyledi. Grossi, üç gizli alan ile ilgili olarak İran ile diyalogun bu yerleri ziyaret etmek ve insanları sorgulamak için izin almak şeklinde devam etmesi gerektiğini söyledi. "İzinsiz hiçbir şey yapamayız" ifadesini kullandı.
Bununla birlikte Grossi bu kez Tahran'a yaptığı ziyaretin geçmiştekilerden farklı olduğunu söyledi: “İyimser veya kötümser değilim ancak gerçekçiyim. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile görüştüm. Bu görüşme son derece önemliydi, ajansın arzuladığı işbirliğini en yüksek İranlı yetkililere bildirdim” dedi.
Grossi ayrıca İran'daki gizli alanlar ile ilgili şunları aktardı:
“Şimdi önümüzdeki sorunlara odaklanıyoruz ve elbette bunun bu şekilde devam edemeyecek bir süreç olduğunu biliyoruz. Ancak zaman alacak. Sürecin gelecek Haziran toplantısından önce çözüme kavuşup kavuşamayacağını bilmiyorum. Belki de daha hızlı çözüme kavuşur."
Grossi, son dönemde, bir atom bombası geliştirmek için gerekli eşiğe yakın, yüzde 83,7 oranında zenginleştirilmiş uranyum parçacıkları bulunan Fordo Nükleer Tesisi’ndeki teftiş sayısının artırılması konusunda anlaşmaya varıldığını kaydetti. UAEA Başkanı, yönetim kuruluna İran'ın geçen ocak ayında Fordo Nükleer Tesisi’ndeki santrifüjlerde ajansa haber vermeden değişiklik yaptığını ve halen tabi olduğu Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması kapsamındaki yükümlülüklerini ihlal ettiğini söyledi. Grossi ocak ayında müfettişlerin aynı tesiste yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum izleri bulduğunu kurula bildirdi ve konuyu açıklığa kavuşturmak için Tahran ile diyaloğun devam ettiğini sözlerine ekledi. İran, Grossi'nin aksine Tahran ziyaretinden sonra yüzde 84 oranında zenginleştirilmiş uranyum kalıntıları meselesinin ‘kapatıldığını’ belirtmişti. Grossi konuya açıklık getirmek için İran ile diyalogun sürdüğünü vurguladı.
Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgilere göre UAEA Başkanı Grossi, Tahran'da düzenlediği basın toplantısında, “Nükleer tesislere yönelik herhangi bir askeri saldırı yasaktır” dedi. Ancak İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu dün, Grossi’nin Tahran’da nükleer tesislere yapılacak herhangi bir saldırının ‘yasa dışı’ olacağı şeklindeki sözlerini ‘değersiz’ olarak nitelendirerek hafife aldı. Ukrayna’daki nükleer tesislere yönelik olası bir saldırıyı reddettiğinin altını çizen Grossi, geçmişte İran’daki nükleer tesislere yönelik saldırılara ise değinmedi.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu dün bir televizyon kanalında yaptığı açıklamalarda, “Rafael Grossi, hiçbir değeri olmayan açıklamalarda bulunan değerli bir kişidir” demişti.
UAEA Başkanı ise “Gerginliği azaltmaya yardımcı olmanın yollarını arıyorum. Güç kullanmak teşvik etmediğim bir şey" ifadesini kullandı.
Grossi, ajansın yönetim kuruluna sunduğu önceki raporlara kıyasla son raporunda İran'ın işbirliği eksikliğine ilişkin şikayetlere yer vermedi. Aksine, bu sefer olağanüstü sorunları çözmek için ‘iş birliği kurma’ adına olumlu sinyallerin olduğuna değindi. Grossi'nin Tahran'a yaptığı son ziyaretinden kalan bu izlenimler, İran'ın kurul içinde kınanmaması için yeterli oldu.
Rusya'nın Viyana'daki Uluslararası Kuruluşlar Nezdindeki Daimi Temsilcisi Mikhail Ivanovich Ulyanov, kurul çalışmalarının başında Batı ülkelerinin ‘kurul çalışmalarını siyasallaştıran’ yeni bir karar taslağı sunmalarına karşı uyarıda bulunmuştu. Rus yetkili bunun zıt yönde sonuçları olacağını söyledi.
Amerikan Fox News kanalı, ‘Rusya ve İran’ın, 2015 nükleer anlaşmasının imzalanmasının ardından Tahran’ın Rusya'ya devrettiği zenginleştirilmiş uranyum rezervlerini Moskova'nın yakında iade edebileceğini öngören gizli bir anlaşma imzaladığını’ ileri sürdü. Fox News, iki tarafın bunu askeri destek çerçevesinde kabul ettiğini iddia etti.
İran halihazırda Ukrayna'ya karşı savaşında Rusya'ya askeri destek verirken diğer yandan Çin, İran'ı ajansa ‘tam ve etkili bir şekilde bağlı kalmaya’ çağırdı. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning, basın açıklamasında şunları söyledi:
“Pekin nükleer dosyada İran’ın tam ve etkili bağlılığı konusunda ilerleme kaydetmenin doğru yol olduğuna inanıyor. ABD, görüşmelerin sonuçlarına ulaşmak için mümkün olan en kısa sürede siyasi bir karar almalı.”
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ve İran Atom Enerjisi Kurumu, geçen cumartesi Grossi'nin uçakta dönüş yolunda olduğu sırada ortak bir açıklama yayınladı. Açıklamada anlaşmanın ayrıntılarına girmeden olağanüstü sorunlar karşısında ‘iş birliği’ vurgusu yapıldı.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

İsrail saldırganlığı karşısında Suriye'nin seçenekleri

 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
TT
TT

İsrail saldırganlığı karşısında Suriye'nin seçenekleri

 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)

Mecid Kayalı

Mevcut koşullar altında İsrail, Hamas ve Hizbullah'ın gücünü ve konumunu zayıflattıktan, Suriye rejimi çöktükten ve İran'ın Arap Maşrık (Levant) ülkelerindeki nüfuzunu sonlandırdıktan veya sınırlandırdıktan sonra, bölgede politik ve güvenlik açısından yeni bir stratejik gerçeklik dayatmaya çabalıyor. Hatta Aksa Tufanı’nın, ABD'nin sınırsız desteği de dahil ortaya çıkardığı sonuçlardan yararlanarak, bu bölgede bir tür kırılgan rejimler kurmak için müdahalelerde bile bulunuyor.

Siyasi düzeyde İsrail, yalnızca zayıf ve dağılmış Arap sistemine karşı değil, aynı zamanda diğer iki bölge ülkesine, yani Türkiye ve İran'a karşı da bölgede daha güçlü bir bölgesel devlet veya baskın bir devlet olarak kendini dayatmaya çalışıyor. İsrail'in Türkiye ile sorunu, Türkiye'nin yeni Suriye'deki siyasi, ekonomik ve askeri ağırlığının azaltılmasıyla ilgili ise İran ile sorunu, İran'ın nükleer ve füze programlarını çökertme ve kendisini sınırları içine hapsetmekte ısrar etmesinden kaynaklanıyor. Filistinlilere gelince, İsrail onları siyasi denklemden silmeye, bağımsız bir Filistin varlığını engellemeye ve nehirden denize kadar üzerlerindeki hakimiyetini sağlamlaştırmaya çalışıyor.

Güvenlik açısından İsrail, yalnızca ordusunun prestijini yeniden kazanmasını sağlamayı veya yakın çevresinde herhangi bir askeri gücün belirmesini engellemek için önleyici savaşlara girişmeyi amaçlamıyor. Aynı zamanda Suriye ve Lübnan'da, kendine hayati bir alan yaratmaya çalışıyor. Gazze ve Batı Şeria'da oluşturulacak tampon bölgelerle birlikte, bu alan Suriye’de Dera, Kuneytra ve Suveyda illeri, Lübnan'da, Litani Nehri'nin kuzeyindeki Evveli Nehri sınırlarına kadar olan bölge dahil olmak üzere 60 kilometre derinlikte. Adı geçen iki ülkeye zaman zaman düzenlediği askeri saldırıların açıklaması da budur. Bu saldırılarla sanki hem devlet hem de milis güçler düzeyinde kendisi ile çatışmada askeri seçeneğin sonunu hazırlıyor.

Ancak İsrail, radikal hükümetinin savaşı sürdürme, Suriye, Lübnan, Gazze ve Batı Şeria’yı silahsızlandırma veya silahları sınırlandırma talebi konusundaki ısrarından da anlaşılacağı üzere, ayrıca Suriye ve Lübnan'daki mezhepsel ayrışmalara yatırım yaparak, komşu rejimlerin yapılarını değiştirmek için mevcut Arap, bölgesel ve uluslararası koşulları kullanmayı amaçlıyor. Böylece mezhepçi/Yahudi devleti karakterini genelleştirmeye çalışıyor. Zira Arap Maşrık ülkelerinin de kendisine benzemesi, onu Arap coğrafyasında bir Yahudi devleti olarak istisnai durumundan kurtaracaktır. Azınlıkları korumak ile övünmesinin anlamı da belki budur.

İsrail, tarih boyunca jeopolitik önemi nedeniyle, şu aşamada Suriye'ye diğer ülkelerden daha fazla odaklanıyor. Çünkü zorlu bir geçiş sürecinden yaşıyor ve Esed rejiminin bıraktığı ağır mirasın yükünü her düzeyde taşıyor.

Bu bakış açısının İsrail'de aşırı milliyetçi ve dinci sağın ideolojik cephaneliğinin her zaman bir parçası olduğu biliniyor. Bu, bazılarının inandığı gibi Suriye'yi sadece coğrafi olarak değil, aynı zamanda ve en önemlisi toplumsal düzeyde de bölmeyi amaçlıyor.

Tarih boyunca sahip olduğu jeopolitik önem nedeniyle, İsrail'in şu aşamada Suriye'ye diğer ülkelerden daha fazla odaklandığı aşikâr. Çünkü zorlu bir geçiş sürecinden geçiyor ve Esed rejiminin geride bıraktığı ağır mirasın yükünü her düzeyde taşıyor. Yani bu dönem, İsrail'in Suriye'yi devlet ve halk olarak zayıflatması, gelecekte de siyasi, ekonomik ve sosyal güç elde etme kabiliyetini sınırlaması için en uygun dönemdir.

İsrail'in Suriye'ye yönelik müdahale ve saldırılarını, öncelikle terörist ve cihatçı etkinin artması korkusuyla örtbas ettiğini belirtmekte fayda var. İkinci gerekçesi, İsrail'e karşı düşmanlık beslediğini varsaydığı, sanki bu konuda İran'ın yerini alabilecekmiş gibi algıladığı Türkiye'nin nüfuzunun artmasını engellemek. Üçüncüsü, yeni Suriye rejiminin, İsrail'e karşı savaşmayacağına dair İsrail'i rahatlatacak ölçüde kesin işaretler vermemesi. Dördüncüsü, bölgedeki yeni denklemler ve gelişmeler doğrultusunda Suriye'yi İsrail ile normalleşme dalgasına çekmek.

Suriye'nin İsrail'in bu pusuları ve müdahaleleri karşısındaki sorunu, bitkin ve güçsüz olması ve onu parçalanmaya sürükleyen etkenlerin varlığıdır. İsrail ile hegemonya mücadelesi veren bölgesel güçlerin ortadan kalkması veya zayıflamasıdır. İran, tüm milis güçlerinin başına gelenlerden sonra artık kendi bekasıyla ilgileniyor. Siyasi ve ekonomik baskı altında olduğu gibi, nükleer ve füze programlarının belini kıracak olası bir saldırı tehdidiyle de karşı karşıya.

Suriye için mümkün olan ve en güvenli seçenek, onu iki yönden güçlendirmektir: Birincisi, devleti bir kurumlar ve hukuk devleti olarak inşa etmek, Suriyeliler her anlamda bir halk olsun diye vatandaşlığa dayalı bir toplum tesis etmektir

Türkiye’ye gelince, Suriye liderliğini kucaklamasına veya desteklemesine rağmen, ABD'nin desteklediği İsrail politikalarına karşı fazla bir şey yapması mümkün değil. Türkiye, NATO'nun önemli bir üyesi ve Suriye'ye olan ilgisi büyük ölçüde, hemen yanı başında bağımsız bir Kürt oluşumunun kurulmasını engellemekle sınırlı. Söylemi ne olursa olsun Suriye'deki rolünü sadece yumuşak güç, ekonomik imkânlar, altyapı ve hatta güvenlik güçlerinin eğitimi ile sınırlıyor.

Bu durum karşısında Suriye'nin seçenekleri sınırlı ve kısıtlı görünüyor; yorgun, bitkin ve parçalanmış, siyasi, ekonomik ve sosyal olarak acilen toparlanmaya ihtiyaç duyan bir Suriye gerçeğinde askeri seçeneği önermek pervasızlıktır. Şarku'l Avsat'ın al Majalla'dan aktardığı analize göre buna ilave olarak, Suriye ordusunun kapasitesinin ve altyapısının tahrip edilmesinden ve İsrail’in uzun elinin İran'a kadar bütün Ortadoğu'ya uzanabildiği ortaya çıktıktan sonra, savaşacak gücü ve kapasitesi de yok.

Dolayısıyla Suriye için mümkün olan ve en güvenli seçenek, onu iki yönden güçlendirmektir: Birincisi, devleti kurumlar ve hukuk devleti olarak inşa etmek, ikincisi de Suriyeliler her anlamda bir halk olsun diye vatandaşlığa dayalı bir toplum tesis etmektir. Kastettiğimiz, Suriye'de coğrafi bölünmüşlüğü reddedip, merkezi bir devlete yönelmekten bahsetmekle yetinmenin mümkün veya yeterli olmadığıdır. Çünkü böyle bir devlet ne bir güç göstergesidir ne de birlik göstergesidir, önemli olan halkın birliğidir. Bu da ancak etnik, mezhepsel ve siyasal ayrımlardan uzak, özgür ve eşit yurttaşlardan oluşan bir devletin kurulmasıyla gerçekleşebilir. İsrail devletinin kuruluşundan bu yana ihmal edilen veya bastırılan, İsrail'e karşı en etkili silah da budur.

İkinci boyut, Suriye'nin uluslararası, bölgesel ve Arap dünyasıyla ilişkilerinin güçlendirilmesini, dünyaya ve gerçekliğe karşılık vermesini ve uyum sağlamasını gerektiriyor. Çünkü böyle bir uyum, İsrail'in öne sürdüğü argümanları elinden alacaktır.

Burada Suriye'nin şu anda bir geçiş sürecinde olduğunu, Suriye'nin ve halkının geleceğinin, bu süreci sağlam ve doğru temeller üzerinde geçirmesinin belirleyeceğini kastediyoruz.

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarafınadan Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir.