Lübnan’da sağlık ve eğitim zenginlere özel hizmetler haline geldi

Bacak kırığı tedavisinin bedeli 360 milyon Lübnan lirasını aştı.

Beyrut çarşamba günü protesto gösterilerine sahne oldu. (AFP)

Lübnan lirasının dolar karşısında sürekli değer kaybetmesi ve halkın büyük bir kısmının maaşlarının ‘sembolik’ hale gelmesi alım gücünün kaybolmasına neden oluyor. Halkın gıda, barınma, su ve elektrik gibi temel hizmetlerin ücretlerini karşılayamaması, başta sağlık ve eğitim olmak üzere birçok sektörü adeta zenginlere özel hale getirdi.
Devlet kurumları 2019 öncesinde, küçük meblağlar ödeyen Lübnanlıların hastane masraflarının büyük bir bölümünü karşılarken, bu kuruluşlar artık hastane faturalarının yüzde 10’unu bile karşılayamıyor. Bu da hastaları, devam eden mali çöküşün gölgesinde temin edemedikleri ilaçlara büyük meblağlar ödemek zorunda bırakıyor.
Hastane Sahipleri Sendikası’ndan Süleyman Harun, bir yıldan uzun bir süre önce ‘hastaneye gitmenin zenginlere özel bir hizmet haline geleceği’ konusunda ilk uyarıyı yapan kişiydi. Harun, Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada şunları söyledi:
‘Çok sayıda hasta, faturaların tamamen dolara çevrilmesinin ardından hastane masraflarını karşılayamadıkları için artık hastanelere gitmiyor. Bu durum hastaneye başvurma yüzdesinin yüzde 40 ila 50 arasında düşmesine neden oldu. Hastaneler halen maliyetleri doğrudan karşılayacak fonların bulunmaması durumunda, ciddi vakaları ve hayati tehlikeye sahip olanları alıyor. Ancak bundan daha fazlasını yapamıyor. Zira diyaliz dışındaki tüm tıbbi malzemeler ve harcamalarımız, sübvansiyonların kaldırılmasıyla birlikte dolarla ödenen bir hale geldi. Örneğin ayağı kırılan bir hastanın gerekli tedaviyi alabilmesi için en az 360 milyon Lübnan lirasına tekabül eden üç bin ABD doları ödemesi gerekiyor. Bazı hastalar sağlık merkezlerine başvursa da bu merkezler hastanelerin yerini alamıyor. Ayrıca bazı kişiler devlet hastanelerinde özel hastanelerde ödenenlere göre daha fazla fark ödeyebiliyor.”
Bu durum, Lübnan’ın Ortadoğu bölgesinde öncü olduğu hastane sektörü için geçerliyken, uzman ve nitelikli sağlık personelinin büyük bir bölümünün göç etmesiyle sektör dramatik bir çöküşe tanık oluyor ve artık eğitim sektöründe de aynı sıkıntı yaşanıyor. Öğrenciler çevre ülkelerden Lübnan okullarına ve üniversitelere akın ettikten sonra mali kriz bu sektörü de vurdu. Aylarca derslerin askıya alınmasına, öğretmenlerin yurt dışına çıkmasına ve görülmemiş bir şekilde eğitim seviyesinin düşmesine yol açtı.
Devlet okullarındaki öğretmenler, değerini yitiren maaşlarının dolarla ödenmesi talebiyle yaklaşık üç aydır grev yapıyor. Özel okul öğretmenleri de zaman zaman greve giderek okulların yönetimlerine maaşlarını artırmaları için baskı uyguluyor.
Özel Okullarda Öğretmenler Sendikası Başkanı Nime Mahfuz’a göre, geçen yıl yaklaşık 50 bin öğrenci devlet okullarından özel okullara geçerken bu yıl 42 bin öğrenci geçiş yaptı. Mahfuz, devam eden grevler gölgesinde öğrencilerin gerekli eğitimi almadığı göz önüne alındığında, büyük çoğunluğun gelecek yıl devlet okullarından ayrılmasının muhtemel olduğunu belirtti.
Özel okulların koşulları da pek farklı değil, Mahfuz, Şarku’l Avsat’a şu açıklamada bulundu:
“Sadece 10 ila 15 okul öğretmenlerine maaşlarının bir kısmını dolar olarak verirken, büyük çoğunluk maaşlarını hala Lübnan lirası olarak ve en iyi ihtimalle, sembolik olarak 50 dolar veya 70 dolar vererek ödüyor.”
Mahfuz ayrıca öğretmenlerin yüzde 20’sinin göç etmesi ve ardından yüzde 50’nin kamu sektöründen ayrılmaya istekli olmasıyla, birçok okulda eğitimin kalitesiz hale geldiğini belirtti. Eğitim için geçerli olan durumun, diğer tüm sektörler için geçerli olduğunu, sektörlerin zenginlere döndüğünü geri kalan halkın ise bu koşullar altında ezildiğini vurguladı. 
Aynı durum restoran sektöründe de görülüyor. Bazı restoranlar her zaman dolu olsa da yüklü faturalarını nasıl ödedikleri merak uyandırıyor. Lübnan’daki Restoran, Kafe, Gece Kulübü ve Pastane Sahipleri Sendikası Başkanı Tony er-Rami, yaşananların gerçek yüzünü ortaya çıkarıyor. Rami, Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada şunları söyledi:
“230 bin aileden oluşan yaklaşık 800 ila 900 bin kişi yani Lübnanlıların yüzde 5’i dolarla ticaret yapıyor. Liranın değer kaybetmesiyle bu kişilerin alım güçleri arttı. Bu da başta restoranlar olmak üzere turizm işletmelerinde dolar fiyatlarının düşük kalmasına neden oldu. Çok popüler ve kalabalık olan yaklaşık 100 özel yemek işletmesi bulunuyor. Bunlar en iyi ve en pahalı işletmeler. Diğer kurumlar ise ciddi bir zarar görüyor. Sektörde eskiden 5 milyar dolarlık satış yapılırken, şimdi 1 milyar dolarlık satış anca yapılıyor. 2019 yılında 8 bin 500 restoran işletmesi vardı. Ancak krizlerin giderek kötüleşmesi, Beyrut limanının patlaması ve ardından yaşanan diğer sıkıntılarla 2022 yılında sayı 4 bin 500’e geriledi. Bu, özellikle orta sınıfın ortadan kalkması ile pazarın küçüldüğü ve bu sektörün bir lüks haline geldiği anlamına geliyor. Ancak bu işletmelerin sahipleri süreklilikte ısrar ediyor, durumu bir kriz yönetimi, sebat ve varlık ispatı aşaması olarak ele alıyor.”