عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

Mısır ve Suriye: İkili ilişkilerin yeniden inşasını kolaylaştıran bölgesel dönüşümler

Suriye Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad (sağda) ve Mısırlı mevkidaşı Samih Şükri, geçen şubat ayında Şam'da bir araya geldi (Reuters)
Suriye Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad (sağda) ve Mısırlı mevkidaşı Samih Şükri, geçen şubat ayında Şam'da bir araya geldi (Reuters)
TT
TT

Mısır ve Suriye: İkili ilişkilerin yeniden inşasını kolaylaştıran bölgesel dönüşümler

Suriye Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad (sağda) ve Mısırlı mevkidaşı Samih Şükri, geçen şubat ayında Şam'da bir araya geldi (Reuters)
Suriye Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad (sağda) ve Mısırlı mevkidaşı Samih Şükri, geçen şubat ayında Şam'da bir araya geldi (Reuters)

Bölgesel değişimler ve ikili hareketler, Mısır ile Suriye arasındaki ilişkileri yeniden inşa etme girişimlerini güçlendirdi. Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şükri'nin Şam ziyaretinden yaklaşık bir ay sonra, Suriyeli mevkidaşı Faysal el- Mikdad bugün (Cumartesi) Kahire'ye geldi.
Şarku'l Avsat'a konuşan gözlemci ve uzmanlar, bu gelişmeleri iki ülke arasındaki ilişkilerin yeniden tesis edilmesi dosyasının hızlandırılmasının bir işareti olarak görüyor. Geçtiğimiz şubat ayında yıkıcı bir depremin Suriye ve Türkiye'yi vurmasından beri bölgedeki “gerginliği azaltmak” ve Suriye ile “ilişkileri yeniden inşa etme” yolunda ilerlemek amacıyla, bölgenin önde gelen tarafları arasında sık sık ziyaretler ve anlaşmalar yapıldı. Suriye Devlet Başkanı Beşar Esed, depremin ardından Mısır, Ürdün ve BAE dışişleri bakanlarını ayrı ayrı ziyaretlerde kabul etti.
Mısır eski Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Hüseyin Haridi, “Suriye dışişleri bakanının Kahire'deki görüşmeleri, Mısır'ın Suriye-Arap ilişkilerinin 2011'den önceki haline dönmesini destekleyen ülkeler arasında olduğunu kesin olarak teyit edecektir. Bu görüşmeler ayrıca Suriye'nin bir an önce Arap Birliği'ndeki koltuğuna dönmesini de vurgulayacaktır.”
Şarku'l Avsat'a konuşan Haridi konuya ilişkin şunları söyledi: "Mısır-Suriye müzakereleri, Suudi Arabistan-İran anlaşması da dahil olmak üzere kesinlikle olumlu bölgesel gelişmelere değinecek. Mısır ve Suriye, bölgedeki sükûneti pekiştirmek ve kolaylaştırmak, İran ve Türkiye'de temsil edilen komşu İslam ülkeleri ile Araplar arasındaki ilişkilerin yanı sıra, Arap-Arap ilişkilerinde yeni esaslar oluşturmak için ikili ve diğer Arap taraflarla işbir liği yapan ülkeler arasında yer alacaktır."
Arap Birliği yaklaşık 12 yıl önce Suriye'nin üyeliğini askıya aldı ve bu dönemde Mısır-Suriye ilişkileri, "İhvan-ı Müslimin" örgütüne mensup eski Mısır Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'nin 2013'te Şam ile ilişkileri kesme kararıyla ifade edilen istisnai an da dahil olmak üzere çeşitli aşamalardan geçti.  Ancak İhvan yönetiminin devrilmesinden sonraki yıllarda ilişkiler farklı düzeylerde gelişti.
Güvenlik cephesinde, Suriye Ulusal Güvenlik Büro Başkanı Tümgeneral Ali Memlük, Mısır'ın resmi olarak açıklamadığı iki toplantıda 2016 ve 2018'de iki kez Kahire'yi ziyaret etti. Mısır ayrıca 2017'de Humus kırsalında bir ateşkesin hamisi oldu ve 2018'de ateşkes anlaşması imzalayan bazı Suriyeli gruplara ev sahipliği yaptı. Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi, geçtiğimiz şubat ayında Suriyeli mevkidaşı ile bir telefon görüşmesi yaptı.
Kahire Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Dr. Tarık Fehmi, Mikdad'ın Kahire ziyaretinin acil hedefleri ile ilgili olarak şunları söyledi: “Bölgedeki durumu çözüme kavuşturmak için Mısır-Suriye ortak koordinasyon mekanizmasının bulunması ve başta Suriye ile yakınlaşmayı reddeden ABD yönetimi olmak üzere uluslararası taraflara, Araplarla ilişkilerin yeniden tesis edilmesi yolunun açık olduğu mesajının iletilmesi çabası var.”
Şarku'l Avsat'a konuşan Fehmi şunları söyledi: "Özellikle Mısır ve Suriye'nin yakınlaşması Rusya ve Çin tarafından kabul edildiğinden, ziyaret ikili ilişkinin ötesine geçerek bölgesel ve uluslararası boyutlara taşınıyor. Suriye, Mısır ile ilişkilerini geliştirmeye istekli olacak ve yakında Suriye'nin Akdeniz Gaz Forumu'na üyeliğine tanık olabiliriz. Şam ayrıca, Suudi Arabistan Krallığı'nın ev sahipliğinde mayıs ayında düzenlenecek Arap Zirvesi’nden önce birliğe dönme girişimi için destek toplamaya çalışıyor. Peki, Kahire Şam ile yakınlaşmayı nasıl inşa ediyor? Mısır, Türkiye ve Suriye gibi ülkelerle bölgede yeni bir yaklaşımla hareket ediyor. Bu, Mısır, Irak ve Ürdün arasındaki üçlü ittifakın, Suriye ve Lübnan'ın dahil edilmesiyle yeniden canlandırılması olarak yansıyabilir.”
Fehmi, Mısır'ın Suriye ve Türkiye arasında oynayabileceği role gelince, her biriyle artan yakınlaşması ışığında "Kahire, Rusya ile olan anlayış ve iletişiminin yanı sıra her iki tarafla da sahip olduğu ilişkiler nedeniyle, Şam ile Ankara arasındaki normalleşme yolunun hızlanmasında önemli bir rol oynayabilir" değerlendirmesinde bulundu.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

İsrail saldırganlığı karşısında Suriye'nin seçenekleri

 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
TT
TT

İsrail saldırganlığı karşısında Suriye'nin seçenekleri

 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)
 İsrail'in Suriye'ye saldırıları (Arşiv-Suriye İnsan Hakları Gözlemevi)

Mecid Kayalı

Mevcut koşullar altında İsrail, Hamas ve Hizbullah'ın gücünü ve konumunu zayıflattıktan, Suriye rejimi çöktükten ve İran'ın Arap Maşrık (Levant) ülkelerindeki nüfuzunu sonlandırdıktan veya sınırlandırdıktan sonra, bölgede politik ve güvenlik açısından yeni bir stratejik gerçeklik dayatmaya çabalıyor. Hatta Aksa Tufanı’nın, ABD'nin sınırsız desteği de dahil ortaya çıkardığı sonuçlardan yararlanarak, bu bölgede bir tür kırılgan rejimler kurmak için müdahalelerde bile bulunuyor.

Siyasi düzeyde İsrail, yalnızca zayıf ve dağılmış Arap sistemine karşı değil, aynı zamanda diğer iki bölge ülkesine, yani Türkiye ve İran'a karşı da bölgede daha güçlü bir bölgesel devlet veya baskın bir devlet olarak kendini dayatmaya çalışıyor. İsrail'in Türkiye ile sorunu, Türkiye'nin yeni Suriye'deki siyasi, ekonomik ve askeri ağırlığının azaltılmasıyla ilgili ise İran ile sorunu, İran'ın nükleer ve füze programlarını çökertme ve kendisini sınırları içine hapsetmekte ısrar etmesinden kaynaklanıyor. Filistinlilere gelince, İsrail onları siyasi denklemden silmeye, bağımsız bir Filistin varlığını engellemeye ve nehirden denize kadar üzerlerindeki hakimiyetini sağlamlaştırmaya çalışıyor.

Güvenlik açısından İsrail, yalnızca ordusunun prestijini yeniden kazanmasını sağlamayı veya yakın çevresinde herhangi bir askeri gücün belirmesini engellemek için önleyici savaşlara girişmeyi amaçlamıyor. Aynı zamanda Suriye ve Lübnan'da, kendine hayati bir alan yaratmaya çalışıyor. Gazze ve Batı Şeria'da oluşturulacak tampon bölgelerle birlikte, bu alan Suriye’de Dera, Kuneytra ve Suveyda illeri, Lübnan'da, Litani Nehri'nin kuzeyindeki Evveli Nehri sınırlarına kadar olan bölge dahil olmak üzere 60 kilometre derinlikte. Adı geçen iki ülkeye zaman zaman düzenlediği askeri saldırıların açıklaması da budur. Bu saldırılarla sanki hem devlet hem de milis güçler düzeyinde kendisi ile çatışmada askeri seçeneğin sonunu hazırlıyor.

Ancak İsrail, radikal hükümetinin savaşı sürdürme, Suriye, Lübnan, Gazze ve Batı Şeria’yı silahsızlandırma veya silahları sınırlandırma talebi konusundaki ısrarından da anlaşılacağı üzere, ayrıca Suriye ve Lübnan'daki mezhepsel ayrışmalara yatırım yaparak, komşu rejimlerin yapılarını değiştirmek için mevcut Arap, bölgesel ve uluslararası koşulları kullanmayı amaçlıyor. Böylece mezhepçi/Yahudi devleti karakterini genelleştirmeye çalışıyor. Zira Arap Maşrık ülkelerinin de kendisine benzemesi, onu Arap coğrafyasında bir Yahudi devleti olarak istisnai durumundan kurtaracaktır. Azınlıkları korumak ile övünmesinin anlamı da belki budur.

İsrail, tarih boyunca jeopolitik önemi nedeniyle, şu aşamada Suriye'ye diğer ülkelerden daha fazla odaklanıyor. Çünkü zorlu bir geçiş sürecinden yaşıyor ve Esed rejiminin bıraktığı ağır mirasın yükünü her düzeyde taşıyor.

Bu bakış açısının İsrail'de aşırı milliyetçi ve dinci sağın ideolojik cephaneliğinin her zaman bir parçası olduğu biliniyor. Bu, bazılarının inandığı gibi Suriye'yi sadece coğrafi olarak değil, aynı zamanda ve en önemlisi toplumsal düzeyde de bölmeyi amaçlıyor.

Tarih boyunca sahip olduğu jeopolitik önem nedeniyle, İsrail'in şu aşamada Suriye'ye diğer ülkelerden daha fazla odaklandığı aşikâr. Çünkü zorlu bir geçiş sürecinden geçiyor ve Esed rejiminin geride bıraktığı ağır mirasın yükünü her düzeyde taşıyor. Yani bu dönem, İsrail'in Suriye'yi devlet ve halk olarak zayıflatması, gelecekte de siyasi, ekonomik ve sosyal güç elde etme kabiliyetini sınırlaması için en uygun dönemdir.

İsrail'in Suriye'ye yönelik müdahale ve saldırılarını, öncelikle terörist ve cihatçı etkinin artması korkusuyla örtbas ettiğini belirtmekte fayda var. İkinci gerekçesi, İsrail'e karşı düşmanlık beslediğini varsaydığı, sanki bu konuda İran'ın yerini alabilecekmiş gibi algıladığı Türkiye'nin nüfuzunun artmasını engellemek. Üçüncüsü, yeni Suriye rejiminin, İsrail'e karşı savaşmayacağına dair İsrail'i rahatlatacak ölçüde kesin işaretler vermemesi. Dördüncüsü, bölgedeki yeni denklemler ve gelişmeler doğrultusunda Suriye'yi İsrail ile normalleşme dalgasına çekmek.

Suriye'nin İsrail'in bu pusuları ve müdahaleleri karşısındaki sorunu, bitkin ve güçsüz olması ve onu parçalanmaya sürükleyen etkenlerin varlığıdır. İsrail ile hegemonya mücadelesi veren bölgesel güçlerin ortadan kalkması veya zayıflamasıdır. İran, tüm milis güçlerinin başına gelenlerden sonra artık kendi bekasıyla ilgileniyor. Siyasi ve ekonomik baskı altında olduğu gibi, nükleer ve füze programlarının belini kıracak olası bir saldırı tehdidiyle de karşı karşıya.

Suriye için mümkün olan ve en güvenli seçenek, onu iki yönden güçlendirmektir: Birincisi, devleti bir kurumlar ve hukuk devleti olarak inşa etmek, Suriyeliler her anlamda bir halk olsun diye vatandaşlığa dayalı bir toplum tesis etmektir

Türkiye’ye gelince, Suriye liderliğini kucaklamasına veya desteklemesine rağmen, ABD'nin desteklediği İsrail politikalarına karşı fazla bir şey yapması mümkün değil. Türkiye, NATO'nun önemli bir üyesi ve Suriye'ye olan ilgisi büyük ölçüde, hemen yanı başında bağımsız bir Kürt oluşumunun kurulmasını engellemekle sınırlı. Söylemi ne olursa olsun Suriye'deki rolünü sadece yumuşak güç, ekonomik imkânlar, altyapı ve hatta güvenlik güçlerinin eğitimi ile sınırlıyor.

Bu durum karşısında Suriye'nin seçenekleri sınırlı ve kısıtlı görünüyor; yorgun, bitkin ve parçalanmış, siyasi, ekonomik ve sosyal olarak acilen toparlanmaya ihtiyaç duyan bir Suriye gerçeğinde askeri seçeneği önermek pervasızlıktır. Şarku'l Avsat'ın al Majalla'dan aktardığı analize göre buna ilave olarak, Suriye ordusunun kapasitesinin ve altyapısının tahrip edilmesinden ve İsrail’in uzun elinin İran'a kadar bütün Ortadoğu'ya uzanabildiği ortaya çıktıktan sonra, savaşacak gücü ve kapasitesi de yok.

Dolayısıyla Suriye için mümkün olan ve en güvenli seçenek, onu iki yönden güçlendirmektir: Birincisi, devleti kurumlar ve hukuk devleti olarak inşa etmek, ikincisi de Suriyeliler her anlamda bir halk olsun diye vatandaşlığa dayalı bir toplum tesis etmektir. Kastettiğimiz, Suriye'de coğrafi bölünmüşlüğü reddedip, merkezi bir devlete yönelmekten bahsetmekle yetinmenin mümkün veya yeterli olmadığıdır. Çünkü böyle bir devlet ne bir güç göstergesidir ne de birlik göstergesidir, önemli olan halkın birliğidir. Bu da ancak etnik, mezhepsel ve siyasal ayrımlardan uzak, özgür ve eşit yurttaşlardan oluşan bir devletin kurulmasıyla gerçekleşebilir. İsrail devletinin kuruluşundan bu yana ihmal edilen veya bastırılan, İsrail'e karşı en etkili silah da budur.

İkinci boyut, Suriye'nin uluslararası, bölgesel ve Arap dünyasıyla ilişkilerinin güçlendirilmesini, dünyaya ve gerçekliğe karşılık vermesini ve uyum sağlamasını gerektiriyor. Çünkü böyle bir uyum, İsrail'in öne sürdüğü argümanları elinden alacaktır.

Burada Suriye'nin şu anda bir geçiş sürecinde olduğunu, Suriye'nin ve halkının geleceğinin, bu süreci sağlam ve doğru temeller üzerinde geçirmesinin belirleyeceğini kastediyoruz.

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarafınadan Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir.