Sudan’ın bir kez daha bölünmemesi için

Mevcut seçenekler, krize dışarıdan müdahale etme yahut etmeme arasında olmaktan ziyade Sudanlılar arasında yeniden diyalog başlatmakla bir fikir birliğine nasıl varılacağına ilişkindir.

Kızıldeniz kıyısındaki Port Sudan’daki Sudan askerleri (AFP)

Nebil Fehmi
Herkes Sudan’daki gerilimleri ve çatışmaları, iktidar, nüfuz ve çıkar rekabetini takip ediyor. Maalesef Sudanlı kardeşler birbirinin kanını dökerken Sudan’ın potansiyeli, Sudanlı tarafların iktidarın sivillere devredilmesini öngören ‘Çerçeve Anlaşma’ üzerinde uzlaşı sağlamaya çalıştığı bir dönemde boşa harcanıyor. Bunlar tehlikeli sonuçlara yol açan, vatandaşlar arasındaki uçurumu ve bölünmeleri derinleştiren durumlardır ve ülkenin 1956 yılında bağımsızlığını kazanmasından bu yana uzun süredir güvenliğin olmadığı bu aziz vatanda istikrarsızlığa yol açtı. Sudan, 2011 yılında bölündü. Sudanlılar, ülkelerinin zengin kaynaklara ve özellikle tarım alanında büyük yatırım fırsatlarına sahip olmasına rağmen yolsuzluğa, zulme ve adaletsizliğe uğradı.
Sudan’daki gelişmeleri takip edenlerin ve bunlarla ilgilenenlerin çok olmasıyla birlikte meselenin sahibi de karar verecek olan da Sudanlılardır. Başkaları müdahil olmadan yalnızca onlar, çıkarlarını koruyacak, özlemlerini karşılayacak ve herkesin razı olduğu rasyonel bir siyasi sistem getirecek şekilde geleceklerini siyasi, güvenlik, sosyal ve ekonomik olarak belirleme hakkına sahipler.
İlk ve son önemli adım olarak Sudanlılar, ordu ile Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) öncülüğünde çatışan taraflar diyalog masasına dönmedikçe netleşmeye başlamayacak ve çözülmeyecek olan kararları vermek zorundalar. Bu, ülkeyi uçurumun eşiğine getiren ve 15 yıldan kısa bir süre içinde yeniden parçalayan acil bir meseledir.
Sudanlı tarafları ateşkes ilan etmeye ve ülkedeki sivillerin ve yabancıların güvenliğinin ve sivil yönetime geçiş aşamasının tamamlanması bağlamında başta HDK’nın orduya entegrasyonu başta olmak üzere çeşitli askeri düzenlemeler konusunda anlaşmazlığa düşen taraflar arasında bir diyalogun başlatılabileceği koşulların sağlanması için bu ateşkese uymaya çağırıyorum. Egemenlik Konseyi’nin iktidarı hızla sivil bir hükümete devretmesine ilişkin öne çıkan diğer birtakım sorunlar da söz konusu. Bunlar, gelecekte Sudan'ın yönetimiyle ilgili asker ve sivil taraflar arasındaki müzakerelerin tamamlanması ve Sudan'a insan haklarını koruyan sivil bir hükümetin kurulmasıyla halkın yönetime katılma isteklerine yanıt veren rasyonel bir yönetim getirmek amacıyla üzerinde anlaşmaya varılmış bir planın uygulanması için çözülmesi gereken önemli sorunlardır.
Karar verme hakkının Sudanlılara ait olduğu gerçeğine bağlı kalmakla birlikte, Birleşmiş Milletler (BM) ve Afrika Birliği (AfB) temsilcilerinin ortak çabalarına ve önerilerine dayanan Çerçeve Anlaşma çerçevesinde Sudanlıların uzlaşıya doğru ilerlemelerinin de göz ardı edilmemeli. Dış güçler olaylara dahil ve bu yeni bir şey değil. Öyle ki bu, çözülmemiş noktalar hakkında çekinceleri olanlar da dahil olmak üzere çeşitli taraflarca kabul edildi.
İnsani kayıpları ve sıkıntıları azaltmakla ilgilenenlerin yanı sıra binlerce sivilin ve diğer bazı grupların akın akın gitmeye başladığı Mısır, Etiyopya ve Çad gibi komşu ülkeler de dahil olmak üzere ekonomik kaygılar, Nil Nehri’ne olan bağlantısı, Kızıldeniz’in güvenliği ve hatta İsrail gibi bölgesel siyasi nedenlerle Sudan'ın durumuyla ilgilenen ve yakından takip eden birçok uluslararası tarafın olduğu da herkes tarafından biliniyor. Bu yüzden bölgesel ve uluslararası bazı taraflar, hiç vakit kaybetmeden Sudanlı taraflara ateşkes çağrısında bulundu. Birçok ülke, Sudan’daki vatandaşlarını tahliye etmek için harekete geçti. Sudan'daki durumun önümüzdeki mayıs ayında Suudi Arabistan'da yapılacak Arap Birliği (AL) Zirvesi’ndeki toplantıların başlıca gündem maddelerinden biri olmasını bekliyorum.
Dolayısıyla, Sudan'ın durumuyla ilgili dış güçlerin çıkarları için mantıksal nedenlerin olmasından ötürü halihazırda hem içeriden hem de dışarıdan siyasi katkılar söz konusu ve mevcut seçenekler, krize dışarıdan müdahale etme yahut etmeme arasında olmaktan ziyade Sudanlılar arasında yeniden diyalog başlatmakla bir fikir birliğine nasıl varılacağına ilişkindir. Bu da ülkenin kaderini belirleyen kararların alınmasında Sudanlılara ait olan haklara müdahale etmeden ve bunlara halel getirmeden oynanması gereken önemli bir roldür.
Sudan’ın hassas konumunun yanı sıra Arap ve Afrika ülkeleriyle olan bağları göz önüne alındığında, komşuları Nil Nehri ve ortak çıkarları gereği Sudan’ın Mısır’ın en büyük kaygısı haline geldiğini söylemek abartılı olmaz. Bu nedenle Sudan'da güvenliğin, istikrarın ve sürdürülebilirliğin sağlanması çözüm için gerekli unsurlar olarak değerlendiriliyor. Çünkü bu unsurlar, Mısır'ın ulusal güvenliğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu, 2013 ve 2014 yıllarında o dönem Sudan’da siyasal İslamcı bir yönetimin olmasına rağmen, Mısır Dışişleri Bakanı olarak ilk seyahatimin Hartum'a olması konusunda ısrar etmemin en büyük nedeniydi. Müslüman Kardeşlerin (İhvan-ı Müslimin) Mısır’da iktidardan ayrılmalarından sonra kurulan ilk hükümette görev yapıyordum. Bunun yanında farklı siyasi yönelimlerimize rağmen Mısır Dışişleri Bakanı'nın ilk yurt dışı ziyaretini Sudan’a yapmasının verdiği siyasi mesajın öneminin yanı sıra Sudanlıların kimliklerini yansıtan şekilde çok olumlu bir karşılamayla ağırlanmış olmam da şaşırtıcı değildi. İki ülke arasında bu denklemin devam etmesi gerekiyor. Çünkü iki ülke arasındaki tarihi köklere sahip ilişkiler son derece önemli ve uzlaşı yahut uzlaşmazlık durumlarında, hükümetlerin ve ideolojilerin ötesine geçiyor.
Bu gerçekleri ve gözlemleri, başta Mısır olmak üzere uluslararası ve bölgesel toplumun Sudan'da olup bitenleri en üst düzeyde koordineli ve aktif bir siyasi ve diplomatik perspektifle ele almasının önemini teyit etmek için sıralıyorum. Bunu yapmamın bir diğer nedeni de tarafları çatışmayı durdurmaya ve ulusal diyalog masasına dönmeye zorlamaya, ardından da Sudanlı tarafları siyasi geçiş sürecin üzerinde anlaşmaya varma ve bu süreci başlatma yolunda ortaya çıkan engelleri aşmalarına yardımcı olacak tamamlayıcı rol oynamaya yönelik bir çabadır.
Ayrıca bunları, Sudan'da çıkarı ve nüfuzu olan, kardeş ya da düşman herkese bir mesaj olarak da dile getiriyorum. Mısır, Sudan'ın egemenliğine ve seçimlerine saygı duyuyor. Taraflar, bunun Mısır için bir ulusal güvenlik meselesi olduğu hesaba katmalılar. Böylece Sudanlılara güvenlik, istikrar ve sürdürülebilirlik sağlayan bir siyasi fikir birliğine varmalarında aktif olarak yardım edebilirler. Tarafları, Mısırlı yetkililerle koordinasyon kurmaya ve istişareye davet ediyorum.
Bu konudaki uluslararası çabalara gelince; Sudanlı taraflar arasında imzalanan çerçeve anlaşmanın BM ve AfB temsilcilerinin önerilerine ve ortak çabalarına dayandığını tekrarlıyorum. Dolayısıyla halihazırda uluslararası taraflar müdahil olduğundan ve bu durum yeni olmadığından, ulusal kararın devamlılığı Sudanlıların elinde. Bu çabaların, ilerleyen süreçte ilgili bölgesel kuruluşların rolünün yoğunlaştırılarak desteklenmesi gerektiğine inanıyorum. Bu kuruluşlar, çerçeve anlaşmayı onaylayacak, geliştirecek ve gerekirse başka bir anlaşma formüle edecek olan AfB ve Arap Ligi’dir  (AL). Bununla birlikte insanların tahliyesi için güvenlik koridorları oluşturulmalı, çatışmalar sırasında sivillere yardım edilmeli, güvenlikleri sağlanmalı ve taraflar bir kez daha siyasi bir uzlaşıya geri dönmeye zorlanmalı. Sorun sadece askeri bir anlaşmazlık değil, Sudan halkının iyi yönetimden yararlanması, özgürlüklerinin ve insan haklarının sağlanması da gerekiyor. Ayrıca uluslararası toplum, üzerinde anlaşmaya varılanların uygulanmasını takip edecek ve düzenlenebilecek, seçimleri denetleyecek ve insani yardım ve yeniden inşayı koordine edecek güvenli sivil gözlemciler temin etmeli. Son olarak, yabancı taraflarla attıkları adımların Sudan'ın çıkarlarıyla ve mevcut ulusal siyasi çözüme ulaşma çabalarıyla uyumlu olduğundan emin olmak için istişarelerde bulunulmalı. Bu bağlamda AL ve AfB’nin mevcut ve gelecekteki başkanı tarafından ortaklaşa denetlenecek ilgili uzmanlardan oluşan ortak bir bölgesel komite oluşturulmasını öneriyorum.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independet Arabia’dan çevrildi.