Suudi Şair Harz: 2030 Vizyonu Suudi Arabistan toplumu için dönüm noktasıdır

Suudi şair ve eleştirmen Muhammed el-Harz
Suudi şair ve eleştirmen Muhammed el-Harz
TT

Suudi Şair Harz: 2030 Vizyonu Suudi Arabistan toplumu için dönüm noktasıdır

Suudi şair ve eleştirmen Muhammed el-Harz
Suudi şair ve eleştirmen Muhammed el-Harz

Abir Yunus

Suudi şair ve eleştirmen Muhammed el-Harz, eleştirel eserlerinde kültürüne ve derin vizyonuna güvenerek, kendisi için eleştirel şair olmayı seçtiği için yazarken duygularını gizlemedi. Hayatın ayrıntılarında şiir peşinde koştuğu ve tefekkür için duraklamaların ardından Suudi kültür ortamını okumaya ve bu ortamın kültürel, entelektüel ve edebi açıdan geçirmekte olduğu dönüşümleri izlemeye yönelik eleştirel kaygılarıyla tanınıyordu. Düzyazı şiirini seçti ve onu hayatı anlamanın bir hazinesi ve motivasyonu olarak gördü. “Hasarlı Anılarla Bir Gömlek”, ‘Bana Benzeyen Bir Adam’, “Tüy Kadar Hafif, Acıdan Daha Derin” ve “Gurbetin Kanını Hatırlamayan Eski Elbiseler” adlı birçok şiir kitabı yayınladı. Ayrıca “Kimlik ve Bellek - Eleştirinin Biçim ve Yollarının Çeşitliliği” ve ‘Yazının ve Bedenin Şiirselliği’ gibi birçok eleştiri kitabı yayınladı. Ayrıca Suudi Arabistan'ın içinde ve dışında birçok toplantı ve festivale katıldı.

-Neden eleştiri üzerinde çalışmayı seçtiniz?

Seçim değildi, o an eleştirel söylemi dikkate almak gerekiyordu. Bu söylem, modern metnin güzelliklerini ve şiirselliğinin çeşitli yönlerini açığa çıkarıyordu. Ayrıca, şiir, şiirsellik, metin ve dünya meselesinde insan bilimlerinin ulaştığı büyük gelişimi de açığa çıkarıyordu. Ayrıca, en azından benim için çok önemli olan bir mesele daha vardı: Modern şairlerin çoğunun tercüme ettiği dünya şairlerinin şiirleri. O dönemde çeviriyi algılama sorunu, o dönemdeki çevrilen metnin estetiğini takdir etmekte zorlanan beğeniyi gölgeliyordu.

Bahsettiğim bu gözlemlere dayanarak eleştirel çalışma motivasyonum, modern metnin şiirselliğini anlamama çok yardımcı olacağı yönündeydi. Özellikle yakın zamanda arkadaşlarımdan şiirsel deneyimler edindim. Onlarla metinleri aracılığıyla derinlemesine iletişim kurmaya acil bir ihtiyaç vardı. Ancak, yine de eleştirel akademik teorinin mekanik ve katı kalıplarına kapılmamaya dikkat ettim.

“2030 Vizyonu sonrası aşama, Suudi toplumunun yakın tarihi boyunca tanıdığı en önemli olgu ve davranışlar açısından dünyayı sarsacak bir aşama olarak tanımlanabilir.”

Benzersiz bir deneyim

-Modern dönemde, Batı'da eleştirel ekoller biliniyordu ve birçok Arap eleştirmen, Batı eleştirel ekollerinin yöntemlerini ithal etti. Eşsiz bir eleştirel deneyim yaratmak için ne gibi temeller attığınız?

Bence şair ruh hali, eleştirel deneyimimi yönetiyor. Yani, herhangi bir güzel metin karşısında duygularımı bastırmıyorum ve onunla etkileşime giriyorum ve sonra ondan yazıyorum. Yaratıcı metinleri almanın bu yöntemi profesyonel eleştirmenler tarafından bilinmiyor. İşte ikisinin arasındaki farkı gördüğüm yer burası. Elbette, ben şair-eleştirmeni savunuyorum. Bence metni içten anlamak, yorumlamak ve geliştirmek için en uygun kişidir. Öte yandan, profesyonel eleştirmen metni dışardan anlama ve yorumlamada daha yeteneklidir. Bu, şiirsel metinlerin, yazarın diğer şairlerle olan ilişkisi bağlamında kültürel, edebi ve sosyal bağlamlara göre geliştiği anlamına gelir. Bu, şairin farkında olsun veya olmasın yaptığı bir gelişimdir.

Ama bana göre şair eleştirmen bu araçlara ve bu gelişimi açıklayabilecek mantıksal dile sahiptir ve içeriden kastettiğim de budur. Profesyonel eleştirmen, işinin bir bölümünde, metinleri sosyal veya kültürel olgular olarak görecek şekilde teorinin peşinden koşma tuzağına düştüğüne -elbette bu vizyonla ilgilenen kültürel teoriler var-veya metnin sunduğu, teorinin nedenleriyle değil, metnin gerekçeleriyle bağlantılı estetiği hesaba katmadan, teorinin sınırlarını ve ufuklarını keşfetmeyle meşgul olduğuna inanıyorum. Profesyonel bir eleştirmenin çok takdir ettiğim ve çabasını saygıyla karşıladığım başka bir yönü daha var. Bu yöne, metinleri ve deneyimleri tarihsel bağlamına yerleştiren tarihçinin ruhu diyebiliriz. Bu sayede, anlama ve yorumlama için bize yeni ufuklar açılır. Konuyu uzatmamak için örnekler vermek istemiyorum.

Majalla

Eleştiri alanı

-Suudi kültür sahnesini konu alan çok sayıda eleştirel kitap yayınladıktan sonra bu sahneyi en çok farklı kılan şey nedir?

İki aşama; 2030 vizyonundan önce ve sonrası arasında fark var. İlk aşama, 30 yıldan fazla bir süreyi kapsayabilirdi. Kültür, ya şiir, öykü, roman ve basit tiyatro gibi edebiyat etkinlikleri olarak görülüyordu ve bu rolü resmî kurumlar sağlıyor ve destekliyordu. Ya da düşünce, toplum ve din gibi konulardaki etkinlikler olarak görülüyordu. Bu etkinlikler, ya bireysel çabalarla çalışan ve seminerler, medya platformları ve gazeteler aracılığıyla öne çıkan entelektüeller ve düşünürler tarafından gerçekleştiriliyordu. Ya da akademik dersler yoluyla öğrencilerine fikirlerini sunan akademisyenler tarafından gerçekleştiriliyordu. Her iki yönelimde de etkili düşünce akımlarının oluşmasına işaret eden belirtiler yoktu. Bu nedenle, bu iki yönelimden hiçbiri yönlendirici bir güce sahip değildi. Tabii ki, bu, kültürel manzarayı güçlü bir şekilde eğitim politikaları ve çıktılarıyla ilişkilendirmezsek. Bu politikalar ve çıktılar, bireyin kültürü, vatan, dünya ve öteki hakkındaki algılarını derinlemesine etkiledi.

2030 vizyonundan sonraki aşama, yakın tarihte Suudi toplumunun tanık olduğu en çarpıcı olay olarak tanımlanabilir. Vizyon stratejisi, derin ve zengin çeşitliliğe sahip miras, mirasın ve yenilikçiliğin tüm formlarında sanat, moda, tiyatro, müzik, yemek ve sinema vb. gibi daha önceden keşfedilmemiş toplumdaki güç kaynaklarını ortaya çıkardı. Bana göre en önemli özelliği, Suudi insanı hakkındaki klişeleri yıkmasıdır. Aynı zamanda, Suudi insanın dünyayla etkileşim içinde olduğu ve mümkün olduğunca katkıda bulunduğu bir görüntü yarattı.

Şiir için motivasyon

-Sizi şiir yazmaya iten şey nedir?

Geriye dönük bir tavrı ifade etme iradesi. Bu iradede birçok yön vardır, en önemlileri kaygı, kopma (tasavvufi anlamda değil) ve olağan günlük yaşam pratiğinden vazgeçmektir. Ben, bir olayı, durumu veya anlık bir tefekkürü ifade etmek için şimşek hızıyla yazan şairlerden değilim. Herkes, tıpkı diğer insanlar gibi üzüntü, sevinç, acı, yalnızlık, trajedi ve kayıp gibi duygulara maruz kalır. Her şair, psikolojik ve zihinsel hazırlığına, yeteneğine ve kültürüne göre şiirsel söylemi bu hazırlığa veya yeteneğe uygun olarak oluşturur. Ben, bu yaşam koşullarını deneyimlerken şok yaşayan şairlerden biriyim. Bu şok zaman içinde uzayabilir veya kısalabilir. Ancak, sonunda bellekte yerleştikten ve mekanizmalarıyla kazındıktan sonra metne dönüşür.

“Profesyonel eleştirmen teorinin peşinden koşma tuzağına düşer ve metinleri toplumsal ya da kültürel olgular olarak görür ya da metnin ne önerdiğine bakmaksızın teorinin sınırlarını ve ufuklarını keşfetmeyle meşgul olur.”

Düzyazı şiiri

-Dikey şiirle başlayıp düzyazı şiiriyle bitirdiniz, düzyazı şiiri size ne kazandırdı?

Şiir hakkında konuşmaktan hoşlandığım metafor, elime geçen ve ne kadar çok kilidini açmaya çalışsam da açmakta zorlandığım, içi altın ve elmasla dolu sıkıca kilitli bir sandığa benzemesidir. Şiir, yoldaki işaretler gibi, yolunu kaybetmemesi için yol gösteren hazır özelliklere sahip değildir. Bu hazine hayali olabilir ve sadece hayalde var olabilir. Ancak, şiir bana edebi araştırma ve bilgi merakı için bir yol yarattı ve metni, insanı ve dünyayı anlama çabamda güçlü bir motivasyon oldu.

- Şiir yazarken içinizdeki eleştirmeni kontrol ediyor musunuz, yoksa onu serbest mi bırakıyorsunuz?

Şair ve eleştirmen kimliğim, yazım anında içimde nerede biter, nerede başlar bilmiyorum. Kalem ve cetvelle bir çizgi çizip, işte bu iki kimlik arasındaki sınırdır demem mümkün değil. Bu konuda sadece şunu söyleyebilirim: Bakma ve yazma deneyiminin birikimi, hangisinin baskın olacağını belirler. Bu sınırlara tam olarak inanmasam da mesele nihayetinde deneyimin birikimi ve onun kendini aşma yeteneğiyle ilgilidir. Örneğin, şiirsel başlangıçlarımda, özellikle ikinci derleme ‘Tüy Kadar Hafif, Acıdan Daha Derin’de, nazı metinlerde saf şiirselliğin bazı özelliklerine rağmen, koleksiyonun atmosferi çoğunlukla anlatıya çekilen eleştirel yönelimli bir felsefi bakışa dayanıyordu. Ancak, bu tür atmosferler sonraki kitaplarımda tamamen ortadan kalktı. Eleştirel yön ve hassasiyet, şiirsel yazmaya fayda sağlamak için bütünleştirildi. Bu, dediğim gibi, deneyimin birikimine dayanmaktadır.

Majalla

-Şiir alanında ilerledikçe dille nasıl baş ediyor ve onu rahatlıkla kullanabiliyor musunuz?

Her dilin tarihsel yüklerle dolu olduğunu, her kelimenin içinde anlamlar, yorumlar ve açıklamalarla dolu bir tarih olduğunu öğrendim. Bu yüklerden kopmak ve onları şiirsel yazmanın farklı bağlamlarına yerleştirmek, beni başlangıcından beri sürrealist şiire çeken şeyler oldu. Buradan hareketle, kelimeleri anlamlarının farklı bir ufkuna yerleştirmeye çalışarak metinler yazdım. Bu, dediğim gibi dili biçimlendirmede kolaylık sağladı. Ancak, şiirsel dili dilsel bir beceri olarak görmenin yarattığı gizem, dilsel düşünme ve kültürel bellek labirentine soktu.

Ancak daha sonra dilin Heidegger'in dediği gibi ‘varoluş evi’ olmasının anlamını ve dilin, bu otoritenin gücü ne olursa olsun, hayatta varoluşumuzu sağlamamızı sağlayan otorite olduğunu anladım. Dolayısıyla şiiri yazarken dile başvurma çabam, dile dair bu derin anlayışla bağlantılıdır. Ayrıca metinde dile başvurduğunuzda, öncelikle dil de dahil olmak üzere çevrenizdeki şeylerle baş etme tarzınıza başvurursunuz. Roland Barthes "Stil sizin hayatınızdır" dememiş miydi?

Şiirin acısı

Bir röportajınızda ‘Şiir bir iç ağrıdır’ demiştiniz. Peki acı veren duyguları gizli yerlerinden kurtarıp onları şiirde açığa çıkan bir zafere yönlendiren şey nasıl acı olabilir? Şiir mi acıdır, yoksa acı mı şiir yazmanın motivasyonudur?

Her ikisi de bu acıyı farklı derecelerde güçlendirir. Bu, öncelikle ‘ağrı’ kelimesini nasıl anladığımıza ve yorumladığımıza bağlıdır. Bu kelime, bizim anlayışımızda genellikle manevi acıyı ifade eden kelime ailesine yakındır.

Doğrudur, şiirin bir işlevi, bizi ruhumuzda kökleşmiş olan psikolojik bastırılmışlıklardan ve duygulardan kurtarmaktır. Ancak, şiir, bir yandan şairin ruhundaki kırılganlığı da derinleştirebilir. Özellikle, şair psikolojik ve fiziksel yapısında ve aile yapısında kırılgansa, bu onu mutsuzluğa ve intihara götürebilir. Bu kırılganlığı yaşayan ve sonunda intihar eden birçok büyük şair örneği vardır.

Ayrıca, şiirin doğumuyla ilişkili bir tür acı vardır, tıpkı bir annenin bebeğini doğurmasıyla ilişkili olduğu gibi. Şiirin doğumunda, fiziksel ve duygusal bir acı ile karşılaştırılan mecazi bir acı ve acı vardır. Ancak, sonunda, bu acı her ikisi için de varoluşsal bir sevince dönüşür.

Majalla

- Düzyazı şiirinin yayılmasının düzyazıyı en iyi duruma getirdiğini düşünüyor musunuz?

Kesinlikle değil, şiirden farklı bir tür olarak kabul edilmese de şiirsel bir tarzda yazılmış birçok düzyazı örneği vardır. Örneğin, Halil Cibran, Orhan Mîsâr, Nizar Kabbani ve Hüseyin Merdan gibi yazarlar, düzyazılarını farklı üsluplarla geliştirdiler. Ancak, bu yazarlar şiir yazmadıklarını iddia etmediler. Dahası, düzyazı hem geleneksel hem de serbest şiirin gelişimiyle birlikte gelişti. Geleneksel şiirde, içerik daha önemli bir rol oynarken, serbest şiirde, anlam ve ritim daha önemli hale geldi. Ancak, şiirsel düzyazıyı savunan ve onun için teoriler geliştiren şairler üzerinde durduğumuzda, bu teorilerin, şiirsel düzyazı yazmaya başlayan sonraki şairler üzerindeki etkisinin, şiirin gelişimine pek yardımcı olmadığını görüyoruz. Bunun en önemli nedenlerinden biri, şairin, teoride belirtilenleri uygulamakla meşgul olmasıdır. Bu da şairin yazımdaki macerasını sınırlandırarak, şiiri daha geniş bir alana götürmesini engeller. Oysa teori, temelde yazımdaki özgürlüğü ve onu sınırlayan her türlü kısıtlamadan kurtulmayı savunur. Bununla birlikte, bu durumun, çağdaş Arap edebiyatında şiirsel düzyazı tarihinin tamamına uygulandığını söylemek mümkün değildir. Ancak, bu durum, bu edebiyatı diğer dünya edebiyatlarından ayıran dikkat çekici bir olgudur.

“Bu göstergeler, kültür sahnemizin sadece ulusal düzeydeki aydınlara, yazarlara ve düşünürlere değil, Arap dünyası düzeyinde de geniş ufuklar açacağı konusunda bizi iyimser kılıyor.”

Biyografi

-Otobiyografinizi yazma konusunda nereye ulaştınız ve bu otobiyografiyi yönlendiren fikirler neler?

Birinci bölümünü bitirdim. Aslında, bunlar bir dizi temadır ve her tema, belirli bir bölümü kapsar. Hayatımdaki denizin hikayesi var. Arap Körfezi ile ayrılan iki şehir arasında yaşadım: Bahreyn'deki el-Ahsa ve Muharrek. Baba teması ve mekan teması da var. Şu anda yayınlamak için acele ettiğimi sanmıyorum.

- Bir eleştirmenin gözüyle Suudi Arabistan'daki kültürel hareketin geleceğini nasıl görüyorsunuz?

Mevcut göstergeler, sahnemizin yıl boyunca etkinlikler, faaliyetler, festivaller ve diyaloglarla dolup taşan bir arı kovanına benzediğini gösteriyor. Devlet kurumlarının sahneyi Arap dünyasının en etkili ve etkileyici sahnesi haline getirmek için sınırsız desteğini de göz ardı etmemek gerekir. Bu göstergeler, sahnemizin yalnızca ulusal düzeyde değil, aynı zamanda Arap dünyasının geri kalanında da entelektüeller, yazarlar ve düşünürler için geniş ufuklar açacağına dair iyimser olmamızı sağlıyor.

Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden tercüme edilmiştir.



İsrail’in Katar’a saldırısı: ABD iki müttefiki arasında sıkışmış durumda

İsrail’in Katar’a saldırısı: ABD iki müttefiki arasında sıkışmış durumda
TT

İsrail’in Katar’a saldırısı: ABD iki müttefiki arasında sıkışmış durumda

İsrail’in Katar’a saldırısı: ABD iki müttefiki arasında sıkışmış durumda

Akil Abbas

İki gün süren heyecan dolu bekleyiş, adeta açık bir drama gibiydi. Katar’ın ABD ile ilişkileri, İsrail savaş uçaklarının Doha'da Hamas'ın üst düzey liderlerini bombalaması ve bu liderlerin ABD’nin heyetiyle yapmaları gereken toplantı öncesinde ciddi bir sınavdan geçti.

Katar Başbakanı ve Dışişleri Bakanı Şeyh Muhammed bin Abdurrahman Al-Sani'nin öfkeli açıklamasında Katar’ın yaşadığı şok son derece açık ve anlaşılırdı. Katarlı yetkili, İsrail'in eylemini ‘Katar vatandaşlarının ve sakinlerinin güvenliği ve emniyeti için ciddi bir tehdit’ olarak nitelendirerek kınadı. Katar'ın ‘bu saldırının sorumlularının hesap vermesi için tüm yasal ve diplomatik önlemleri almaya’ hazır olduğunu belirtti. Beş Filistinlinin yanı sıra Katarlı bir güvenlik görevlisinin ölümüne yol açan İsrail saldırısına karşı bu öfkeli tonla yapılan açıklamanın dozu daha da arttı ve Başbakan ikinci açıklamasında İsrail’in saldırısını ‘devlet terörizmi’ olarak tanımladı. Katar Başbakanı “İhanete uğradık” ifadelerini kullandı.

Öte yandan ABD, bölgedeki iki önemli müttefiki arasında birdenbire sıkışıp kalarak, ‘hasar tespiti’ aşamasına girdi. Bu müttefiklerden biri, diğerini açıkça ve haksız bir şekilde saldırdı. Diğer müttefik ise ABD’nin kanlı bir savaşı sona erdirecek siyasi bir atılım gerçekleştirmesine yardımcı oluyordu ve ABD bunu gerçekleştirebilseydi, diplomatik bir zafer olarak sunabilirdi.

hty
Trump, geçtiğimiz mayıs ayında Katar'a yaptığı son ziyaret sırasında (AFP)

ABD, hasar tespiti çerçevesinde Beyaz Saray sözcüsü Caroline Levitt’in ağzından saldırıyı askeri kaynaklarından öğrendiğini ve Katarlı yetkilileri uyardığını açıkladı. Katarlı yetkililer böyle bir uyarının yapıldığını doğruladılar, ancak uyarı yapıldığında İsrail bombaları başkent Doha’ya düşmeye başlamış ve artık iş işten geçmişti. İsrail ise, ABD'ye saldırı planını önceden bildirdiğini açıkladı. İsrail'in ABD ile istişare etmeden tek taraflı bir eylemde bulunduğu ve sadece geç bilgi verdiği, geçtiğimiz ekim ayında Lübnan’da Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah'ın öldürüldüğü hava saldırısında sergilediği davranışı tekrarladığı izlenimini veriyor. Ayrıca Hamas’ın hedef alınan liderleri Halid Meşal, Halil el-Hayye, Zahir Cebbarin ve Muhammed Derviş’in durumuna ilişkin hala bir teyit yok.

Şimdiye kadar, gerçekler açısından sadece askeri operasyonun amacına ulaşamadığı kesin. Ancak, bu önemli olayın ayrıntıları ve sırları ötesinde, önümüzdeki dönemde daha fazlası ortaya çıkacak olsa da gerçekler çerçevesinde önemli olan bunun nedenleri ve sonuçlarıdır.

İsrail: Yarı başarı, yarı başarısızlık

Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı analize göre İsrail'in Doha saldırısını başlatmasının ardındaki nedenlerin çoğu, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun siyasi ihtiyaçlarıyla bağlantılı olsa da Netanyahu, bu ihtiyaçların kişisel niteliğini gizlemek için bunları daha geniş bir stratejik çerçeveye yerleştiriyor. Netanyahu, 11 Eylül saldırıları sonrasında ABD'nin ‘terörle mücadele’ kapsamında ‘düşmanları’ ortadan kaldırmak için küresel ölçekte yaptığına benzer şekilde, uzun vadeli hedeflerin gerçekleştirilmesi temelinde, zaman sınırı olmayan açık uçlu bir savaş istiyor. ABD’nin önceliği görevi başarıyla tamamlamak olduğundan görevin ne zaman tamamlanacağına dair herhangi bir takvime bağlı değil. Dolayısıyla Netanyahu, konuşmalarında sık sık İsrail'in 7 Ekim'den sonraki görevini, ABD’nin 11 Eylül'den sonraki göreviyle kıyaslıyor.

Bu da Hamas ile savaşı sona erdirecek ‘yeterli bir anlaşmanın’ anlamsız olduğu anlamına gelir. Çünkü böyle bir anlaşma, öldürülen Filistinli sivillerin bedeli ne olursa olsun, Netanyahu hükümetinin Hamas'ın yenilgisini ilan ederek zaferini ilan etmesini engeller. Ancak Netanyahu, İsrail'in en güçlü müttefiki olan ABD'nin bu tür bir anlaşma için yoğun baskı yapması altındaydı. Bu amaçla, Hamas ile doğrudan müzakereler başlattı. Bu hamle, ABD'nin terörist örgüt olarak sınıflandırdığı ve yüz yüze oturup müzakere etmemesi gereken Hamas'ı ödüllendirdiğine inanan İsraillileri öfkelendirdi.

Netanyahu, 11 Eylül saldırıları sonrasında ABD'nin ‘terörle mücadele’ kapsamında küresel ölçekte yaptığına benzer şekilde, uzun vadeli hedeflerin gerçekleştirilmesi için süre sınırı olmayan açık uçlu bir savaş istiyor.   

İsrail'in saldırısının hedefi olan Hamas heyetindeki isimlerin üst düzey olması, Hamas'ın ABD'yi tatmin edecek bir anlaşmaya varma konusundaki ciddiyetini gösteriyordu. Ancak İsrail bu anlaşmayı engellemeye çalıştı. Bu yüzden saldırının zamanlaması hassas ve belirleyiciydi. Çünkü saldırı Hamas heyetinin ABD heyetiyle görüşmesinden önce gerçekleşti. İsrail'in Katar’a saldırısı, geçtiğimiz haziran ayında İran'ı bombalamasına benzer bir durumdu. O saldırı, ABD ve İran heyetleri arasında İran'ın nükleer programı konusundaki anlaşmazlığı çözüme kavuşturacak bir anlaşma sağlanacağına dair geniş çaplı beklentilerin olduğu, ‘nihai’ görüşmeye iki gün kala gerçekleşmişti.

Doha ve Tahran'daki iki bombalı saldırı, sorunları çözecek siyasi anlaşmaları engellemek, İsrail'in karşı tarafı kaybeden, yenilen ve İsrail'in koşullarını kabul eden bir askeri zafer elde etme hedefine ulaşana kadar cepheleri diri tutmayı amaçlıyor. Hizbullah ile savaşı sona erdirme senaryosunda da böyle oldu.

Özetle Netanyahu'nun İsrail'i 7 Ekim'den sonrası siyasi çözümler değil, askeri zaferler peşinde. Bu durum, Netanyahu'nun İsrail'inin Ortadoğu'yu değiştireceğine dair defalarca kez dile getirdiği taahhüdüyle de tutarlı. Bunu ilk kez 7 Ekim saldırısından iki gün sonra İsraillilere hitaben yaptığı konuşmada ifade eden Netanyahu, “Hamas'ın yaşayacağı şeyler korkunç ve zor olacak... Sizden sabırlı olmanızı istiyorum. Ortadoğu'yu değiştireceğiz” ifadelerini kullandı. Daha sonra, aylarca süren açıklamalarında, bu değişimin Gazze dahil olmak üzere yedi farklı cephede zaferi de içereceğini ekledi.

Doha ve Tahran'daki saldır, sorunları çözecek siyasi anlaşmaları engellemek, İsrail'in karşı tarafı kaybeden, yenilen ve İsrail'in şartlarına boyun eğen bir askeri zafer elde etme hedefine ulaşana kadar çatışmaları sürdürmeyi amaçlıyor.

Taktiksel düzeyde, bu saldırı, Doha'daki Hamas liderlerinin ortadan kaldırılmasının sadece katı çizgideki liderleri ortadan kaldırmakla kalmayıp, Hamas'ı bekasını tehdit edecek kritik ve son derece tehlikeli bir duruma sokacağı yönündeki İsrail’in bazı istihbarat değerlendirmeleriyle de uyumlu. Bunun nedeni, saldırının başarılı olması durumunda Hamas'ın, şu anda Gazze Şeridi'ndeki tüm kurumlarını kontrol eden ve Hamas'ın gücünü yeniden inşa etme ve İsrail'in suikast girişimlerinden kaçma konusunda yetenekli olduğunu kanıtlamış tek bir saha komutanının, İzzettin el-Haddad'ın liderliği altında kalacağı anlamına gelecekti.

İsrail'in değerlendirmelerine göre Haddad, birçok Hamas liderinin aksine sivil kayıpları önlemek ve yeniden inşa ettiği örgütün geri kalanını korumak amacıyla savaşı sona erdirmek için taviz vermeye istekli ve esnek bir tutum sergiliyor. İsrail, Haddad liderliğindeki Hamas ile vardığı anlaşmayı, Doha'daki farklı taraflar arasında eşitlik ve karşılıklı tavizler izlenimi yaratacak bir siyasi anlaşmaya alternatif olarak, askeri gücüyle dayattığı bir teslimiyet belgesi olarak sunabilir. Bu ‘teslimiyet belgesini’ elde edemese bile, İsrail, Doha saldırısı başarılı olursa, özellikle de Haddad’a suikast girişiminde başarılı olma olasılığı varsa, müzakere edecek kimse olmadığı gerekçesiyle Gazze’deki savaşı sürdürebilir. Aynı tahminlere göre bu durumda Hamas başsız ve merkezi liderlikten yoksun kalacak. Buna rağmen, Haddad ve diğer Hamas liderleri olsun ya da olmasın, İsrail bu zamanı, Hamas'ın en önemli kalesi olarak kabul edilen Gazze Şeridi'nin merkezi ve yönetim şehri olan Gazze kentinde daha fazla toprak işgal ederek askeri operasyonlarını tırmandırmak için kullanıyor. İsrail şu an Gazze Şeridi'nin yaklaşık yüzde 75'ini işgal ediyor.

ABD ve iki müttefik arasındaki zorlu denge

Doha saldırısı, bölgedeki en önemli müttefiklerinden biri başka bir önemli müttefikinin başkentini vurması nedeniyle ABD'yi büyük bir utanca uğrattı. Tam olarak ne olduğu kesin olarak doğrulanmamış olsa da ABD yönetimi İsrail'in operasyonu başlatmasını engelleyemeyeceğini anladığında, ‘zararı sınırlamak’ ve iki kötülükten daha azını kabul etmek amacıyla, operasyonun başarısız olmasına yol açan bilgileri sızdırmış olması mantıklı görünüyor.

frgty
İsrail'in Katar'ın başkenti Doha’da Hamas liderlerine düzenlediği saldırı sonucunda hasar gören bir bina, 9 Eylül 2025 (Reuters)

Haklı öfkesini yasal ve siyasi bağlamlara yönlendirerek ve bölgesel ve uluslararası dayanışma oluşturarak saldırıya hızlı ve etkili bir yanıt geliştiren Katar ile dayanışma arasında bir denge kurmaya çalıştı. Bu tepkinin bazı sonuçları, ABD’nin İsrail’i doğrudan kınaması ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) İsrail'in saldırganlığını resmi olarak kınamasına ABD’nin destek vermesi şeklinde oldu. Bu da ABD’nin uluslararası forumlarda İsrail'i geleneksel olarak savunmasından nadiren vazgeçtiği bir durum olarak değerlendirildi. Ayrıca, İsrail’in kontrolü dışında, savaş sonrası Gazze için üzerinde anlaşmaya varılmış bir senaryo oluşturmak için artan bölgesel ve uluslararası baskıyı da güçlendirdi. Fakat bu tepkinin belki de en önemli sonucu, Katar'ın, ABD’nin İsrail tarafından Katar'a karşı benzer bir tutumu askeri olarak önleyeceğine dair garantiler vermesini sağlama çabalarıydı. Katar Emiri Temim bin Hamed Al Sani’nin ABD’ye yapacağı ziyarette bu garantileri ele alacağına dair beklentiler söz konusu. Burada Katar'ın ekonomik ağırlığı ve ABD ile yaptığı cömert ticaret anlaşmaları, Amerikan tarihinde daha önce eşi ve benzeri görülmemiş bir şekilde düşünen ve davranan ABD yönetimine baskı yapmada büyük bir rol oynuyor.

ABD yönetimi, İsrail'in operasyonu başlatmasını engelleyemeyeceğini anladığında, operasyonun başarısız olmasına yol açan bilgileri sızdırmış olması mantıklı görünüyor.

Öte yandan İsrail başarısız operasyonunun sonucunda diplomatik ve siyasi açıdan kayıplar yaşasa da, Netanyahu başbakan olarak siyasi hayatının uzamasını, kırılgan koalisyonunu sürdürmesini ve yolsuzluk suçlamalarıyla hapis cezası alma ihtimalini önlemesini sağlayacak bir kazanım elde etti. Netanyahu, Doha’daki barış sürecini ve bunun yanında Gazze’deki savaşın hızlı veya yakın bir zamanda sona ermesi ya da ABD ile Hamas arasında doğrudan iletişim kurulması olasılığını, geçici de olsa, etkili bir şekilde bozdu.

Örneğin, ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio'nun açıklamalarının açıklığı dikkati çekti. Rubio, bu hafta İsrail’e yaptığı ziyaret sırasında “Geleceğin ne getireceği hakkında konuşacağız ve onların (yani İsraillilerin) gelecek planlarını çok daha net bir şekilde anlayacağım” dedi. Rubio aynı ziyaret sırasında ABD'nin İsrail'in saldırısından memnun olmadığını belirtmiş olsa da ABD’nin Gazze’de tutulan İsrailli rehinelerin serbest bırakılması ve Gazze'nin savaş sonrası Hamas'sız bir yönetime sahip olması için gerekli düzenlemeler de dahil olmak üzere savaşın sona erdirilmesi olan iki temel talebini içerdikleri sürece İsrail'in alternatiflerine açık görünüyor. Büyük olasılıkla, İsrail'in Rubio'ya ‘teklifi’, Hamas'ı savaşın sona ermesi anlaşmasının resmi bir tarafı haline getirecek herhangi bir ortaklık olmaksızın, tek taraflı olarak savaşın sona erdirilmesi olacaktır. Bu da İsrail ordusunun Gazze'yi tamamen işgal edene, Hamas ortadan kaldırılana ve rehineler kurtarılana kadar ilerlemeye devam edeceği anlamına geliyor. Bu galip ve mağlup senaryosu, Netanyahu’nun iktidarda kalmak için ihtiyaç duyduğu İsrail aşırı sağcı kanadının ruh haliyle uyumlu olsa da sahadaki gerçeklik farklı olabilir ve bu durum sağcı kanadın umutlarını boşa çıkarabilir.

Öte yandan Hamas yüksek bir uyumluluk gösterdi. İsrail’in Gazze Şeridi'nin tamamını işgal etmesi, yönetimin yükünden kurtulmak ve İsrail’i yoracak ve Hamas’ın meşruiyetini ve etkinliğini yenileyecek uzun vadeli bir gerilla savaşına geçmek için Hamas’a istediği fırsatı verebilir. Netanyahu, Rubio'yu bu senaryonun uygulanabilirliğine ikna etmeli, ancak bu senaryo gerçeklerden çok hayalperest düşüncelere dayanıyor.


Körfez ülkeleri ortak savunma mekanizmasını ve caydırıcılığı harekete geçirecek

TT

Körfez ülkeleri ortak savunma mekanizmasını ve caydırıcılığı harekete geçirecek

Körfez ülkeleri ortak savunma mekanizmasını ve caydırıcılığı harekete geçirecek

Körfez ülkeleri liderleri dün Arap Birliği Ortak Savunma Konseyi’ne İsrail'in Katar'a yönelik saldırısı çerçevesinde Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) üyesi ülkelerin (Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri/BAE) savunma durumunu ve bu ülkelere yönelik tehditlerin kaynaklarını değerlendirmek üzere, Yüksek Askeri Komite'nin bir başka toplantısının ardından Doha'da acil bir toplantı düzenlemesinin yanında Birleşik Askeri Komutanlığa ortak savunma mekanizmalarını ve Körfez ülkelerinin caydırıcılığını harekete geçirmek için gerekli idari önlemleri alması talimatı verdiler.

İsrail’in Katar’ın başkenti Doha'yı hedef alan saldırısı üzerine düzenlenen KİK Olağanüstü Zirvesi’nde saldırının etkilerini tartışan Arap liderler, Katar'ın egemenliğini açıkça ihlal eden İsrail'i kınadılar ve bu ihlalin tehlikeli ve kabul edilemez bir tırmanış olduğunu ve uluslararası hukuk ilkelerine ve Birleşmiş Milletler Şartı'na ciddi bir ihlal teşkil ettiğini belirttiler.

fgthy
Körfez ülkeleri liderleri, Ortak Savunma Konseyi'ne durum değerlendirmesi yapması ve Körfez ülkelerinin caydırıcılığını harekete geçirmesi talimatı verdiler (SPA)

Zirvenin sonuç bildirisinde, Körfez ülkeleri, Katar'ın bu saldırganlığa karşı aldığı tüm önlemlerde tam bir dayanışma içinde olduklarını teyit ettiler. KİK ülkelerinin güvenliğinin bölünmez olduğu ve bunlardan herhangi birine yönelik herhangi bir saldırının hepsine yönelik bir saldırı olduğu vurgulandı. Ayrıca, Katar'ı desteklemek ve güvenliğini, istikrarını ve egemenliğini her türlü tehdide karşı korumak için tüm imkanlarını kullanmaya hazır olduğu da teyit edildi.

İsrail'in Katar'a yönelik acımasız saldırısını Körfez güvenliği ve bölgesel barış ve istikrara yönelik doğrudan bir tehdit olarak değerlendiren liderler, bu saldırgan politikaların devam etmesinin, tüm bölgenin istikrarı üzerinde ciddi etkileri olduğu göz önüne alındığında, barışa ulaşma çabalarını ve İsrail ile mevcut mutabakat ve anlaşmaların geleceğini baltaladığını belirttiler.

İsrail'in suç teşkil eden eylemlerinde ısrarcı olmasının ve tüm uluslararası normları, yasaları ve Birleşmiş Milletler (BM) Şartı'nı açıkça ihlal etmesinin, bölgesel ve uluslararası güvenlik ve barışı tehdit eden ciddi sonuçlara yol açacağı konusunda uyaran liderler, BM Güvenlik Konseyi’ni (BMGK), uluslararası toplumu ve nüfuzlu ülkeleri tüm sorumluluklarını üstlenmeye çağırdılar. Liderler, uluslararası hukukun ve kurumlarının otoritesini zedeleyen ve göz ardı edilmemesi veya caydırıcı uluslararası yaptırımlar uygulanmadan geçiştirilmemesi gereken tehlikeli bir emsal teşkil eden bu ihlalleri durdurmak için kararlı ve caydırıcı önlemler alınmasını talep ettiler.

Uluslararası toplumun ahlaki ve hukuki sorumluluklarını üstlenmesi, İsrail'i caydırmak için acil önlemler alması ve bölgesel güvenlik ile uluslararası barış ve istikrara doğrudan tehdit oluşturan uluslararası hukuk ve uluslararası insani hukuk ihlallerine son vermesi gerektiğini vurgulayan liderler, tüm devletleri ve uluslararası kuruluşları bu suç niteliğindeki saldırıyı kınamaya ve Katar’ın egemenliğine saygı gösterilmesini ve vatandaş ya da ikamet edenler olsun tüm sivillerin korunmasını sağlamak için caydırıcı önlemler almaya çağırdılar.

Öte yandan liderler, Katar'daki güvenlik ve sivil savunma yetkilileri ile diğer ilgili kurumların olaya anında müdahale ederek, etkilerini sınırlandırmak ve vatandaşların ve sakinlerin güvenliğini sağlamak için gösterdikleri çabalara övgüde bulundu.

Bu saldırganlığın Katar’ın yoğun çabalarını ve Gazze Şeridi'nde ateşkesin sağlanması ve rehinelerin ve tutukluların serbest bırakılması için arabuluculuk rolünü engellediğini ve kardeş Filistin halkının acılarını hafiflettiğini vurgulayan liderler, İsrail'in bölgedeki birçok ülkeye yönelik tekrarlanan saldırılarının, güvenlik, barış ve istikrarın sağlanmasına yönelik uluslararası ve bölgesel çabaları ciddi şekilde engellediğinin altını çizdiler.

Zirvede, BM Şartı'nda, uluslararası antlaşmalarda ve anlaşmalarda yer alan normlara ve temellere, iyi komşuluk ilkelerine, devletlerin egemenliğine saygı gösterilmesine, iç işlerine karışılmamasına, anlaşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesine ve güç kullanımı veya güç kullanma tehdidinden kaçınılmasına bağlı kalınması gerektiğini vurgulandı.

İsrail'in acımasız saldırısını hızla kınayan ve Katar ile dayanışma içinde olduklarını açıklayan kardeş Arap ve İslam ülkeleri ile uluslararası toplumdaki dost ülkelere şükran ve takdirlerini ifade eden liderler, bu tutumların, devlet egemenliğinin ihlalini reddetme ve bölgesel ve uluslararası güvenlik ve istikrarı korumaya yönelik çabaları destekleme konusundaki ortak taahhüdü yansıttığını teyit ettiler.

Liderler, barışsever ülkeleri, İsrail'in Katar'a yönelik acımasız saldırısını ve Gazze Şeridi'nde yürüttüğü savaşı ve soykırım suçlarını durdurmaya yönelik uluslararası çabaları ve diplomatik çözümleri baltalamaya yönelik girişimlerini kınamaya çağırdılar. İsrail’in bu eylemleri arasında, halkı yerinden etmek ve aç bırakmak, Gazze Şeridi'nde faaliyet gösteren uluslararası yardım ve insani yardım kuruluşlarının çalışmalarını engellemek, gazetecileri, sağlık ve ambulans ekiplerini, kurtarma ekiplerini ve insani yardım çalışanlarını öldürmek gibi sistematik politikaların yer aldığını ifade eden liderler, bu suç eylemlerini caydırmak için uluslararası düzeyde ortak çabalar gösterilmesi gerektiğinin altını çizdiler.


BM, İsrail'in Katar'a yönelik saldırısını kınadı: Uluslararası hukukun şok edici ihlali

Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk (EPA)
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk (EPA)
TT

BM, İsrail'in Katar'a yönelik saldırısını kınadı: Uluslararası hukukun şok edici ihlali

Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk (EPA)
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk (EPA)

Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk bugün yaptığı açıklamada, İsrail'in geçtiğimiz hafta Katar'daki Hamas liderlerine yönelik saldırısının bölgesel barış ve istikrarı tehdit ettiğini belirterek, ‘yargısız infazların sorumlularının hesap vermesi’ gerektiğini vurguladı.

Volker Türk, BM İnsan Hakları Konseyi'nde saldırıyla ilgili oturumun açılışında yaptığı konuşmada şunları söyledi: “İsrail'in 9 Eylül'de Doha'daki müzakerecilere yönelik saldırısı, uluslararası hukukun şok edici bir ihlali, bölgesel barış ve istikrara yönelik bir saldırı ve dünya çapındaki arabuluculuk ve müzakere süreçlerinin bütünlüğüne yönelik bir darbedir.”

Katar, BM İnsan Hakları Konseyi'nden Doha'ya yönelik bombardıman için İsrail'i sorumlu tutmak üzere adımlar atmasını istedi.

Diğer yandan dün düzenlenen Doha Zirvesi’nde liderler, Katar devletine, güvenliğine, istikrarına, egemenliğine ve vatandaşlarının emniyetine koşulsuz desteklerini yinelediler. İsrail'in, Katar'ın egemenliğine açık bir ihlal, uluslararası hukuka bariz bir aykırılık ve bölgesel barış ve güvenliğe ciddi bir tehdit olarak gördükleri acımasız saldırısını kınayarak, Katar ile birlik içinde olduklarını ifade ettiler.

Doha'da düzenlenen olağanüstü Arap Birliği - İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Zirvesi, tüm Arap ve İslam ülkelerine yönelik bir saldırı eylemi olan İsrail'in hain saldırısına karşı Katar ile dayanışmayı vurguladı. Ayrıca Katar'ın, BM Şartı hükümlerine uygun olarak, güvenliğini, egemenliğini, istikrarını ve vatandaşlarının emniyetini sağlamak için bu saldırganlığa yanıt vermek üzere atacağı tüm adım ve önlemlerde yanında olunacağı taahhüt edildi.

Nihai bildiride, Gazze Şeridi'nde ateşkesi sağlamak, savaşı sona erdirmek ve rehineleri serbest bırakmak için kilit arabulucu rolünü üstlenen Katar'ı hedef almanın, tehlikeli bir adım ve barışı yeniden tesis etmek için yapılan diplomatik çabalara yönelik bir saldırı olduğu belirtildi. Bildiride, “tarafsız bir arabuluculuk merkezine yönelik bu tür bir saldırganlık, Katar devletinin egemenliğini ihlal etmekle kalmayıp, uluslararası arabuluculuk ve barış sağlama çabalarını da baltalamaktadır ve bunun tüm sorumluluğu İsrail'e aittir” vurgusu yapıldı.