Suudi Arabistan’ın kuruluş ve birleşme süreci, inşa ve gelişim öyküleri, uzun süreli bir devlet tarihinde aydınlık sayfalar ve ilham verici hikayelerle dolu. Tarihin derinliklerinde kaybolan, belgeleri araştıran, durumlarını anlamaya çalışan ve tarihi bağlamı, zaman ve mekan koşullarını dikkate alarak okuyan kişi, siyasi eğilimlerin boyutlarını, toplumsal dönüşümleri, entelektüel yenilenmeleri ve kalkınma destanlarını kavrar. Bu, bir devletin tarihi ve bir milletin hikayesidir.
Rolü çalınmış bir millet, çöküşünden sonra yeniden ayağa kalkarak ihtişamını yeniden kazanmak için harekete geçti; bir devlet Arap Yarımadası'na itibarını geri kazandırdı ve Arap tarihinde kopan bağları yeniden kurdu. Nadir bir durumda hatta eşsiz bir şekilde güneşi doğdu ve battı ve tekrar doğdu. Bu iki kez yaşandı.
Günümüz tarihçileri, Suudi devleti için 'Birinci, İkinci ve Üçüncü' dönemler veya çağlar terimlerini kullandılar ve bunlar resmi adlar olmamalarına rağmen tarihî dönemler olarak anıldılar. Bu ayrımın ne zaman kullanılmaya başlandığı izlenmeye çalışıldığında nispeten yeni bir dönem olduğu (Kral Faysal döneminde) ve bunu ilk kullanan kişinin hukukçu ve tarihçi Dr. Munir el-Aclani (Münir el-Eclani) olduğu görülür. Bunun daha fazla inceleme ve araştırmayı gerektirdiği doğrudur, ancak 'Birinci Dönem' ve 'İkinci Dönem' terimleri daha önce Kral Abdulaziz döneminde Emin er-Rihani (Ameen Rihani) ve Fuad Hamza gibi tarihçiler tarafından kullanılmıştı.
Peki ya devletin zayıflığı ya da yokluğu yılları? Çünkü her ne kadar ben bunu rollerin birbirine bağlandığı yıllar olarak görsem de tarihsel açıdan bakıldığında bu mantıksal bölünmenin nedeni budur. Bundan önce, (birinci) devletin kurduğu, ikinci ve üçüncü devletlerin yararlandığı ve üzerine inşa ettiği tarihi varlığın boyutunun farkına varmak gerekiyor. Bu nedenle, Suudi Arabistan'ın tüm evrelerini ve dönüşümlerini hatırlamanın, köklü mirasını ve büyük etkisini, kuruluş günü anısında derin köklerini daha fazla vurgulamanın önemi buradan gelmektedir. Ayrıca, bu zengin tarihten alınması gereken derslerin tamamını açığa çıkarmak için daha fazla ışık tutmak önemlidir.
Suudi devletinin ilk rolünün ilkeleri
Yazar ve siyasi araştırmacı Cibran Şamiye, ilk dönemdeki devletin yenileşme projesinin göz ardı edilemeyecek prensipleri içerdiğini düşünüyor. Bu prensipler arasında ‘bilime ve bilgiye dini ve dünyevi anlamda ilgi gösterme, adaletin sağlanması ve güvenliğin temini, gelenekleri kırma ve metinlerin anlaşılmasında akıl hakkının ilanı, kararların ve siyasi yönetimin anayasal ilkelerle sınırlanması, eğitim ve toplumsal reform, birlik veya federasyon için mücadele ve bölgesel sınırları aşma ve uluslararası ilişkilerin genişletilmesi’ gibi ilkeler bulunuyor.
Şamiye, ‘İlk Suudi Devleti’nden bahsederken konuşmasını şu noktalara değindi:
“İlk Suudi Devleti, Türk halkı ve diğer halklar düzeyinde güçlü bir Arap İslam devleti ve Arap dayanışması temelinde bir Arap İslam devleti ortaya çıktı. İkinci olarak, bu, son derece karmaşık küresel, Arap ve yerel koşullarda ortaya çıkmış ve baskı ve yıldırma kampanyalarına karşı direnmiştir. Üçüncü olarak, bu, geçmiş İslam yönetimi formlarına kıyasla yeni bir imaj sunmuş ve Arap Yarımadası'ndaki Suudi yönetimine daha gelişmiş bir model sunmuştur. Dördüncü olarak, bu, Arap Yarımadası'nda sonraki zihinsel ve toplumsal gelişmelere derin izler bırakmıştır, aynı zamanda yakın çevresinde (Arap Körfezi), çevrede (Arap dünyası) ve geniş kapsamda (İslam dünyası) derin etkiler bıraktı.”
Siyasi müşavir olarak Bağdat'ta bulunan Harvard Jones Bridges, (1798-1806) “Suudi devletinin benimsediği sistem, kelimenin tam anlamıyla özgürlükçü bir sistemdi. Adalet, güvenlik ve disiplin, çöl Araplarının hayatına getirdiği en önemli değişim unsurlarıydı” derken bunu destekler. Tarih profesörü Dr. Abdulkerim el-Garaybe de benzer bir yaklaşımı paylaşır ve “Suudiler, Arap Yarımadası'nı medeniyete taşımayı başardılar, tarihte hiçbir yönetim sistemi başaramadı; güvenlik, düzen ve birlik, bu toprakların daha önce tanımadığı kavramlar haline geldi” der.
Bu giriş, devletin dirençli kalma sebeplerini anlamak açısından önemlidir; zira devlet, sona erdirme ve başkentinin yıkılması, mirasının silinmesi ve insanlarının işkence görmesi gibi girişimlere rağmen devam ediyor. Büyük bir paradoks olarak, Suudi devletinin varlığının ve yokluğunun nadir bir tarihî durumu olduğunu görüyoruz. İmam Muhammed bin Suud'un Diriye Emirliği'ni ele geçirmesinden bu yana devletin yaşam süresi 297 yılı bulurken, zayıflık veya yokluk yıllarının toplamı en fazla 17 yıl olmuştu, yani devletin toplam ömrünün yüzde 6'sından azdı. Bu yıllar, yeryüzünde hükümetin yokluğu olsa da hükümetin geri dönüşünü ve devlet sembolizminin, hükümdarlarının meşruiyetine bakılmaksızın, geri gelme hazırlıklarını temsil etmiştir. Tarihçi Abdurrahman er-Ruveyşid şöyle diyor:
"Al Suud, yokluklarında Suudi bayrağını taşıyor ve ondan vazgeçmiyorlardı," diyor. Bununla ilgili, İngiliz Yüzbaşı I. R. Pierce hakkında anlattıklarının da aralarında bulunduğu birçok hikayeden bahsetti. 1901'de Kuveyt yakınlarındaki Al Suud bayrağını şöyle tarif ediyordu: "Al Suud bayrağı yeşil renkteydi ve üzerinde Lâ İlâhe İllallah Muhammedün Resûlullah (Allah'tan başka ilah yoktur ve Muhammed Allah'ın elçisidir) yazıyordu."
Yıllar süren zayıflık
Devletin zayıf olduğu yıllarda (ve burada 'zayıflık' kelimesini vurgulamak istiyorum çünkü ben de meşruiyetin düşmediğini düşünüyorum), Suud Hanedanı'nın yokluğu zorunluydu ancak rolleri mevcuttu ve iktidarı yeniden tesis etme çabaları sona ermedi. Tarih profesörü Dr. Abdulfettah Ebu Aliya'nın "(Suudilerin) rolünün geçici kavramı, devletin zamansal kavramından daha geniş ve daha geneldir" sözleriyle kastettiği şey bu olabilir.
Devletin yokluğunun nedenleri anlaşılırsa sorulması gereken soru şudur: Devlet neden geri döndü?
Dr. Ebu Aliya şöyle yanıtlıyor: "İlk Suudi devleti politik ve kavramsal olarak çökmüş olabilir, ancak Necd bölgesindeki şartlar, ikinci Suudi devletinin temellerini oluşturdu. İlk devletin ideolojisi halkın zihninde hala canlı kalmıştı ve Necd toplumu hala Al Suud ailesine sadakat gösteriyordu." Dr. el-Garaybe de aynı fikirde, "Diriye onurlu intiharla zafer kazandı, ordularıyla değil. Fedakarlıkları boşa gitmedi... Al Suud’un vatanlarını savunmak için gösterdiği kahramanlıklar olmasaydı ve onların çağırdığı yüce fikir olmasaydı, Abdulaziz Al Suud yirminci yüzyılda krallığını kuramazdı” dedi.
Zayıf ve yokluğu zamanlarında, devlet sadece liderlerinin değil, insanların da bilincinde yoktu. Bu konuda güzel bir örnek, Suudi tarih profesörü Dr. Abdullatif el-Hamid'den duyduğum şudur: 'Bazı Necdli tüccarlar ve zenginleri, İmam Abdurrahman'ın Kuveyt'te olduğu dönemde zekatlarını ona teslim ediyorlardı, onu resmi hakim olarak kabul ediyorlardı.' Belki de bu, Fransız tarihçi Felix Manjan'ın, Diriye'nin yıkılmasından sonra şunları söylemesine yol açtı:"
"Suud ailesi dağılmış olabilir ve liderler arasında kaos hüküm sürüyor olabilir, ancak hala topraklarda verimli bir tohum bulunuyor ki, zaman ve olaylar onu yeniden filizlendirebilir." Manjan, meşru yöneticilerin dönüşünü öngörürken şöyle devam etti: "Eğer bugün Mehmet Ali'nin ordularının yaydığı korku, mağlup olanların boyun eğmesini sağlıyorsa, o prensin ölümünden sonra, yeni nesillerin doğal bir özelliği olan savaşçı tutkuyu geri kazanmak için uzun süre savunabilecekleri krallığı yeniden ele geçirmek için faydalanacaklarından şüphe yoktur."
Manjan'ın tahminleri boşa çıkmadı, çünkü İmam Türki bin Abdullah bin Muhammed bin Suud, büyük dedesi İmam Muhammed bin Suud'un kurduğu yönetimi kısa bir süre sonra geri kazandı, ardından Abdullah bin Abdurrahman bin Faysal bin Türki tarafından da geri alındı, böylece Manjan'ın işaret ettiği verimli tohum tekrar yeşerdi. Ancak, Abdulaziz Krallığı, emirlik ve sultanlık aşamasını aşarak farklı bir yönetim biçimi getirdi. Sadece atalarının mirasına ve tarihî bilgisine değil, aynı zamanda tarih okuyarak, geçmişin derslerini anlayarak ve atalarının deneyimlerinden faydalanarak, zamanının gerekliliklerine uygun olarak devletin yapılarını geliştirdi ve uygulamalarını modernleştirdi, ancak köklerini ve kimliğini korudu. En önemlisi, eşi benzeri olmayan bir hükümet ve siyaset okulu kurdu, nesiller boyunca kraliyet çocuklarına yönetim becerileri ve siyaset sanatı öğretildi, aynı zamanda köklü bir krallık olan Arabistan Yarımadası'nın değerlerini ve ihtiyaçlarını benimseyen ve bilen bir aile uzantısı oldular. Her biri, Abdulaziz'in felsefesini anlattı, ki bu felsefe, el-Mütevekkil el-Leysi'nin dizelerini düzelten aynı zamanda:
“Hesaplarımız bir gün ödüllendirilse de, hesaba dayanarak güvenmekten vazgeçmeyiz.
Atalarımızın yaptığı gibi yaparız ve onların yaptıklarının ötesine geçeriz.”
Sürgündeki yazar Emin er-Rihani, Abdulaziz'in öncülerinden farkını özetleyerek "Biz de seleflerimizin yaptığı gibi inşa ediyoruz Sayın Hocam, ama onların yaptıklarından daha fazlasını yapıyoruz" diyor.
“Gerçek şu ki, Sultan Abdulaziz Al Suud, ilk döneminde atalarının fetih rolünü geri kazandı ve bu krallığı adalet ve güvenlikle güçlendirdi, ki bu da din, Necd'de her ikisinin de kaynağıdır. Bu nedenle, 'Öncülerimizin yaptığı gibi inşa ediyoruz, ancak onların yaptıklarının ötesinde iş yapıyoruz' diyebilir, çünkü o Bedevi hazırlığında, yeni şehirlerin ve köylerin kurulmasında ve 'el-Hasa' bölgesine yabancı bir şirketin ayrıcalık verilmesinde, Necd'den gençlerin Mısır'a modern bilimleri öğrenmeye gönderilmesinde, Riyad'a arabaların ve bazı doktorların ve mühendislerin getirilmesinde ilerici adımlar attı. Bu, dedelerinden daha fazlasını yapmakta olduğunu kanıtlar ve alimler ve bilginlerin bu planı her zaman onaylamamasından aldırmaz. Çünkü iç ve dış politikasında dinle ilgisi olmayan politikaları nedeniyle onu eleştiremezler. Ve dini mezhebine aşırı bağlı olduğu söylense de esnekliği korur, zarar vermeyen konularda dikkate almaz, ülkesi için yararlı olanları hoş görür. Bazı alimler arada sırada, 'Atalarınızın zamanında, dünya tüm bu yeni sorunlardan arınmıştı,' diyebilir, Abdulaziz gülümser ve hedeflerine doğru devam eder. Düşmanlarının yaydığı söylentilere ve bazı yazarların bilmediği modern Necd hakkındaki yanlış izlenimlere pek aldırış etmez. Bu yüzden, onun ve ülkesiyle ilgili birçok konuda farklı görüşler dile getirilmiştir."
Rihani’nin bu ifadeleri 1924 yılında, yani tam 100 yıl önce kaleme almıştı ve söylediklerinin birçoğu bugünün gerçekliğine hala uygun. Kral Abdulaziz'in başarılarının vurgulanması gereken iki temel noktası vardır ki bunlar, çalışma ve vurgulamada hak ettikleri ölçüde ele alınmadı: Birincisi, devlet içinde iktidarın devredilmesi için anayasal bir yolun kurulmasını sağlaması. İkincisi, gerçekleştirdiği toplumsal değişimin, döneminin standartlarına göre oldukça büyük olduğu ve bu, birinci dönemde gerçekleşen toplumsal değişimlerle karşılaştırıldığında daha da belirgindir.
Gelişmiş normlar
Abdulaziz'in oğulları, onun mükemmeliyetçilik felsefesini izleyerek hareket ettiler. Bu nedenle, Suudi Arabistan'ın her kralı, görevini yerine getirdi ve emaneti tam ve önceki durumundan daha iyi bir şekilde teslim etti. Bu, birçok ülkede görmediğimiz bir paradoks. Dolayısıyla, Suudi Arabistan'ın köklü ancak katı olmayan, yenileyici ve devamlı bir ülke olduğunu unutmamalıyız. Tarih boyunca ve modern devletinin yüzyıllar boyunca geliştiği ve geliştiği ulusal gelenekler ve kraliyet adetleriyle birlikte, sağlam köklere sahip sistemlerle özdeşleşen ülkelerin aksine, Suudi Arabistan her şeyden yeni ve yararlı olanı benimseyerek ve öğrenerek gelişti. Büyük mirası ve zengin tarihi birikimi üzerinde dayanarak, şimdi yenilikçi ve yaratıcı bir vizyonla hareket ediyor ve kraliyet geleneğini güçlendiriyor veya çağın gereksinimlerine uygun olarak yeniden sunuyor.
Bunun bugün Kral Selman bin Abdulaziz'in önderliğinde ve Veliaht Prens Muhammed bin Selman'ın gözetim ve takibinde yaşadığı büyük rönesanstan başka bir kanıtı yoktur. Ayrıca, Suudi toplumunun şu anda geçtiği sosyal dönüşümler herhangi bir önceki dönüşümü aşıyor. Üç asırdır birbiriyle bağlantılı olan bu kadim kraliyet eylemlerinin doğasının ve Suudilerin eşsiz başarılarından ve görkemli günlerinden biri olan Kuruluş Günü'nü kutladığı altı asırlık tarihin ötesine geçiyor.
Tarihin dönemlerine uyum sağlamak için yapıldığına inandığım eyalet tarihinin bölümlerini gözden geçirmeye gelince, bu, daha sonraki bazı tarihçilerin bunu üç ülkenin tarihi yapmasına yol açtı; oysa bu, birçok rol ve dönemden geçen ve yaşadığı her şeye rağmen üzerine kurulduğu ilkelerle tutarlı kalan tek bir ülkenin sürekli bir tarihidir.
Suudi Arabistan Belediye, Köy İşleri ve İskân Bakanı Macid el-Hakil (SPA)
