Türkçe ilk 'Ermenistan Rehberi' yayınlandı

Türkçe ilk 'Ermenistan Rehberi' yayınlandı
TT

Türkçe ilk 'Ermenistan Rehberi' yayınlandı

Türkçe ilk 'Ermenistan Rehberi' yayınlandı

Ermenistan hakkında kapsamlı ilk Türkçe kaynak "Ermenistan Rehberi" bu hafta yayınlandı. “Ermenistan-Türkiye Normalleşme Süreci Destek Programı” kapsamında, Avrupa Birliği ve İsveç Dışişleri Bakanlığı’nın desteği ile hazırlanan projenin yöneticiliğini Alin Ozinian yaptı.
Ermenistan Rehberi ekibinin hazırladığı e-kitap ve internet sitesi dışında, yayınlar sosyal medya kanallarından da takip edilebiliyor. E-kitap formatından  yararlanılabileceği gibi, kitabı PDF formatı ile bilgisayar ve telefonlara indirmek mümkün. Uzun süren bir ihtiyacın cevabı olan bu projenin, Ermenistan’ı ziyaret etmek isteyen Türkiyelilere büyük kolaylık sağlayacağı düşünülüyor. 
 “Kim bilir, belki de uzun süredir Ermenistan’a doğru yola çıkmayı düşünüyor, kafanızdaki sorulara cevaplar bulamıyor, emin olamıyor ve bu geziyi  durmadan erteliyordunuz. Sizden ve aklınızda yer eden soruların varlığından haberdarız! Onları yanıtlamaya hazırız” sözleri ile ile başlayan rehber, içeriği, detayları ve bir ilk olması ile dikkat çekiyor.
Ermenistan  ile ilgili yabancı çok kaynak var, İngilizce ya da Rusça bilenler bahsedilen kaynakları okuyabiliyor  fakat o kitap ve broşürler genelde Batı ülkelerinden gelen turistler için  hazırlanmış durumda, dolayısıyla Türkiyeli ziyaretçilerin sorularına istenilen cevapları tam olarak vermedikleri düşünülüyor. Ermenistan rehberi ulaşım, vize, rotalar konusunda oldukça detaylı bilgi veriyor. 
Ozinian “Türkiye-Ermenistan  sınırının Türkiye’nin Ermenistan’a uyguladığı ekonomik ambargo sebebi  ile kapalı olması ve iki ülke arasında diplomatik ilişkilerin tesis edilememesi nedeniyle Ermenistan’da bir Türk Büyükelçiliği/Konsolosluğu olmaması, farkına varmadan Türkiye’nin yanı başındaki, doğu komşusu Ermenistan’ın ‘uzak ve ulaşılamaz’ bir ülke olduğu izlenimini yaratıyor. Biz bu çalışma ile Türkiyeli gezginlere ‘Merak etmeyin, bunlar Ermenistan ziyaretini gerçekleştirmenin ve güzel hikayelerle Türkiye’ye dönmenin önünde engel değil’ demek istiyoruz” diyor.
Ermenistan için Türkçe  ipuçları
Çalışmanın hedefi Türkiyelilere, Ermenistan ziyaretlerini planlamalarında yardımcı olabilmek. Ayrıca Ermenistan’a geliş rotaları, vize  prosedürü, konaklama gibi temel soruların yanı sıra, ülke hakkında ipuçları verip, ziyareti daha kolay ve zevkli hale  getirebilmek. Bir başka deyişle, Ermenistan’a seyahat etmek konusunda kararsız olanlara fikir vermeye çalışıp, zaten karar verenlerin işini kolaylaştırabilmek. 
Rehberde son bir sene içinde yapılan “100 Türkiyeliye Sorduk” adını taşıyan anketin sonuçlarına da ulaşmak mümkün. 
Rehbere ek olarak Türkiyeliler için bir de “Ermenice Kolay Konuşma Kılavuzu” hazırlanmış. “Ermenistan’a gelmişken, birkaç cümle Ermenice konuşmak isteyenler ya da Ermenice dışında başka bir dil ile anlaşma olanağı olmayan yerlerde kendini ifade zorluğu çekecekler için, bu kılavuz büyük bir yardımcı olacak” sözleriyle açıklanan bu bölümde proje ekibi Ermenistan’ı doğru ve objektif tanıtabilmek için ellerinden geleni yaptıklarını söylüyor. Rehberin kapak ve tasarımı ise Lora Baytar’a ait. 
Ümit Kıvanç ve Serdar Korucu’nun Ermenistan fotoğrafları ile destekledikleri rehber için aynı zamanda uzman yazarlar da makaleler kaleme aldı. 
Ermenistan Rehberi ekibinin hazırladığı e-kitap ve internet sitesi dışında, yayınlar sosyal medya kanallarından da takip edilebiliyor. E-kitap formatından  yararlanılabileceği gibi, kitabı PDF formatı ile bilgisayar ve telefonlara indirmek mümkün. Uzun süren bir ihtiyacın cevabı olan bu projenin, Ermenistan’ı ziyaret etmek isteyen Türkiyelilere büyük kolaylık sağlayacağı düşünülüyor. 
 “Kim bilir, belki de uzun süredir Ermenistan’a doğru yola çıkmayı düşünüyor, kafanızdaki sorulara cevaplar bulamıyor, emin olamıyor ve bu geziyi  durmadan erteliyordunuz. Sizden ve aklınızda yer eden soruların varlığından haberdarız! Onları yanıtlamaya hazırız” sözleri ile ile başlayan rehber, içeriği, detayları ve bir ilk olması ile dikkat çekiyor.
Ermenistan  ile ilgili yabancı çok kaynak var, İngilizce ya da Rusça bilenler bahsedilen kaynakları okuyabiliyor  fakat o kitap ve broşürler genelde Batı ülkelerinden gelen turistler için  hazırlanmış durumda, dolayısıyla Türkiyeli ziyaretçilerin sorularına istenilen cevapları tam olarak vermedikleri düşünülüyor. Ermenistan rehberi ulaşım, vize, rotalar konusunda oldukça detaylı bilgi veriyor. 
Ozinian “Türkiye-Ermenistan  sınırının Türkiye’nin Ermenistan’a uyguladığı ekonomik ambargo sebebi  ile kapalı olması ve iki ülke arasında diplomatik ilişkilerin tesis edilememesi nedeniyle Ermenistan’da bir Türk Büyükelçiliği/Konsolosluğu olmaması, farkına varmadan Türkiye’nin yanı başındaki, doğu komşusu Ermenistan’ın ‘uzak ve ulaşılamaz’ bir ülke olduğu izlenimini yaratıyor. Biz bu çalışma ile Türkiyeli gezginlere ‘Merak etmeyin, bunlar Ermenistan ziyaretini gerçekleştirmenin ve güzel hikayelerle Türkiye’ye dönmenin önünde engel değil’ demek istiyoruz” diyor.
Çalışmanın hedefi Türkiyeliler
Çalışmanın hedefi Türkiyelilere, Ermenistan ziyaretlerini planlamalarında yardımcı olabilmek. Ayrıca Ermenistan’a geliş rotaları, vize  prosedürü, konaklama gibi temel soruların yanı sıra, ülke hakkında ipuçları verip, ziyareti daha kolay ve zevkli hale  getirebilmek. Bir başka deyişle, Ermenistan’a seyahat etmek konusunda kararsız olanlara fikir vermeye çalışıp, zaten karar verenlerin işini kolaylaştırabilmek. 
Rehberde son bir sene içinde yapılan “100 Türkiyeliye Sorduk” adını taşıyan anketin sonuçlarına da ulaşmak mümkün. 
Rehbere ek olarak Türkiyeliler için bir de “Ermenice Kolay Konuşma Kılavuzu” hazırlanmış. “Ermenistan’a gelmişken, birkaç cümle Ermenice konuşmak isteyenler ya da Ermenice dışında başka bir dil ile anlaşma olanağı olmayan yerlerde kendini ifade zorluğu çekecekler için, bu kılavuz büyük bir yardımcı olacak” sözleriyle açıklanan bu bölümde proje ekibi Ermenistan’ı doğru ve objektif tanıtabilmek için ellerinden geleni yaptıklarını söylüyor. Rehberin kapak ve tasarımı ise Lora Baytar’a ait. 
Ümit Kıvanç ve Serdar Korucu’nun Ermenistan fotoğrafları ile destekledikleri rehber için aynı zamanda uzman yazarlar da makaleler kaleme aldı. 
Burak  Onaran, Cem Balkan, Cengiz Aktar, Çiğdem Mater, Emine Uçak Erdoğan,  Erol Köroğlu, Fatih Mehmet Uslu, Levon Bağış, M. Ragıp Zık, Melis Behlil, Serdar Korucu, Sevan Nişanyan, Vildan Ay, Yaprak Gürdal, Yetvart  Danzikyan ve Alin Ozinian’ın izlenimlerini kaleme aldıkları ve tecrübelerini paylaştıkları yazılar Türkiyeli gezginler için ipuçları veriyor.



Bankalar, petrol ve izolasyon: Washington'un Bağdat'taki İran kilidini açma anahtarları

Görsel: Sarah Padavan
Görsel: Sarah Padavan
TT

Bankalar, petrol ve izolasyon: Washington'un Bağdat'taki İran kilidini açma anahtarları

Görsel: Sarah Padavan
Görsel: Sarah Padavan

Tarihin kritik bir anında, Tahran destekli Iraklı milisler yakın geçmişlerinden bir hayalet gibi göründüler. Bir yanda İran, diğer yanda ABD ve İsrail arasındaki son savaşta kenarda kaldılar. Çatışmadaki bu belirgin yoklukları yalnızca taktiksel bir karar değildi; İran'ın Irak içindeki nüfuz yapısındaki derin bir çatırdamayı, banka kasalarından Bağdat'taki siyasi ve güvenlik karar alma merkezlerine kadar uzanan ince ipler üzerinden uygulanan Amerikan baskısının artan etkinliğini yansıtıyordu.

200'den fazla İsrail savaş uçağı ve yaklaşık 300 balistik füze, İran içindeki hedeflerini vurmak için Irak semalarından geçti, ancak Iraklı milisler yine de müttefiklerini savunmak için karşılık vermediler. Buna karşılık küçük Yemenli Husi milis grubu, kimsenin beklemediği garip bir sahneyle gemilere saldırmaya ve İsrail'e füze fırlatmaya devam etti.

Onlarca yıldır milisler, İran'ın bölgedeki en önemli kollarından birini oluşturdu. Bu gruplar, 2003'ten sonra ABD'nin Irak işgali altında kuruldular ve finansman, eğitim ve danışmanlık yoluyla gelişerek bölgesel çatışmalarda ileri roller oynadılar. Suriye, Yemen ve Irak'taki çatışmalar, bu grupların Velayet-i Fakih’e mutlak sadakatlerini gösterdikleri ve “direniş ekseni"nin merkezi bir unsuru haline geldikleri arenalardı.

Ancak dönüm noktası, Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'e düzenlediği saldırı sonrasında yaşandı. O dönemde, Hizbullah Tugayları ve Asaib Ehli’l Hak da dahil olmak üzere Iraklı milis gruplar, ABD'nin İsrail'in yanında savaşa girmesi halinde askeri müdahalede bulunacaklarını duyurdular. Washington'un fiilen dahil olmasıyla birlikte de bu milisler, insansız hava araçlarıyla Amerikan ve İsrail üslerini hedef almaya başladılar. Ancak, çok geçmeden liderlerini ve silah depolarını hedef alan yoğun ve ölümcül Amerikan saldırılarına maruz kaldılar ve bu da onların net bir şekilde gerilemelerine ve Mart 2024'te saldırılarını durdurmalarına neden oldu.

İran'ın bölgesel nüfuzundaki azalmaya rağmen, Irak'taki grupların etkisi “kolayca azalmayacak”, dahası önümüzdeki yıllarda etkili bir rolleri olmaya devam edecektir

Sessizlik konuşuyor

Son savaşta, tüm beklentilerin aksine, Iraklı milisler harekete geçmediler. Füze fırlatmadılar veya misilleme eylemleri düzenlemediler, bunun yerine kendilerini kelimelerden ibaret ateşli açıklamalarla sınırladılar. Bu geri adım, askeri güç eksikliğinin değil, başta akıllı Amerikan baskısının yoğunlaşması olmak üzere iç ve dış değişikliklerin dayattığı zorunlu bir yeniden konumlandırmanın sonucuydu.

Nitekim Temsilciler Meclisi Başkanvekili Muhsin el-Mendelavi, “İran nüfuzunun azalmasının Irak'a zarar vermeyeceğini” vurguladı. Bağdat’ın, İran ile tarihi ve coğrafi bağlarını korurken, bağımsız bir dış politika oluşturmayı ve İran yanlısı silahlı grupların gücünü sınırlamayı hedeflediğini belirtti. Ayrıca, gücün sadece devletin kontrolünde olmasının önemine dikkat çekti ve devlet dışı silahların ortadan kaldırılması için uzun vadeli bir adımın atılmasını beklediğini ifade etti.

Milislere sempati duyan bir analist olan Kazım el-Fartuşi ise “çocukların artık büyüdüğünü” ve İran yanlısı grupların artık yerel ağlara sahip olduğunu, artık Tahran'a körü körüne itaat etmek zorunda olmadıklarını belirtti. Öte yandan, siyaset bilimi profesörü Anmar el-Saray, İran'ın bölgesel nüfuzundaki azalmaya rağmen, Irak'taki milis grupların etkisinin “kolayca azalmayacağına”, dahası önümüzdeki yıllarda etkili bir rolleri olmaya devam edeceğine inanıyor.

İran, Irak içinde hâlâ nüfuz ağlarına sahip olsa da, askeri ve siyasi araçlarını kullanma gücü açık bir ivmeyle azalıyor.

Amerikan baskı araçları

Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı analize göre Washington'un Irak'taki kara gücü küçük olsa da, yeni stratejisi etkili ve can yakıcı araçların bir karışımına dayanıyor. Bu araçlar, milis grupları finanse eden petrol kaçakçısı şebekeleri hedef alan mali yaptırımlar, silah satın almak için kullanılan banka havalelerine getirilen kısıtlamalar ve bu milislerin birinci kademe liderlerine yönelik can yakıcı nokta saldırılardır.

Baskılar askeri boyutla sınırlı kalmadı; Irak devletinin tüm kılcal damarlarına kadar uzandı. Nitekim 29 Haziran 2025'te, İran destekli Federal Mahkeme Başyargıcı Casim Muhammed Abbud, ulusal bir yargı komitesinin kararıyla emekliye ayrıldı. Bu eşi benzeri görülmemiş adım, İran'ın geçmişteki hegemonyası altında tamamen başarısız olurdu, ancak sessizce gerçekleşti ve bu İran'ın Irak devlet kurumları içindeki etkisinin zayıfladığının açık bir göstergesi.

Siyasi araştırmacı Hamza Mustafa, İran yanlısı milislerin son çatışma sırasındaki sessizliğinin güç dengesinde bir değişimi yansıttığı ve belki de Tahran'ın gerilimi azaltma sinyali verdiği değerlendirmesinde bulundu. Hükümetin “kriz yönetiminin tüm iplerini elinde tuttuğunu kanıtladığını” ve kendisini uzak tutma politikasını benimsediğini, bunun da  kriz yönetimi için eşi benzeri görülmemiş bir alan sağladığını belirtti.

Irak halkının ruh halinin değişmesi

Irak'ı saran siyasi ve mezhepsel bölünmelere rağmen, birçok Iraklı tek bir temel talepte birleşiyor; Irak'ın, İran'ın uluslararası rakipleriyle hesaplaşacağı bir arenaya dönüştürülmesini reddetmek. Bu eğilim artık yalnızca popüler bir görüş değil; giderek daha dengeli dış politikalara ve bağımsız ulusal egemenliğe yönelen Bağdat'taki karar vericilerin yönelimlerine de yansıyor.

İran, Irak içinde hâlâ nüfuz ağlarına sahip olsa da, askeri ve siyasi araçlarını harekete geçirme kabiliyeti açıkça azalıyor. Washington'un milis grupların hareketini kısıtlamadaki başarısıyla birlikte, bir sonraki aşamada, özellikle petrol sektörü ile yönetimde İran nüfuzunun kalan kısmını zayıflatmaya yönelik Amerikan çabalarının daha da artması muhtemel.

Amerikan varlığının meşruiyet kaynağı, ABD'nin resmen varlığını sürdürmesine ve askeri ve istihbarat faaliyetlerini meşrulaştırmasına olanak tanıyan uluslararası koalisyondur

Latif el-Mahdavi ise “İran desteğinin yokluğunun, Irak'taki müttefiklerinin siyasi ve güvenlik nüfuzunun azalmasına yol açacağını, çünkü bunların Tahran'ın eseri olduğunu” düşünüyor. Ancak, bu olasılığın İran nüfuzunun tamamen sona ermesi anlamına gelmediğini, aksine mekanizmalarında niteliksel bir değişim anlamına geldiğini de sözlerine ekliyor.

Bugün tanık olduğumuz yalnızca “geçici bir sakinlik” değil, belki de Bağdat ve Tahran arasındaki ilişkinin yeniden tanımlandığı ve etki sınırlarının Irak'ın yüksek çıkarlarıyla uyumlu bir şekilde silahlar, egemenlik ve parayla çizildiği yeni bir dönemin başlangıcıdır.

ABD'nin etki araçları

Dolar, bankalar ve para transferleri:

En büyük silah, petrol satış gelirlerinin dolar cinsinden yatırıldığı New York Federal Rezerv Bankası'dır. Washington, Bağdat'a para transferini geciktirme veya engelleme yetkisine sahip ve bu da ona hükümet üzerinde güçlü bir baskı aracı sağlamaktadır

ABD Yabancı Hesaplar Vergi Uyum Yasası (FATCA)

Uluslararası finansal transferleri kontrol eden ve dolarla bağlantılı Irak bankalarının faaliyetlerini etkileyen bir yasadır.

SWIFT aracılığıyla para transferlerini kontrol etme silahı

ABD, dolar transferlerini izleyerek İran bağlantılı milislere fon akışının önlenmesine yardımcı olmuştur.

İran ile iş birliği yapan bankaların yasaklanması

Washington, 2023-2024 yıllarında 14 Irak bankasına, İran ve Suriye'ye dolar kaçakçılığı yapmakla suçlayarak kısıtlamalar getirmiştir.

Askeri silahlar: Silahlar ve üsler

Ayn el-Esed Hava Üssü (Anbar), ABD kuvvetleri için bir operasyon ve kalıcı bir mevcudiyet merkezidir. ABD tarafından İran yanlısı grupların hareketlerini izlemek için kullanılmaktadır.

ABD üslerinde konuşlandırılmış ve İran veya milislerinden gelebilecek herhangi bir tehdide karşı caydırıcılık görevi gören hava savunma sistemleri (Patriot/THAAD) bulunmaktadır.

Milislere karşı nokta saldırılar

Washington, Tahran tarafından desteklenen Şii grupların önde gelen liderlerini hedef alan birkaç hassas hava saldırısı (2020-2021-2023-2024) gerçekleştirmiştir.

Irak, Amerikalıları sınır dışı edebilir mi?

ABD varlığının meşruiyet kaynağı, ABD'nin resmen varlığını sürdürmesine ve askeri ve istihbarat faaliyetlerini meşrulaştırmasına olanak tanıyan uluslararası koalisyondur.