Tarık eş-Şami
Washington’ın yüksek maddi ve insani maliyeti nedeniyle Afganistan savaşındaki rolünü sonlandırma ve ülkedeki tüm Amerikan askerlerini geri çekme kararının siyasi gerekçeleri üzerinde uzlaşılmasına ve ABD'nin Afganistan’da bir devlet inşa etme konusundaki başarısızlığına rağmen Joe Biden yönetimi, bu geri çekilmenin Çin ile jeopolitik ve stratejik rekabete katkıda bulunacağını öne sürerek Washington'daki pek çok kişiyle anlaşmazlık yaşıyor. Peki, Washington’daki görüş ayrılıkları neden kaynaklanıyor? Afganistan’ın, Çin ile kara sınırı olup Amerikan askerlerine ev sahipliği yapan tek ülke olması ve Hint-Pasifik bölgesindeki Çin'e en yakın ABD askeri üssü olan Bagram Hava Üssü’nün de Afganistan’da bulunması göz önüne alındığında bu geri çekilme Çin'in yararına olmaz mı?
Mantıklı gerekçeler
Washington’daki gözlemciler, Başkan Biden'ın Afganistan'daki tüm askeri personeli geri çekme ve ABD'nin çatışmadaki rolüne son verme kararının birçok stratejik ve siyasi gerekçesi bulunduğunu ve daha önce planladığı gibi bir Afgan devleti inşa etme çabalarının başarılı olamayacağının anlaşılmasının ardından Taliban Hareketi’nin yıllardır süregelen kontrgerilla eylemlerinden uzaklaşmanın mantıklı olduğunu düşünüyorlar. Ayrıca birçok gözlemci, ABD’nin Afganistan'daki askeri operasyonlarını sürdürmenin maliyetinin oldukça yüksek olduğuna inanıyor. Ancak en önemli etken, Taliban Hareketi’nin yardım ettiği ve ev sahipliği yaptığı El Kaide tarafından 11 Eylül 2011 tarihinde New York'ta gerçekleştirilen terör saldırılarının ardından ABD askerlerinin Afganistan'daki operasyonlarının başlamasının 20’inci yıl dönümü yaklaşırken, Amerikan kamuoyunda hakim olan savaşın devam etmesinden duyulan rahatsızlık ve gerginliktir. Mevcut ABD Başkanı Biden ile eski ABD Başkanı Donald Trump'ın hemfikir olabileceği tek konunun Afganistan’dan çekilmek olduğuna şüphe yok. Biden'ın Afganistan'dan çekilme ve 11 Eylül saldırılarının yıldönümünde çekilmeyi tamamlama kararı, Trump'ın bir basın açıklamasında alışılmadık şekilde övdüğü bir karar oldu.
Yanlış gerekçe
Fakat, Biden yönetiminin Afganistan'dan tam geri çekilmenin ABD’nin Çin ile arasındaki jeopolitik ve stratejik rekabetteki konumunu güçlendireceğini ve Afganistan'da konuşlu askerler, uzmanlar, teçhizat ve sistemler, başka bir yere yeniden konuşlandırma sürecindeyken Çin’in Asya'daki meydan okumasıyla başa çıkabilmek için mevcut tüm araçları ve yolları sağlayacağını öne sürdüğü bir gerekçe, birçok stratejist açısından tamamen yanlış.
Bu gerekçeye göre ABD, ana kaynaklarını Afganistan'da Amerikan ulusal güvenliğine yalnızca ikincil bir tehdit oluşturan sonu gelmez bir soruna ayırmamalıdır. Ancak Washington’ın sahip olduğu her şeyi ve Amerikan ulusal güvenlik kurumlarının tüm çabasını, Pekin'e odaklamasını gerektiren Çin tehdidiyle mücadeleye adaması gerekir ve bu, başka herhangi bir konuyla dikkatin dağıtılmaması gereken saf bir çaba olmalıdır.
Söz konusu gerekçeye göre sonuç ister Afganistan’da uzayan bir iç savaş olsun, isterse Kabil'deki seçilmiş hükümetin düşmesi olsun hiçbir durum ABD’nin ulusal çıkarlarını önemli ölçüde etkilemeyecektir.
Yanıltıcı strateji
Ancak, ABD’li bazı ulusal güvenlik uzmanları, bu düşünceyi yanlış buluyorlar. Çünkü onlara göre tüm askerlerin geri çekilmesi kötü ve yanıltıcı bir coğrafi strateji ve bu strateji, ABD’nin Afganistan'da az sayıda da olsa askeri varlığını sürdürülmesinin Çin ile rekabeti çeşitli nedenlerle engellemek yerine artıracağını hesaba katmıyor.
Öte yandan Afganistan, ABD'nin Çin ile stratejik olarak rekabet ettiği Asya sahasının bir parçası ve ABD için coğrafi olarak büyük öneme sahip. Afganistan’da ABD birliklerine ait Bagram Hava Üssü, Hint-Pasifik bölgesinde Çin’e diğer tüm ABD askeri üslerinden daha yakın bir konumda bulunuyor. Ayrıca Afganistan, Çin'le kara sınırını paylaşan ve aynı zamanda ABD güçlerine ev sahipliği yapan tek ülkedir. ABD güçlerinin Afganistan’dan geri çekilme işlemi tamamladığında, bir sonraki en yakın ABD Merkez Komutanlığı (CENTCOM) üssü, Çin'den bin 300 mil uzaklıktaki Katar'daki üs olacak.
Pekin alternatif olmaya hazır
Buna karşın Pekin, eski Başkan Donald Trump'ın Afganistan'dan çekileceğini açıkladığı geri çekilmenin ardından oluşacak boşluğu doldurmak için mümkün olan her türlü çabayı gösteriyor. Çin bu doğrultuda Kamboçya'dan Cibuti'ye Hint Okyanusu boyunca askeri üslerin güvenliğini sağlamak için başka yerlerden yararlandığı yatırımlara dayanan ‘Kuşak ve Yol Girişimi'nin Afganistan’ı da kapsayacağını duyurdu.
Uzmanların tahminlerine göre Çin Hava Kuvvetleri’nin önümüzdeki yıllarda, ABD ve NATO askerlerinin Bagram Hava Üssü’ndeki yerini alması şaşırtıcı olmayacak. Afgan hükümetinin, ABD'nin bırakacağı boşluğu doldurma konusunda çaresiz kalacak olması da, Çin'in Afganistan dışında Asya'nın orta ve güneybatısındaki stratejik nüfuzunu büyük ölçüde artıracaktır. ABD, Çin'in Batı Pasifik'teki istikrarsızlaştırıcı davranışlarıyla mücadele için güçlü ittifaklara sahipken, Afganistan, Çin'in batı bölgesine yakın tek NATO varlığı olmaya devam ediyor. Bu nedenle Washington, Çin’e karşı sahip olduğu avantajlardan vazgeçmemelidir.
Hindistan zarar görecektir
Diğer yandan ABD'nin Afganistan'dan çekilmesinin yarattığı boşluk, Çin tehdidine karşı ABD'nin en önemli yeni stratejik ortağı olan Hindistan'ın güvenliğine de zarar verecektir. Hindistan, Biden yönetiminin en başarılı stratejik girişimleri arasında yer alan ve Hint-Pasifik bölgesindeki geleneksel ve geleneksel olmayan güvenlik sorunlarını ele almak için iletişim seviyesini en üst düzeye çıkararak güvenlik koordinasyonu kurduğu ülkelerden biridir. ABD, Hindistan, Japonya ve Avustralya ile dörtlü bir güvenlik koordinasyon grubu oluşturarak bölgedeki söz konusu sorunları ele alıyor.
ABD, Hindistan'ın gücünü denizcilik alanında yansıtabilmesi ve Hint Okyanusu'nun kuzeyinde önemli ve saf bir güvenlik kaynağı olabilmesi konusunda bir çıkarı olduğu açıktır. Ama eğer Afgan hükümeti, ABD’nin çekilmesinden sonra Hindistan'ın kuzey kesiminde güvenliğini etkileyen yeni ortaklar arar ve hükümet Taliban'ın eline geçerse Çin'in bölgedeki stratejik varlığını artması muhtemeldir. Aynı zamanda Pakistan'ın Afganistan'daki nüfuzu da artacaktır. Böylece aşırılık yanlılarının da Pakistan üzerindeki nüfuzları artacaktır. Hindistan, daha fazla kaynağını ve dikkatini, Hint Okyanusu ve deniz etki alanından uzağa, zayıflamış cephesine yani kuzey sınırına yönlendirmek zorunda kalacaktır. ABD'nin Afganistan’dan geri çekilmesi dörtlü güvenlik grubundaki ülkelerden biri olan Hindistan'ı konumunu güçlendirmek yerine, engelleyecektir.
Taliban Hareketi’nin elde ettiği zaferin yansımaları
Tüm bunların yanı sıra Taliban Hareketi’nin basın tarafından aktarılacak olan zaferiyle ilgili görüntüler, ABD'nin Afganistan'dan çekilme kararı konusunda biraz sessiz kalan Asyalı müttefikleri nezdinde Washington’ın güvenilirliği üzerinde güçlü bir etkiye sahip olacaktır. Ancak zafer kazanan Taliban'ın demokratik yönetimden geriye kalanları da parçaladığına ve kadınların elde ettiği kazanımları inkar ettiğine dair görüntüler ortaya çıkarsa bunlar, ABD'nin bölgelerindeki ortak demokratik değerlere bağlılığını sık sık kıyaslayan ve sorgulayan müttefiklerin bilinç altına, ‘ABD'nin başarısızlığının resmi’ olarak kazınacaktır.
Asyalı müttefiklerin, Çin ve Kuzey Kore ile başa çıkmak için bölgelerine daha fazla kaynak yönlendirmeyi tercih edecekleri doğrudur, ama ABD’nin dünyanın başka yerlerindeki nüfuzunun azalmasına ilişkin örnekleri görmezden gelemeyecekleri de bir gerçek.
ABD yeniden geri dönebilir mi?
Belki de ABD’nin geri çekilme sonrası için en olası senaryo, Amerikan güçlerinin yeniden geri dönmesidir. Taliban Hareketi, Afganistan'ın kontrolünü ele geçirdiğinde ve DEAŞ, Irak ve Suriye'nin bazı yerlerini kontrol altına aldığında bu güvenli limanlar, yalnızca ABD'ye karşı değil, aynı zamanda Avustralya ve Endonezya gibi Hint-Pasifik'teki büyük müttefiklerin ve ortakların güvenliğine karşı saldırılar düzenleyen onlarca savaşçı üretti.
Çünkü Afganistan'ın geleceği ile ABD'nin ve Hint-Pasifik'teki müttefiklerinin güvenliği arasında bir ayrım yok. ABD, tamamen geri çekilirse kaynak ve para tasarrufu uzun sürmeyecektir. Zira önceki dersler, bu tür senaryolara işaret etmektedir. ABD, 2011 yılında tüm Amerikan askerlerini Irak'tan geri çektiğinde, radikal İslamcı bir gücün İngiltere büyüklüğünde bir alanı işgal edip, Irak hükümetini devirmek ve tüm petrol faaliyetlerini kontrol etmekle tehdit etmesinden ve Ezidilere karşı soykırım yapmasından iki buçuk yıl sonra dönemin ABD Başkanı Barack Obama, Amerikan askerlerini yeniden Irak’a göndermek zorunda kaldı. Eğer ABD, Afganistan'dan tamamen çekilirse bu senaryo yakında tekrarlayabilir.
*Bu makale Şarku'l Avsat tarafından Independent Arabia'dan çevrilmiştir.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres (AP)
Birleşik Krallık Başbakanı Keir Starmer, Londra'da konuşma yapıyor. (Arşiv - AP)
Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi (Mısır Cumhurbaşkanlığı)
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron (EPA)