İsmail Muhammed Ali
Eritre’nin Nahda (Rönesans) Barajı’na ilişkin anlaşmazlığın yanı sıra el-Fuşka topraklarına ilişkin sınır anlaşmazlığı nedeniyle Sudan ile ilişkileri donmuş olan Etiyopya’ya yakınlaşması sonrasında birkaç gün içerisinde Hartum ve Asmara arasındaki ilişkiler, dikkate değer şekilde hareketlendi.
Eritre, Sudan’la ilişkilerini güçlendirme çabaları çerçevesinde, Sudan ordusu komutanı Abdulfettah el-Burhan’ın 25 Ekim'deki darbesinden bu yana Sudan’ın tanık olduğu siyasi krizi çözmeye çalışıyor. Öyle ki Asmara, Dışişleri Bakanı Osman Salih ve Eritre Devlet Başkanı’nın danışmanından oluşan bir Eritre heyetinin Nisan ayında Hartum ziyareti sırasında ‘krizi ele almak ve çatışmanın tüm taraflarının görüşlerini daha da yakınlaştırmak’ için bir girişim sunmuştu. Eritre’nin Hartum Büyükelçisi İsa Ahmed İsa da Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah el-Burhan’a Eritre Devlet Başkanı Isaias Afewerki’den yazılı bir mesaj iletti. Mesajda ‘Eritre’nin Sudan’daki koşullara ilişkin gelişmelere olan yakın ilgisinden’ ve ‘çabaları birleştirme ve krizden güvenli bir çıkışı garanti eden birleşik bir vizyona ulaşma yolunda çok çalışılması gerekliliğinden’ bahsediliyor.
Peki Hartum - Asmara ilişkilerinde yaşanan gelişmelerin gerçek nedenleri, bu ani yakınlaşmanın sırrı, sonuçları, geleceği ve komşu Etiyopya ile iki ülkenin ilişkilerine etkisi nedir?
Dinamik dönüşümler
Hartum’daki Uluslararası Afrika Üniversitesi’nde Afrika Boynuzu meseleleri konusunda uzmanlaşmış Siyaset Bilimi Profesörü Abdulvahhab et-Tayyib el-Beşir, yaptığı açıklamada “Sudan- Eritre yakınlaşmasının nedenleri, Eritre ve Etiyopya arasındaki bir dizi dönüşümle bağlantılıdır. Eritre Devlet Başkanı Afewerki ile Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’in temsil ettiği iki ülke liderliği arasındaki ilişkilerin, özellikle 2018 yılında Suudi Arabistan’ın himayesinde Cidde’de Etiyopya- Eritre anlaşmasının imzalanmasından sonra iyi olmadığı açık. İki ülke arasındaki ilişkileri daha da kötüleştiren çeşitli dönüşümler gerçekleşti. Afewerki’nin ‘sınırların açılması konusunda Tigrayanlara Eritre’de daha büyük fırsatlar sunduğu için çıkarlarına hizmet etmediğine’ inandığı Cidde Anlaşması’nı aktifleştirmemesi de bunlardan biri. Zira bu anlaşma, bu fırsatlar dolayısıyla Tigray halkına büyük bir nefes alma alanı sağlamakta ve her bakımdan çıkarlarına hizmet etmektedir” dedi.
“Bu açıdan bakıldığında Eritre Devlet Başkanı, Afrika kıtasındaki en uzun anlaşmazlık sayfasını çeviren, Etiyopya ile Cidde Barış Anlaşması’nın kendisi açısından büyük bir kayıp olduğunu, Addis Ababa’ya ve Eritre’den çok Tigrayanlara hizmet ettiğini düşünüyor” diyen Beşir, sözlerinin devamında ise “Ayrıca Etiyopya hükümeti üzerindeki uluslararası baskılar, Devlet Başkanı’nı savaş sonucunda Tigrayanlarla sorunları çözmeye itti. Bu nedenle Etiyopya ulusal diyaloğunda yaşananlar, Afewerki’nin istemediği bir durum olarak Tigrayanlar ile uzlaşı ihtiyacına dayanmaktadır. Sonuç olarak Afewerki, bu adıma öfkelendi ve iki ülke arasındaki ilişkiler, güvenlik ve askeri adıma ve siyasi sonuçlara yansıyan şekilde kötüleşti. Etiyopya- Eritre ilişkilerinin şu anda en kötü durumunu yaşadığı söylenebilir. Edinilen bilgiler, iki ülke arasındaki sınırlarda çatışmaların olduğunu ve Eritre güçlerinin Etiyopya tarafına hizmet eden bölgelerden çekildiğini gösteriyor. Eritre ve Sudan sınırlarında Etiyopya seferberliği var. Bunların hepsi, güvenlik ve askeri açısından siyasi ilişkilerin doğasını etkileyen kaymalardır” dedi.
“Mayınlı tarla konular”
Siyaset Bilimi Profesörü, “Bütün bu nedenler, özellikle de Etiyopya - Eritre ilişkilerinin kötü olması, Eritre’nin Sudan’a iki çizgi uyarınca yönelmesine yol açtı. İlk olarak, iki ülke arasındaki ilişkiler hususunda müzakere ve ikinci olarak, Sudan-Etiyopya ilişkilerine ilişkin tartışmalar. Tigray konusunda da tartışmalar var. Ama Eritre Dışişleri Bakanı ve Devlet Başkanı’nın danışmanının Hartum’a yaptığı ziyaret, bunu gerçekleştiren tek durum değil. Yaşananları anlatmanın en iyi yolu, Eritre- Sudan anlayışlarıdır” ifadelerini kullandı.
Beşir, “Sudan’ın doğusuyla ilgili bir dizi sorun var gibi görünebilir. Ayrıca Tigray sorununun yanı sıra Sudan ile Etiyopya arasındaki tartışmalı el-Fuşka sınır bölgesindeki sorunların niteliğiyle ilgili ekonomik, güvenlik ve askeri konulara dair Eritre iç bölgesi ile ilgili konular da gündemde. Eritre- Etiyopya ilişkilerinde meydana gelen değişiklikler çerçevesinde tüm bu konuların gerçekten anlaşılması gerekiyor. Ancak ufukta önemli bir soru var; Sudan, Eritre ile yakınlaşmaya hazır mı? Ya da daha doğru ifadeyle Hartum, Asmara ile bu noktalara hizmet eden anlayışlar istiyor mu? Bu soruya, ilerleyen günlerde iki ülke arasındaki karşılıklı ziyaretlerle temsil edilen fiili hareketler, sahadaki gerçek göstergelerin varlığı veya Sudan - Eritre sınırlarındaki bazı koşulların değiştirilmesi yoluyla cevap verilecek” şeklinde konuştu.
Zemin hazırlama
Sudanlı yazar Ammar el-Arki de kaleme aldığı bir makalede, “Eritre Devlet Başkanı Isaias Afewerki, yüksek savaş kabiliyetleri ışığında yeminli ve tarihi düşmanı Tigray Cephesi tarafından kendisine yöneltilen tehlike ve tehdit korkusundan yola çıkıyor. Tigray ile Abiy Ahmed başkanlığındaki Etiyopya hükümeti arasında bir uzlaşma olması durumunda bu, aralarında bir ittifaka yol açabilir. Yani bu, Afewerki ve rejimi için sonun başlangıcı olacaktır” dedi.
Arki, “Ayrıca Afewerki, ABD yaptırımlarının uygulanmasıyla eş zamanlı olarak Tigray’ın savaş esirlerini Birleşmiş Milletler’e (BM) teslim etmesi konusunda baskı altında. Ancak Tigray’ın elinde de iki binden fazla savaş esiri var, bunların çoğu zorunlu hizmet kapsamında savaşmak zorunda kalan Eritreli gençler. Tigray onları BM’ye teslim ederse, tanıklıklarını sunmaya ve Eritre Devlet Başkanı’nın doğrudan emirlerine göre savaş suçları ve ihlalleri işlediklerine dair uluslararası suçlamaları ve itirafları kanıtlamaya hazırlar” dedi.
Ammar el-Arki, “Bu sahne ortasında Afewerki hazırlıklara, savunmasını güçlendirmeye, zemin hazırlamaya ve peş peşe ziyaretler ve mesajlarla öne çıkan Sudan başta olmak üzere bölgesel ve uluslararası açından destek almaya başladı” ifadelerini kullandı.
Sudanlı yazar, “Etiyopya ve Eritre arasında düşmanlık ve savaşa tanık olan son otuz yılda Sudan, Etiyopya ve Eritre arasındaki üçlü ilişkilere dair siyasi tarihin hafızası, Sudan ile taraflardan biri arasındaki olası bir yakınlaşmanın veya ilişkilerin iyileştirilmesinin ‘üçüncü bir tarafa karşı bir komplo’ olduğunu gösteriyor. Hartum, 2018 Etiyopya- Eritre Barış Anlaşması’nın ilanına kadar bu süre boyunca bu inanca rehin kaldı. Şu an ise anlaşmanın dut yaprağının düşmesi sonrasında yaşananları yeniden canlandırmak için eski inanç yeniden aydınlığa kavuştu” dedi.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre Arki ayrıca, “Eritre’nin ilişkilerin gidişatını seçkin bir konuma geri getiren bir yakınlaşma sağlamak için hareket ettiği göz önüne alındığında Sudan, Üçlü İttifak arasındaki bu karmaşık sahnenin ortasında durup düşünmeli, hesap edilmemiş bir tepki göstermemelidir” ifadelerini kullandı.
