Mısır cumhurbaşkanlığı yarışı: ‘Yeni olası adaylar’ seçim rekabetini nasıl etkiler?

2018 seçimleri sırasında Kahire caddesinde Mısır Cumhurbaşkanı Sisi’nin afişi (EPA)
2018 seçimleri sırasında Kahire caddesinde Mısır Cumhurbaşkanı Sisi’nin afişi (EPA)
TT

Mısır cumhurbaşkanlığı yarışı: ‘Yeni olası adaylar’ seçim rekabetini nasıl etkiler?

2018 seçimleri sırasında Kahire caddesinde Mısır Cumhurbaşkanı Sisi’nin afişi (EPA)
2018 seçimleri sırasında Kahire caddesinde Mısır Cumhurbaşkanı Sisi’nin afişi (EPA)

Olası adayların Mısır'daki cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılım niyetlerine ilişkin açıklamaları, bunun rekabeti artırma üzerindeki etkisine ilişkin tartışmaları artırdı. Şarku'l Avsat'a konuşan analistler, ciddi rakipler listesinin belirlenmesinin daha fazla zaman alacağına inanırken bazıları ise artan sayıların rekabete hizmet etmeyeceğine, oyların parçalanmasına yol açabileceğine inandıklarını ifade ettiler.

Dün Demokratik Barış Partisi, lideri Ahmed el-Fadali’nin cumhurbaşkanlığı adaylığını açıkladı. Mısır Cumhuriyet Halk Partisi’nden de bir adayının cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılımı için düzenleyici organlarıyla bir iç toplantı yapmayı planladığına dair bir açıklama geldi.

Mısır anayasasının 142. Maddesine göre cumhurbaşkanlığına aday olma koşullarında adayın Temsilciler Meclisi'nin en az 20 üyesi veya en az 25 bin vatandaş tarafından desteklenmesi, en az 15 ilde seçim hakkına sahip olması, her ilden en az bin destekçisinin bulunması gerekiyor. Kanunda düzenlendiğine göre birden fazla adayın desteklenmesine izin verilmiyor.

Temsilciler Meclisi verilerine, Demokratik Barış Partisi Temsilciler Meclisi'nde herhangi bir üye tarafından temsil edilmiyor. Mısır Cumhuriyet Halk Partisi’nin ise 40'tan fazla milletvekili bulunuyor.

Geçtiğimiz haftalarda açıklanan ve cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılma ihtimali olan beş isim bulunuyor. Eski milletvekili Ahmed Tantavi, cumhurbaşkanlığı adaylığını açıklamıştı. Muhafazakar partinin genel başkanı Ekmel Kartam ise konuyu incelemeye devam ediyor. Diğer yandan Vefd Partisi, parti Başkanı Abdussened Yemame ve partinin eski genel sekreteri Fuad Bedravi arasında bir iç yarışa tanıklık ediyor. Cumhuriyet Halk Partisi'nin başkanı Hazim Ömer’i seçimlere katılıma zorlayacağına dair beklentiler de mevcut. 

Ulusal Diyalog Mütevelli Heyeti üyesi Dr. Amru Haşim Rabi, Şarku’l Avsat’a verdiği demeçte, “Teoride ve genel olarak çeşitlilik her seçimde fayda sağlar. Şartları sağlayan herkesin aday olma ve oy kullanma hakkı garanti altına alınmıştır. Çoğu gelişmekte olan ülkede ve Mısır örneğinde, aday sayısındaki artış, oyların parçalanması ve resmi çoğulculuğun habercisi olarak görülebilir. Şuana dek cumhurbaşkanlığı seçimlerinde seçim sahnesinin öncekilerden pek farklı olmayacağı söylenebilir. Olası adaylar, daha önce olduğu gibi ikincilik için yarışacak. Öte yandan ciddi adaylar, yarışma yoluyla gerçek varlıklarını teyit ederek katılımlarını derinleştirebilirler” ifadelerini kullandı.

Cumhurbaşkanlığı seçimleri için adaylık kapısının en geç 3 Aralık’a kadar açık kalması bekleniyor. Mısır Anayasası'nın 2014'te yayınlanan mükerrer 241. maddesine ve 2019'da Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi yönetiminde yapılan değişikliklere göre, mevcut cumhurbaşkanının görev süresi, 2018 yılında Cumhurbaşkanı seçildiğini ilan ettiği tarihten itibaren altı yılın dolması ile sona eriyor. Bir dahaki sefere yeniden seçilebiliyor.

Şarku’l Avsat’a konuşan Siyaset Bilimi Profesörü Dr. Mustafa Kamil es-Seyyid ise “Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde beklenen tablonun bütüncül bir vizyonunu oluşturmak için henüz çok erken. Birçoğunun adaylık niyetlerini açıklaması birçok soruyu beraberinde getiriyor. Örneğin, gerçekten yetenekleri var mı? Adaylığın açıklanması, vatandaşların imzası, Temsilciler Meclisi üyelerinin tavsiyesi gibi yasal koşulların karşılandığı anlamına gelmiyor. Seçim kampanyasının milyonlar tutabilen maliyeti de adayların önünde bir başka engel olacak. Çok ciddi olmayan olası adayların yanında farklı bir şekilde isimler de yer alıyor. Kamuoyu nezdinde kabul gören bir program sundukları ve seçim kampanyalarını profesyonelce yönetme becerisine sahip oldukları taktirde seçimlerde rekabeti artırabilirler” dedi.



Lübnan: Cumhuriyetin sancıları

Beyrut'un bombalanması sonrası yükselen dumanlar (AFP)
Beyrut'un bombalanması sonrası yükselen dumanlar (AFP)
TT

Lübnan: Cumhuriyetin sancıları

Beyrut'un bombalanması sonrası yükselen dumanlar (AFP)
Beyrut'un bombalanması sonrası yükselen dumanlar (AFP)

İbrahim Hamidi

ABD ve Fransa'nın sponsorluğunda İsrail ile Hizbullah arasında imzalanan ateşkes anlaşmasının metnine göre Lübnan bir dönüm noktasının eşiğinde. Bu doğum sancıları cumhuriyetin kanının tazelenmesine mi, yoksa yeni üçüncü ya da dördüncü bir cumhuriyetin doğuşuna mı yol açacak?

Bu, el-Mecelle'nin Aralık ayı sayısının kapak haberi ve ateşkesten senaryolar, ordunun rolü, Hizbullah yenilgisinden sonra Şiilerin geleceği, mültecilerin geri dönüşü ve toplum mühendisliğine kadar konuyu her yönüyle ele alıyoruz.

Lübnan, 60 günlük ateşkes, Hizbullah ile İsrail'in güneyden çekilmesi, boşluğu Lübnan ordusu ile BM’ye bağlı UNIFIL güçlerinin doldurması, her iki taraftan da yerinden edilenlerin geri dönmesi, Meclis'in cumhurbaşkanını seçmek için toplanması, başbakanın atanması, hükümetin kurulması ve yeniden imar ile karşı karşıya bulunuyor.

Aylarca süren müzakereler ve bir yılı aşkın süredir Gazze için sürdürülen “destek savaşı”nın ardından gelen anlaşma uygulanırsa, ülke, cumhuriyetin temellerine dönüşe ya da yeni bir doğuşa tanık olacak. Lübnan Cumhuriyeti, şu anda bildiğimiz mezhepçi kotaların öncesinde, Fransız Mandası döneminde doğmuştu. İlk anayasa hazırlanıp 1926 yılında Katolik hukukçu Şarl Debbas cumhurbaşkanı seçildiğinde doğdu. O dönemde başbakanlık da Maruni Hıristiyanların elindeydi.

Bazıları, Birinci Cumhuriyet'in 1926'da doğduğuna ve 1943'te cumhurbaşkanı seçilen Şeyh Bişara el-Huri’ye kadar bir dizi Hıristiyan cumhurbaşkanı tarafından yönetildiğine inanıyor. Huri Sünni olan başbakanı Riyad el-Sulh ile ittifak kurdu ve ikisi birlikte, cumhurbaşkanlığını Marunilere, başbakanlığı Sünnilere ve meclis başkanlığını Şiilere tahsis eden sözlü bir ulusal uzlaşının temelini attılar. Saib Selam'ın anılarında, 1943'te Sabri Hamada’nın Şii olduğu için değil, en yaşlı milletvekili olduğu için yasama organının başına getirildiğini söylediğine de dikkat çekelim.

Bu nedenle pek çok kişi Birinci Cumhuriyet'in ulusal sözleşme ile doğduğuna inanıyor ve kendisi 21 Kasım 1943'teki bağımsızlık ilanına da tanıklık etti. Birinci Cumhuriyetin 1926 Anayasası ile değil de 1943 yılında doğduğunu düşünürsek, bu cumhuriyet 1975 yılında iç savaşın başlamasıyla mı yıkıldı yoksa savaşın sonuna ve 1989'daki İkinci Cumhuriyet'in başlangıcı olan Taif Konferansı’na kadar mı devam etti?

Birinci cumhuriyet 1943'ten 1975'e, ikincisi 1975'ten 1989'a ve üçüncüsü o zamandan bu yana mı?

Adı ne olursa olsun, mevcut cumhuriyetin belki de en belirgin özelliği, Taif Anlaşması’nın Hıristiyan cumhurbaşkanı pahasına Sünni başbakanı güçlendirmesiydi. Başbakan Refik Hariri'nin 2005'te suikasta kurban gitmesiyle sona eren Suriye varlığını kabul etmesiydi. Temmuz 2006 savaşı ve Hizbullah’ın İran'ın nüfuzunu genişletmek için ülke içinde ve bölgesel olarak artan rolü ile sonuçlanmasıydı.

Hizbullah ve İran'ın baskın rolünün gerilemesi ve muhaliflerinin beklentileri karşısında Lübnan yeni bir doğuşla mı karşı karşıya?

Zafer sloganları bir yana, Hizbullah'ın büyük bir yenilgiye uğradığı tartışılamaz. Zira Lübnan süreci Gazze sürecinden ayrıldı. İsrail, aralarında Hasan Nasrallah'ın da bulunduğu askeri ve sembolik liderlerini öldürdü, iletişim ve liderlik yapısını dağıttı. 1701 sayılı kararın uygulanmasını, Litani Nehri'nin arkasına çekilmeyi, dahası belki de bir İsrail tampon bölgesinin oluşturulmasını, silah tedarikinin kesilmesini ve füze üretiminin engellenmesini kabul etmek zorunda kaldı. Bunlara bir de Hizbullah’ın kuluçka ortamının ödediği muazzam insani ve ekonomik bedel ekleniyor.

Hizbullah ve İran'ın baskın rolünün gerilemesi ve muhaliflerinin beklentileri karşısında Lübnan yeni bir doğuşla mı karşı karşıya? Netanyahu, (bu sayımızda ona da özel bir dosya ayırdığımız) ABD başkanı seçilen Trump ile olan ilişkisinden ve Beyaz Saray'ın başına geçmeden önce “savaşları bitirmesi” için ona verdiği “armağan”dan destek alarak şunlarda ısrar ediyor; Hizbullah'ın kendisini yeniden silahlandırmamasını veya askeri yapısını yeniden inşa etmemesini garanti altına almak için Lübnan'da bir gözetim mekanizması kurulması, en büyük düşman olan İran'ın denetim ve “maksimum baskı” altında tutulması. Odağını özellikle Gazze Şeridi'ne kaydıran İsrail, Lübnan’da herhangi bir ihlal ile başa çıkılmaması durumunda Lübnan'a müdahale etme olanağına sahip olmak istiyor. Tel Aviv bu “haktan” vazgeçmezken, Hizbullah ve Lübnan da bunu kabul edemez.

Milisler ve rejimler bir noktada buluşmaktadır, o da dışarıda yenildikleri zaman içeride zafer aramaları, uzaktaki bir düşman tarafından yaralandıklarında ise yakın komşularından intikam almalarıdır

Burada şu sorular ortaya çıkıyor; bu durum Lübnan'da siyasi olarak nasıl ifade bulacak? Eski siyasi sözleşmenin yeniden canlandırılmasında veya yenisinin formüle edilmesinde bölgesel ve uluslararası güçlerin rolü nedir? Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdunnasır'ın Haziran 1967 savaşından sonra çıkıp “yenilgiyi” kabul etmesi gibi, Hizbullah'ın yeni Genel Sekreteri Naim Kasım da neden çıkıp yenilgiyi kabul etmekte gecikti? Neden Hizbullah ve İran'a sadık olanlar yaşananları bir “zafer” veya “direniş” olarak değerlendirmekte ısrar ediyor?

Herhangi bir savaşın insani ve ekonomik maliyeti konusunda devlet ile milislerin farklı davrandıkları doğru, ancak devletler ile örgütlerin zaman ve tarihle ilişkilerinde farklı oldukları da doğrudur. En tehlikelisi ise milislerin ve rejimlerin bir noktada buluşmasıdır, o da dışarıda yenildikleri zaman içeride zafer aramaları, uzaktaki bir düşman tarafından yaralandıklarında ise yakın komşularından intikam almalarıdır.

Kapak konusu olan Lübnan dosyası ve Başkan Donald Trump'ın seçilmesi ve bunun Ortadoğu ve dünyadaki yansımalarına ilişkin özel dosyaya ek olarak, Aralık sayısında siyaset, ekonomi, bilim ve kültür üzerine yazılar, analizler ve röportajlar da yer alıyor.

*Bu makale Şarku'l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.