Sudan sağlık sistemi çökmenin eşiğinde

Sudan Sağlık Bakanı Heysem Muhammed İbrahim, karmaşık koşullar ve büyük zorlukların ortasında Hartum’daki 130 hastaneden sadece 30’unun faaliyete devam edebildiğini açıkladı. İbrahim, pazartesi günü Arap Dünyası Haber Ajansı’na, ‘Savaştan en çok etkilenen vilayetlerin Hartum ve Darfur olduğunu ve başkent Hartum’un sağlık sektörünün savaştan doğrudan ve büyük ölçüde etkilendiğini’ belirtti. Uluslararası Kızıl Haç Komitesi, insani yardım kuruluşlarının ve sağlık personelinin ülkedeki çatışmaların yol açtığı krizin yansımalarını kontrol altına alma çabalarına rağmen, Sudan’daki sağlık sisteminin tamamen çökmenin eşiğinde olduğu konusunda uyarıda bulundu.

İbrahim, hastanelerin bazı uluslararası kuruluşların desteğiyle faaliyet gösterdiğini belirtti. Bazı kuruluşlarının hastanede çalışmak üzere personel gönderdiğini, bazılarının ise maddi ihtiyaçları karşıladığını kaydeden İbrahim sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bu hastanelerin gerekli ihtiyaçların karşılanması için elimizden geldiğince çalışıyoruz. Hartum’da hala 6 ila 7 milyon arasında vatandaş yaşıyor ve özellikle Hartum’un tıbbi hizmetler ve gıda sağlanması açısından savaştan büyük ölçüde etkilenmesi nedeniyle tıbbi hizmetlere ve insani yardıma ihtiyaç duyuluyor.”

Malzemelerin ulaştırılmasında zorluk

Sudan Sağlık Bakanlığı ‘Hartum’daki hastanelere ve ambulanslara yönelik saldırıların yanı sıra son dönemde çok sayıda sağlık personelinin yaşamını yitirmesi, birçoğunun da yaralanması nedeniyle, tıbbi malzemelerin ulaştırılmasında büyük zorluklar yaşandığını’ duyurdu. Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgilere göre Bakanlık açıklamasında “Tıbbi yardım aldık, ancak malzeme açığı hala devam ediyor ve devletin, bağışçıların ve ortakların mekanizmaları aracılığıyla bu ihtiyaçların karşılanması gerekiyor” ifadelerine yer verdi. İbrahim, Sudan’daki başlıca ihtiyaçların tıbbi ve farmasötik malzeme ve sarf malzemeleri düzeyinde destek sağlanması olduğunu belirtti. Özellikle ilaç arzında boşluk olması ve savaşın ihtiyaçları daha da kötüleştirmesi nedeniyle Sudan genelinde sayıları altı bine varan sağlık kurumlarının desteklenmesi gerektiğini vurguladığı açıklamasını şöyle sürdürdü:

“Ortopedik ve acil cerrahi malzemeler, yardımların nakliyesi ve tıbbi laboratuvarlarda kullanılan malzemeler gibi temel tıbbi malzemelerin yanı sıra böbrek hastalığı, tümörler ve kronik hastalıklarla ilgili malzemeler ve hayat kurtaran ilaçlar için acil desteğe ihtiyacımız var. Hartum’da halen faaliyet gösteren 15’ten fazla diyaliz tıp merkezi var.”

Fotoğraf Altı: Kral Selman Yardım ve İnsani Çalışmalar Merkezi’nden (KSRelief) doktorlar, Sudan’ın Nyala şehrinde muayenelerine devam ediyor. (Şarku’l Avsat) — **Kral Selman Yardım ve İnsani Çalışmalar Merkezi’nden (KSRelief) doktorlar, Sudan’ın Nyala şehrinde muayenelerine devam ediyor. (Şarku’l Avsat)**

Bakan, ateş, ishal gibi bir dizi salgın hastalığı beraberinde getiren sonbaharın yaklaşmasıyla artan riskler konusunda uyarıda bulundu. Bu bağlamda şunları söyledi:

“Sağlık merkezlerine gerekli tıbbi malzeme ve ilaçlar ile güvenli içme suyu sağlamak için çok çalışmamız gerekiyor. Hastalık vektörlerini, özellikle son dönemde yayılan sıtma, dang humması ve diğer hemorajik ateş vektörlerini kontrol etmeye yönelik sistemler de gerekli.”

Diğer yandan Dünya Sağlık Örgütü (WHO), çatışma sonucunda sağlık sisteminin bozulmasının yanı sıra örgüt ile diğer uluslararası ve hükümet kuruluşlarının etkilenen bölgelere ulaşım sağlayamaması nedeniyle Sudan’da bir dizi salgın konusunda uyarıda bulundu. İbrahim de Hartum çıkan uzmanlaşmış tıbbi personelleri diğer Sudan şehirlerinde görevlendirmek için gösterilen çabalara işaretle, bazı eyaletlerde mide-bağırsak ameliyatları, karaciğer ameliyatları ve kalp ameliyatları gibi birçok ameliyatı gerçekleştirmek üzere görevlendirildiklerini belirtti.

Hükümetin acil durum uygulamaları

Sudan Sağlık Bakanı şu açıklamada bulundu:

“Sağlık Bakanlığı olarak, Sudan şehirlerinin mevcut koşullar gölgesinde krizi yönetmeyi içeren genel planına dayalı bir acil durum planı geliştirdik. Hartum’un tıbbi düzeyde yarattığı boşluğu kapatmak amacıyla çeşitli şehirlerde sağlık sistemini güçlendirmek ve sağlık kurumlarını yeniden inşa etmek için çalışıyoruz.

Sudan Doktorlar Sendikası daha önce yaptığı açıklamada, ordu ile Hızlı Destek Kuvvetleri arasındaki çatışma bölgelerindeki hastanelerin yüzde 70’inin hizmet dışı olduğunu bildirdi. İbrahim, Sudan’a verilen uluslararası desteğe övgüde bulunsa da bu desteği ‘Sudan’daki tıp sektöründeki açığı kapatmak için şimdiye kadar elde etmeye çalışılan düzeyin altında’ olduğunu belirterek şunları söyledi:

“Uluslararası topluma, Hızlı Destek Kuvvetleri tarafından işgal edilmeleri veya çatışma bölgelerinde bulunmaları nedeniyle hizmet dışı bırakılan 40 hastane dahil olmak üzere hastaneleri, tıp merkezlerini ve tıbbi malzeme operasyonlarını koruma ve güvenceye alma çağrısında bulunuyoruz.”

İbrahim, bu koşullarda yaralılara yardım etmede rolleri çok önemli olduğundan, sağlık kurumlarını ve kadrolarını herhangi bir çatışmadan uzak durmaları gerektiğini belirterek, uluslararası topluma onları korumak ve hedef alınmalarını önlemek için daha fazla baskı uygulamaya çağırdı. WHO Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, üç aydan fazla süredir devam eden çatışmalar gölgesinde su, gıda, ilaç ve elektrik sıkıntısı konusunda uyarıda bulunmuştu. Sudan ordusu ile Hızlı Destek Kuvvetleri arasındaki çatışma, askeri ve sivil taraflar, sivil bir hükümetin kurulmasına yol açacağı varsayılan siyasi sürecin son rötuşlarını yapılırken, 15 Nisan’da başladı.

Fotoğraf Altı: Sınır Tanımayan Doktorlar kuruluşunun ekipleri Sudan’ın Batı Darfur şehrinde savaşta yaralananlara yardım sağlarken Çad’daki Adre Hastanesi Sudanlı yardımlarını sürdürüyor. (Reuters) — Sınır Tanımayan Doktorlar kuruluşunun ekipleri Sudan’ın Batı Darfur şehrinde savaşta yaralananlara yardım sağlarken Çad’daki Adre Hastanesi Sudanlı yardımlarını sürdürüyor. (Reuters)

Darfur’un evlatları

Sudan’ın batısında yer alan Darfur bölgesinde yoğun çatışmaların yaşandığı bölgede, bölgenin başkenti el-Faşir’de sağlık personeli, ana çocuk hastanesinin çatışmalar nedeniyle kapatılmasının ardından yüzlerce hasta ve yetersiz beslenen çocuğa sağlık hizmeti sunmak için yoğun mesai harcıyor. Hastane yetkilileri, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin hastaneleri kışlaya çevirdiğini, çatışmalarda düşen top mermileri nedeniyle büyük bir bölümünün yıkıldığını belirtiyor. Hastanelerin kapanmasının ardından sağlık personelleri, ciddi bir hayat kurtarıcı ilaç kıtlığı ve elektrik kesintileri yaşanırken, hastalar ve aileleriyle büyük bir kalabalığa tanık olan açık alanda çadırlarda kalan kişilere hizmet vermek için bir tedavi merkezi kurmaya karar verdi. Tedavi merkezinin denetçileri, 500’den fazla çocuğun gerekli tıbbi yardımı aldığını belirtirken, bazılarının ise özellikle gıda kıtlığı tedavi araçlarının ve oksijen cihazlarının akut yetersizliği nedeniyle yaşamlarını yitirdiklerini bildirdi.

Yarı açık alan

Merkezden beslenme sorumlusu olan İsrail ez-Zein, “Hastane bombardımana maruz kaldı, koğuşlar bile yıkıldı. Eskiden annelerin ve çocukların geldiği kapalı bir yerdeydik, yiyeceklerin yanı sıra hizmetler de sunuluyordu. Şimdi ise yarı açık bir alandayız” dedi. Çocuklar için Terapötik Beslenme Merkezi sorumlusu Fethi Musa da şunları söyledi:

“Sorunlarımız var. Şu an ilaç yok, hayat kurtaran ilaçlar da yok denecek kadar az. Sorumlu makamlara, uluslararası kuruluşlara ve hayırseverlere bu merkezi desteklemeleri çağrısında bulunuyoruz.”

Fotoğraf Altı: Sudan’da savaşın bedelini, yeterli cihazlar bulunmaması nedeniyle böbrek hastaları ödüyor. — **Sudan’da savaşın bedelini, yeterli cihazlar bulunmaması nedeniyle böbrek hastaları ödüyor.**

El-Faşir’deki Çocuk Hastanesi’nin tıbbi direktörü İbrahim Muhammed’in açıklaması da şöyle oldu:

“İlk haftadan sonra attığımız ilk adım, Babkar Nahar sağlık merkezine gelmemiz oldu. Zayıf bir grup oldukları için çocuklara yardım etmeye karar verdik, onlara yardım etmezsek bu gruptaki kayıplar yetişkinlerin kaybından daha büyük olacak.”

Geçen hafta yayınlanan bir Birleşmiş Milletler raporu, Sudan ordusu ile Hızlı Destek Güçleri arasındaki silahlı çatışmanın patlak vermesinden 100 gün sonra toplam 435 çocuğun yaşamını yitirdiğini, iki bin kişinin yaralandığını ve yaklaşık 1,9 milyon çocuğun yerinden edildiğini ortaya koydu.

Hamas, 1987'deki kuruluşundan bu yana belki de en karmaşık koşullarla karşı karşıya. Zira 7 Ekim 2023'te Gazze Şeridi'ndeki İsrail mevzilerine düzenlenen saldırının sonuçları, hareketin muhtemelen bu kadar şiddetli olacağını tahmin etmediği sonuçlar doğurdu.

7 Ekim saldırısına yanıt olarak İsrail, Gazze Şeridi'nde aralarında çok sayıda Hamas liderinin de bulunduğu 50 binden fazla Filistinliyi öldürdü. İsrail ordusu, Gazze Şeridi'ni büyük ölçüde tahrip ettikten sonra şu anda parçalamaya devam ediyor.

Hamas'ın yaşadığı kriz sadece Gazze Şeridi ile sınırlı değil; Batı Şeria ve Lübnan'a da yayılıyor. Hareket bu üç cephede, ekonomi ve güvenlik durumuyla ilgili olarak büyük krizlerle karşı karşıya. Özellikle Gazze Şeridi'nde idari krizler yaşanıyor ve Hamas'a yönelik halk desteğinde belirgin bir düşüş var.

Hamas'tan ve Hamas dışından kaynaklar Şarku’l Avsat'a, bu koşulların ne mevcut savaş sırasında ne de daha önceki dönemlerde hareket tarafından hiç yaşanmadığını doğruladı. İsrail ve Filistin Yönetimi 1990'larda Hamas'ın peşine düşüp aktivistlerini gözaltına aldığında bile bu tarz bir durum yaşanmamıştı.

Kaynaklar, ekonomik açıdan hareketin Gazze Şeridi'ndeki hükümet çalışanlarının yanı sıra, askeri kanadı olan İzzeddin el-Kassam Tugayları mensuplarına ve hatta hareketin diğer organlarında çeşitli düzeylerde çalışan aktivistlerine maaş verme konusunda zor koşullar altında olduğunu söylüyor.

Gazze Şeridi'nin orta kesimindeki Nuseyrat Mülteci Kampı’nda bulunan su dağıtım merkezinden su alan Filistinliler (AFP)

Kaynaklar, Gazze Şeridi'nde Hamas hükümetine bağlı kamu çalışanlarına son dört aydır sadece 900 şekel (yaklaşık 250 dolar) ödeme yapıldığını, bunun da çalışanlar arasında kızgınlığa yol açtığını ve geçimlerini sağlamalarına yardımcı olacak parayı bulamayan pek çok çalışan ve ailesinin yaşam zorluklarının arttığını belirtiyor.

Aynı kaynaklar, bazı bakanlıklara ve acil durum komiteleri gibi devlet kurumlarına sosyal ve hizmet çalışmaları için ayrılan bütçelerin dört aydan uzun bir süre önce neredeyse tamamen durduğunu, bunun da Hamas hükümetine bağlı hizmet kurumlarının hareketlerini büyük ölçüde engellediğini belirtiyor. Sağlık ve Sosyal Kalkınma bakanlıkları gibi vatandaşlara daha fazla hizmet veren bakanlıklar, vatandaşların yakıt ve ilaç ihtiyaçlarını karşılamak için uluslararası kuruluşlara bağımlı hale geldi.

Kaynaklar, Kassam Tugayları'nın yaklaşık üç aydır mensuplarına maaş ödemediğini ve askeri faaliyetlerle ilgili bazı ihtiyaçları satın almak için fon sağlamakta da büyük zorluk çektiğini belirtti.

Kaynaklar, Hamas'ın hayatını kaybeden aktivistlerinin yanı sıra tutuklu ve yaralıların ailelerinin, hareketin diğer kademelerinde olduğu gibi savaş süresi boyunca yapılanın aksine maaşlarını düzenli olarak alamadıklarını ortaya koydu. Eskiden kendilerine ödenen maaşlara bağımlı olan aileler olduğunu ve bunun iki buçuk aydan fazla bir süre önce durmasıyla işlerin daha karmaşık hale geldiğini belirtti.

İdari düzeyde ise kaynaklar, Gazze Şeridi'ndeki birçok hükümet görevinde ve işinde açık bir idari boşluk olduğunu ve İsrail'in hükümet işlerinin ihtiyaçlarını karşılamaya ya da durumu yeniden düzenlemeye çalışan herhangi bir figürü hedef alması nedeniyle hareketin bu boşluğu doldurmakta çok zorlandığını doğruladı.

Kaynaklar bu durumun Gazze Şeridi'ndeki tüm bölgelerde olmasa da bazı bölgelerde örgütsel düzeyde bile geçerli olduğunu, ancak askeri kanat düzeyinde idari yapının işlemeye devam ettiğini belirtiyor. Ancak İsrail'in devam eden askeri takibi ve önde gelen lider ve aktivistlere yönelik suikastlar, özellikle Gazze Şeridi'nin kuzey ve güneyinde bazı işleri zorlaştırıyor.

Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta bulunan bir aşevinin önünde yemek almak için bekleyen Filistinliler (AP)

Savaştan bir yıl sonra Hamas'ın Gazze Şeridi'ndeki popülaritesi önemli ölçüde azaldı. Halk, Hamas'ı açıkça suçluyor ve hatta açıkça Hamas'a saldırıyor. Hamas üyelerine saldırmaya cüret edenler bile var ki bu Hamas’ın 2006'dan bu yana Gazze Şeridi'nde iktidarda olduğu yıllarda hiç yaşanmamış bir durum.

Kaynaklar Batı Şeria'da da İsrail ve Filistin güvenlik güçleri tarafından gerçekleştirilen gözaltılar ışığında hareketin karmaşık bir kaderle karşı karşıya olduğunu ve birçok hücresini kaybettiğini söylüyor. Bu hücrelerin İsrail içinde ya da Batı Şeria'da yerleşimcilere ya da askeri güçlere karşı saldırılar düzenlemesi gerekiyordu. Ancak bu saldırılar, üyeleri daha sonra öldürülen veya tutuklanan birkaç hücreyle sınırlı kalırken, diğer hücreler de çeşitli güvenlik gerekçeleriyle veya Batı Şeria'daki zor durumdan dolayı gelebilecek tepkilerden korktukları için görevlerini yerine getirmediler.

Görünen o ki Gazze Şeridi'ndeki trajik durum, İsrail'in Batı Şeria'yı ikinci bir Gazze'ye dönüştürme tehditleri ışığında Hamas'ın Batı Şeria'daki popülaritesinin de azalmasına neden oldu.

Yurtdışında Hamas mali ya da idari açıdan sıkıntı çekmiyor. Ancak Lübnan'da, savaşın sona ermesinin ardından (geçtiğimiz Kasım ayında), özellikle de Lübnan'daki yeni siyasi hükümetin Filistinlilerin silahlarını toplama ve Filistinli gruplara Lübnan'ın ulusal güvenliğini etkileyecek hiçbir eyleme izin verilmeyeceği yönünde açık mesajlar gönderme konusundaki ısrarı ışığında, siyasi ve mali açıdan karmaşık bir tabloyla karşı karşıya.

Hareketin önümüzdeki dönemde Lübnan'da siyasi ve mali konularda nasıl bir yol izleyeceği belirsizliğini koruyor. Zira ülkede ciddi bir baskıyla karşı karşıya kalmaya başladı.

Kaynaklar, İsrail'in onlarca yıldır süren zulmü, Filistin Yönetimi ile yaşanan anlaşmazlıklar ve hatta hareketin bulunduğu ülkelerdeki bazı siyasi rejimlerle yaşanan anlaşmazlıklar boyunca Hamas'ın hiç bu kadar karmaşık bir manzarayla karşılaşmadığını vurguluyor.

Hareket geçmişte özellikle İsrail'in suikastlarıyla birçok darbe aldı ama yaklaşık 20 aydır devam eden savaşta hiç bu kadar zor bir gerçeklikle karşı karşıya kalmamıştı.

Hamas kaynakları bu durumun çok zor, hatta felaket olduğunu, ancak hareketin savaş bittikten sonra toparlanabileceğini ve bunun uzun zaman alacağını söylüyor. Aynı kaynaklar, hareketin halen bazı mali olanaklara sahip olduğunu, ancak güvenlik gerçeğinin başa çıkılması gereken başka bir gerçekliği dayattığını da ifade ediyorlar.

Sudan sağlık sistemi çökmenin eşiğinde

Darfur’da başta çocuklar olmak üzere halkın sıkıntıları, hastanelerin gördüğü tahribat nedeniyle giderek artıyor