Halid Hammade
Moskova geçtiğimiz ayın başında, Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye'nin arabuluculuğunda Temmuz 2022’de imzalanan tahıl anlaşmasının askıya alındığını duyurdu. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ödemeler, lojistik ve sigortaya getirilen kısıtlamalar nakliye operasyonlarının önünde engel oluşturduğundan, Rus tahıl ve gübre ihracatının kolaylaştırılması da dahil olmak üzere anlaşmanın geri alınmasına ilişkin koşullarını yineledi. Rusya'nın açıklamasına paralel olarak Ukrayna'nın Karadeniz'de tahıl ihraç edilen limanları ile Avrupa'nın en uzun ikinci nehri olan Tuna Nehri üzerindeki İzmail Limanı bombalandı.
Tahıl dosyası, Moskova ve Kiev'in her ikisinin de kendi savaşları için kullandıkları bir baskı aracı olarak çatışma alanına güçlü bir şekilde girdi. Moskova'nın nedenleri, Rus ihracatına yönelik yaptırımları kaldırmakla sınırlı değil. Şarku’l Avsat’ın Majalla’dan aktardığına göre Rusya aslında, Ukrayna'nın insansız hava araçlarıyla Kırım Köprüsü'ne ve Rus gemilerine saldırılarını ve tahıl gemilerinin savaş cephesine silah taşıma olasılığını yanıt olarak bu konuyu gündeme getirdi. Kiev ise özellikle Çin, Türkiye, Mısır, Cezayir ve Fas gibi Ukrayna tahılının alıcı ülkeleri olan dostları önünde Rusya'yı uluslararası toplumla karşı karşıya getirmeye çalışıyor. Ayrıca tahıl koridorlarını açmak için Rusya'nın gemilerine saldıracak deniz silahları sağlamaya çağırıyor.
Rusya'nın, Ukrayna'nın tahıl ihracatını engellemek için Dinyeper Nehri'ndeki İzmail Limanı'nı bombalaması, Moskova'nın krizi kendi avantajına kullanmak ve Ukrayna'yı destekleyen Avrupa'yı cezalandırmak için attığı bir adım olarak görülüyor. Dnipro Nehri, Almanya'dan kaynaklanan ve 10 Avrupa ülkesi (Almanya (yüzde 23), Avusturya (yüzde 10,3), Slovakya (yüzde 5,8), Macaristan (yüzde 11,7), Hırvatistan (yüzde 4,5), Sırbistan (yüzde 10,3), Romanya (yüzde 28,9), Bulgaristan (yüzde 5,2), Moldova (yaklaşık iki kilometre) ve Ukrayna (yüzde 3,8)) boyunca akan bir nehir ve Karadeniz'e dökülüyor.
Türkiye ve BM aracılığıyla diplomatik seçeneğin tahıl krizini sona erdirememesi durumunda Ukrayna'nın önündeki seçenekler sınırlı görünüyor. Komşu ülkelerle karayolu ve demiryollarının tercih edilmesi, her şeyden önce Ukrayna ve Batı'nın, gıda fiyatlarındaki artışı daha da artıracak olan ihracat maliyetlerindeki artışın yanı sıra, havalimanlarından sonra limanları da kaybettiğini kabul etmesi anlamına geliyor. Ayrıca Tuna Nehri üzerindeki komşu ülkelerin limanlarının veya Adriyatik Denizi'ndeki Hırvatistan limanlarının ihracat için kullanılması, bu ülkelerin mevcut çatışmaya taraf olarak dahil edilmesine yol açacak. Polonya gibi bazı komşu ülkelerin, kendi iç pazarları etkilenmediği için Ukrayna'nın ihracatının kendi topraklarından geçişini reddettiği hatırlatılıyor. Buna göre savaşın başlamasından 18 ay sonra kara çatışmalarında gerçek bir sonuç alınamaması üzerine Karadeniz'de Rus gemilerini vurarak karşı karşıya gelme seçeneği diğer seçeneklere göre öncelikli hale geliyor ve Karadeniz'i ana savaş alanına çeviriyor.
Baltık Denizi, yaklaşmakta olan askeri operasyonlar için potansiyel bir sahne
11 Temmuz 2023'te Vilnius'ta düzenlenen NATO Zirvesi, Finlandiya'nın ilk kez bir NATO üyesi olarak katıldığı ve Türkiye'nin İsveç'in üyeliğine onay verdiği bir zirveydi. Bu, bir zamanlar Moskova'nın kontrolü altında olan bir bölgede stratejik bir değişimin habercisi olarak görülüyor.
Rus filosunun St. Petersburg yakınlarındaki ve yoğun şekilde militarize edilmiş Kaliningrad bölgesindeki üslerine ulaşması için önemli bir deniz kapısı olan Baltık Denizi'nde NATO'nun kontrolü giderek arttı. Soğuk Savaş sırasında NATO'nun varlığı, Baltık Denizi'nin en batı ucundaki Danimarka ve Almanya ile sınırlıydı, ardından 1999'da Polonya katıldı ve denizin güney kıyılarının çoğu üç Baltık cumhuriyetinin gözetiminde ve NATO kontrolü altında oldu. Bu yıl, İsveç ve Finlandiya uzun süredir devam eden tarafsızlıklarını terk ettiler ve geçen Mayıs ayında Rusya'nın Ukrayna'yı topyekun işgalinin ardından koalisyona katılmak için başvurdular.
Türkiye ve Birleşmiş Milletler aracılığıyla yürütülen diplomasi tahıl krizini sona erdiremezse Ukrayna'nın seçenekleri sınırlı görünüyor.
Finlandiya ve İsveç'in NATO'ya katılımı, ittifakı coğrafi olarak daha bütünleşik hale getirecek. Bu, Baltık Denizi'ni Rusya'nın erişimi oldukça sınırlı olan bir iç göle dönüştürecek. Bu, NATO'nun Rusya ile cephe hattını önemli ölçüde genişletecek ve kuzey Avrupa'daki savunmayı güçlendirecek. Ayrıca, NATO'nun caydırıcılık yeteneklerini daha güvenilir hale getirecektir. Finlandiya ve İsveç'in NATO'ya katılımı, ittifakın Kuzey Kutbu'ndaki varlığını da genişletecek. Kuzey Kutbu hem Rusya hem de Çin için stratejik önemi giderek artan bir bölge. NATO'nun Kuzey Kutbu'ndaki varlığını genişletmesi, Rusya ve Çin'in bölgedeki faaliyetlerini sınırlayacak.
Finlandiya ve İsveç, NATO ile operasyonel olarak uyumlu büyük yeteneklere sahiptir. NATO standartlarına uygun (Interoperability) silah sistemlerini işletebilirler ve NATO misyonları ve tatbikatlarına katıldılar. Bu, NATO'nun performansına ek yetenekler sağlayacaktır. Çoğu Avrupa ülkesi, Soğuk Savaş'ın sona ermesinden sonra silahlı kuvvetlerine harcama yapmayı bıraktığı için bu, NATO için önemli bir gelişme.
Finlandiya'nın medyasına göre Helsinki, Avrupa'nın en büyük topçu ve kara kuvvetlerinden birine sahip. Fransa, Almanya ve İngiltere gibi ülkelerin silahlı kuvvetlerini geride bırakıyor. Finlandiya, hava filosunu yakın zamanda yeniledi ve 2026 yılına kadar 64 adet ABD yapımı F-35 savaş uçağı teslim alması bekleniyor. İsveç'in gücü, Baltık Denizi'nde operasyon için iyi bir şekilde donatılmış olan deniz filosundadır. İsveç Hava Kuvvetleri, Saab JAS 39 Gripen akıllı savaş uçakları ile donatılmıştır. Bu, yerel olarak geliştirilen dördüncü nesil bir savaş uçağıdır ve Ukrayna sahasına girmesi muhtemel bir silah olarak görülüyor. Ek olarak, İskandinav ülkeleri telekomünikasyon alanında gelişmiş teknolojilere sahiptir. Finlandiya'nın Nokia şirketi, İsveç'in Ericsson şirketi ve Çin'in Huawei şirketi, 5G ağlarının çoğuna sahip. Bu, iki ülkenin NATO'ya sadece silahlanma alanında değil, aynı zamanda telekomünikasyon altyapısını güncelleme ve G5 sistemini askeri operasyonlarda kullanma konusunda da nitelikli bir katkıda bulunmalarını sağlıyor.
İsveç ve Finlandiya'nın yetenekleri ve yetenekleri, çatışmanın Baltık Denizi'ne taşınabilmesi için Almanya ve Polonya'nın dengeleyici deniz yeteneklerine eklenir. Bu, Rus yeteneklerinin tükenmesi ve Moskova'nın şu anda Karadeniz'de yoğunlaşmış olan donanma çabalarının dikkatini dağıtma girişimi anlamına geliyor. Alman ordusu dünyada 16’ıncı sırada yer alıyor ve Alman savunma bütçesi, tahmini 50,3 milyar dolarlık büyüklüğü ile dünyanın en büyük beş savunma bütçesi arasında yer alıyor. Amerikan ‘Global Fire Power’ internet sitesinin bildirdiğine ve Alman filosu tarafından yayınlanan bir rapora göre, Alman filosunda 11 fırkateyn, beş korvet, altı denizaltı ve 12 mayın tarama gemisi dahil 80 savaş gemisi bulunuyor. Almanya, dünyada bu türün en modern denizaltıları arasında yer alan dizel-elektrikli denizaltılar olan Dolphin denizaltıları da dahil olmak üzere ister savaş gemileri ister denizaltılar olsun, askeri denizcilik endüstrileri alanında lider ülkelerden biri konumunda. Buna ek olarak, Alman Donanması, savaş sırasında Atlantik Okyanusu'ndaki ticaret yollarını kesmeyi başardığı ve İngiltere'ye ikmalin kesilmesinde önemli bir rol oynadığı İkinci Dünya Savaşı'ndan edindiği deneyim ve derslerden yararlanıyor.
ABD menşeili ‘Global Fire Power’ internet sitesinin istatistiklerine göre dünyanın Polonya ordusu, en büyük 142 askeri gücü arasında 24. sırada yer alıyor. Polonya Donanması, onu dünyada 33. sırada yapan 86 deniz birimi içerirken, Polonya savunma bütçesi 18. sırada yer alıyor ve 14,5 milyar dolar olarak tahmin ediliyor.
NATO, Rus filosunun St. Petersburg yakınlarındaki ve ağır şekilde militarize edilmiş Kaliningrad bölgesindeki üslerine ulaşması için önemli bir deniz kapısı olan Baltık Denizi üzerindeki kontrolünü istikrarlı bir şekilde artırdı.
Diğer yandan Rusya, NATO ile Rusya arasındaki çatışmanın giderek ana odağı haline gelen Baltık Denizi'ndeki gelişmelerden de ayrı kalmıyor ve Baltık Denizi Rusya'nın St. Petersburg'a giden ana su yolu olduğu için düzenli olarak deniz manevraları yapıyor. Rusya Savunma Bakanlığı, 2 Ağustos 2023 tarihinde Baltık Denizi'ndeki deniz kuvvetlerine yönelik ‘Okyanus Kalkanı’ adı altında 30 gemi ve savaş botu, 20 destek gemisi ve 6 bin askeri personelin katılımıyla tatbikatlar başlattı. Deniz manevraları, deniz yollarını korumaya, askerleri nakletmeye ve kıyıları savunmaya yönelik askeri tatbikatları içeriyordu.
Ukrayna'da saha gerçekleri ortaya çıktı. NATO ve diğer ülkelerdeki karar vericiler ve askeri planlamacılar, kara operasyonlarının bir çıkmaza girdiğini ve mevcut savunma hatlarının ötesine geçmenin bir yolunun olmadığını kabul ediyor. Mevcut savunma hatları her geçen gün daha da dayanıklı hale geliyor. Rusya'nın iç kesimlerine yönelik niteliksel operasyonların planlayıcıları ve insansız hava araçlarının başkent Moskova'nın hava sahasına sızması ve Kırım Köprüsü'ne yönelik saldırılar denedi. Savaşın gidişatında niteliksel bir değişiklik yaratmaya çalıştılar ancak sınırlı başarılar savaşın gidişatında bir değişikliğe yol açmadı. Karadeniz tartışmalı bir etki alanı ve sonraki çatışma turları için uygun bir arena olarak karşımıza çıkıyor ve tahıl krizi mevcut çatışmaya daha fazla hararet katıyor ve onu küresel gıda krizi olarak adlandırılan uluslararası bir çatışmaya dönüştürüyor. Ukrayna savaşı, dünya çapında bir gerginlik yarattı ve bu gerilim her geçen gün daha da artıyor. Karadeniz, Ukrayna savaşı nedeniyle oluşan tüm uluslararası gerilimi barındırmaya yeterli görünmüyor. Bu nedenle, Baltık Denizi, Karadeniz'in yanında yeni bir uluslararası çatışma alanı haline gelebilir.
*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Majalla’dan çevrildi.
