Sudan’daki silahlı örgütler ve bölgesel hareketler, Sudan’daki iç savaşın iki tarafından birine katılacaklarını duyurdu. Bu durum karşısında şaşıran bazıları, bu hareketlerin ve oluşumların onlarca yıldır eski rejime karşı muhalefetinin, adına savaştıkları bölgelerde barış veya istikrarın sağlanması amacıyla değil, kendi çıkarları için olduğunun anlaşıldığını söylüyor.
Ordu kendi safında savaşmaları için sivil grupları harekete geçirdi. HDK bu taraflar için “Onlar birer sahtekar. Ömer el-Beşir liderliğindeki eski rejimi ve ona sadık olan İslamcıları destekliyorlar” argümanını savunuyor.
Gözlemcilere göre bu silahlı grupların savaşan taraflardan birine katılacağını duyurması, savaşın uzayıp grupların geldikleri yöne doğru yeni bölgelere yayılmasına yol açacak. Savaş artık sadece ordu ile HDK arasında değil; çünkü ordu bunu herkesin kendi safında savaşması gereken ulusal bir savaş olarak görürken, aynı şekilde HDK de bunu, demokratik sivil geçişi yeniden tesis etmek için “eski rejime ve onun kalıntılarına karşı bir savaş” olarak görüyor.
İç savaşın uzaması, coğrafi olarak yayılması ve sivil kayıpların artması, insan hakları ve uluslararası kuruluşları savaşın devam etme tehlikesine karşı uyarıda bulunmaya itti. Bunun sadece Sudan’la sınırlı kalmayıp tüm bölgeyi etkileyebilecek kapsamlı bir iç savaşa dönüşebileceğine dair ikazda bulundular.
Kırılgan kabilecilik yapısı
Askeri uzman Salah Abdullah, Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda “Sudan toplumunun farklı gelenekleri, kültürleri ve lehçeleriyle kırılgan kabileci yapısı, yerel topluluklar üzerindeki kontrolün sivil ve kabile yönetimlerinin elinde olmasına yol açıyor (...) Savaş çemberi daha da genişlerse her kabile reisi mini bir devletin başkanına dönüşecek. Vatandaşı koruyacak hükümet güçlerinin olmayışı ve yetersizliği ışığında da her kabilenin kendisini savunacak milisleri olacaktır” ifadelerini kullandı.
Birçok gözlemci iç savaşın kötülükleri konusunda uyarıyor. Patlak vermesi durumunda kontrol altına almanın ve ölü sayısını tahmin etmenin mümkün olmayacağını, Ruanda’da yaşananlara benzer bir etnik savaşa dönüşebileceğini ve ülkenin kabile kantonlarına bölünmesine yol açabileceğini söylüyorlar.
Savaşan taraflardan birine katılma beyanında bulunan silahlı hareketler ve sivil oluşumlar, ya silahlı hareketlerden ayrılan hareketler ya da savaşan taraflardan birinin desteği ve teşvikiyle yeni kurulmuş yapılar. Şimdi “anlamsız” olarak nitelendirdikleri savaşta kullanılmalarının zamanı geldi.
Gözlemciler, Cuba Barış Anlaşması’nı imzalayan Temazuc Hareketi ve Butana’daki Dir’u Sudan Hareketi’nin orduya sadık kaldıktan sonra HDK’yi desteklemeye başladıklarını duyurmalarının savaşta yedek barut haline geldiklerini gösterdiğini ve bunun savaşın uzamasına, can kayıplarının yükselmesine ve maddi hasarların artmasına yol açacağını kaydettiler.
Yerel kesimlerin çoğuna göre, bu silahlı grupların savaşa katılımı ve savaştaki bir tarafı destekleme hamlesi, Aralık 2018 devriminin acil ulusal bir hedef olarak orduların çokluğuna son verilmesi ve egemenliği, anayasayı ve sivil demokratik geçişi koruyabilecek yeni birleşik bir ulusal ordu kurulması yönündeki çağrılarının haklılığını gösteriyor.
Tarafsız hareketler
Öte yandan, Ekim 2020'de imzalanan Cuba Barış Anlaşması’na taraf olan hareketler, savaşın patlak verdiği an tarafsızlığı seçtiler. Bunlar arasında, Darfur bölgesinin şu anki valisi olan Minni Arko Minawi tarafından yönetilen Sudan Halk Kurtuluş Ordusu ve halihazırda Maliye Bakanı olan Cibril İbrahim tarafından yönetilen Sudan Adalet ve Eşitlik Hareketi bulunuyor.
Bu hareketlerin savaşı durdurma çağrısı yaparak aldıkları tarafsızlık kararı, savaşı destekleyen ve devrik lider Ömer el-Beşir yanlısı olanları memnun etmedi. Beşir yanlıları bu hareketleri hem ayranım dökülmesin, hem yoğurdum ekşimesin minvalinde bir tutuma girmekle suçladılar. Bazıları ise ülkeye ve geleceğine önem veren insanlar için savaş seçilebilecek en kötü seçeneklerden biri olduğundan bu kararı olumlu buldu. Savaşların Sudan’a hiçbir yarar sağlamadığını, aksine Güney Sudan’ın ayrılıp bağımsız bir devlet kurması gibi derin yaralar açtığını söylediler. Bu kişiler, tarafsızlığın savaşı kontrol altına alıp sonlandırmaya yardımcı olacağını savunuyorlar.
Öte yandan, barış anlaşmasına taraf olan Sudan Kurtuluş Hareketi’nin lideri Mustafa Tembur, ordunun yanında olmalarıyla ilgili olarak Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda, HDK’nin sivillere karşı işlediği suçlara karşı tarafsız bir duruşun değil, açık bir duruşun gerektiğini söyledi. Tembur “Bu nedenle, savaşın başlangıcından itibaren orduyun yanında olduğumuzu ilan ettik” dedi. Ayrıca “Şu anda tüm göstergeler, Sudan silahlı kuvvetlerinin ezici bir zafer kazandığını gösteriyor” şeklinde sözlerine devam etti.
Tembur, HDK’yi nisan ayının ortasında iç savaşın patlak verdiği anda orduya ihanet etmekle suçladı. Onları, “çok büyük bir askeri silah deposuna, devletin kaynaklarından daha fazlasına ve dış ilişkilere ve finansman kaynaklarına sahip olan bir milis grubu” olarak tanımladı. Tembur “Ancak tüm bu avantajlar, onların ulusal ordumuz karşısında dayanmasını sağlamayacak. Dört aydan kısa bir sürede dağıtılıp silahlı gasp çetelerine dönüştürüldüler” dedi. Ayrıca “ana savaşın bittiğini ve geriye yalnızca temizlenmesi gereken ceplerin kaldığını” söyledi.
İç savaşı eski rejimin kalıntıları körüklüyor
Silahlı hareketlerin savaşan taraflardan birinin yanında olmayı seçtiği gibi, Beşir rejimine ve Ekim 2021 darbesine karşı direnişe öncülük eden gençlik örgütlerinden oluşan Direniş Komiteleri de seçimlerini yaptı. Kimileri ordunun yanında yer almayı tercih ederken, bir kısmı da tarafsız kalmayı seçti. Ordunun yanında mücadeleye katılan bu komitelerin önde gelenlerinden bazıları, silahlı kuvvetlerin liderliğiyle aralarındaki anlaşmazlıklara rağmen orduya destek vermekten vazgeçmeyeceklerini söylediler. Savaşı kışkırtmakla suçlanan eski rejimin İslamcıları ve Müslüman Kardeşler (İhvan) destekçileri de aynı tutumu sergiliyorlar.
Arap Sosyalist Baas Partisi’nin Sözcüsü Adil Halefallah, Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada, devrik lider Ömer el-Beşir rejiminin unsurlarının savaşı ateşlediğini söyledi. Bu iddiayı doğrulayan somut kanıtlar olduğunu ve Ramazan ayı boyunca duyulan tahrik edici söylemlerin bunun bir kanıtı olduğunu belirtti. Halefallah, “ordu ile HDK arasındaki çatışmayı önlemek için büyük çaba harcandığını, ancak İslamcıların müdahalesinin savaşı alevlendirdiğini” sözlerine ekledi.
Bununla birlikte Halefallah, hareketlerin savaşın bir tarafına katılmasının çok da mühim olmadığına işaret ederek “Katılmalarının iki taraf arasındaki güç dengesi üzerinde somut bir etkisi gözükmüyor. Bu, onların yapısal boyutunu yansıtıyor” dedi.
Amerikan güçleri Suriye'nin kuzeydoğusundaki Kamışlı'da (AFP)